مرکز طبع و نشر قرآن کریم جمهوری اسلامی ایران در آستانه سی‌سالگی تأسیس خود قرار دارد، مرکزی که به عنوان تنها مرجع تخصصی کتابت و انتشار قرآن، سال 1373 و با دستور مستقیم مقام معظم رهبری ایجاد شد و مهمترین رسالتش، طراحی، کتابت و انتشار مصحف جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر خط نسخ ایرانی بوده است. به این بهانه با مجید تقی‌زاده؛ مدیر واحد آموزش و ترویج این مرکز گفت‌و‌گویی ترتیب دادیم که در ادامه می‌خوانید؛
ایکنا ـ موضوع فعالیت واحد آموزش و ترویج مرکز طبع و نشر قرآن کریم چیست؟
بعد از سال‌ها فعالیت علمی و تخصصی در مرکز، مدتی حوزه‌هایی همچون انتشار و ترویج مغفول مانده بود و لذا در دوره مدیریت جدید مرکز، یعنی از سال 1401 مقرر شد تا واحدی با وظیفه اصلی ترویج شیوه علامت‌گذاری قرآن(قرآن کم‌علامت) و سایر فعالیت‌های مرکز شکل گیرد، با این رویکرد که انجام این فعالیت‌ها به اطلاع عموم به ویژه افراد فعال در حوزه آموزش قرآن برسد. بحمدلله در این مدت توفیقاتی نیز حاصل شد.
ایکنا ـ آموزش در مرکز طبع و نشر چگونه و با چه موضوعاتی ارائه می‌شود و با چه نهادها و حوزه‌هایی ارتباط دارید؟
روند آموزش در مرکز طبع و نشر قرآن حول ارائه شیوه بدیع این مرکز یعنی معرفی رسم‌الخط و شیوه علامت‌گذاری قرآن(قرآن کم‌علامت) است و این آموزش به آموزگاران، مربیان و مدرسان سراسر کشور ارائه می‌شود. در این راستا همایش‌هایی برگزار شده است و در تلاشیم تا این مطالب را به گوش مخاطبان که مستقیم یا غیر مستقیم با این شیوه سروکار دارند، برسانیم. عموماً نهادهای دولتی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ادارات کل آن، سازمان تبلیغات اسلامی و ادارات کل تابعه و در برخی موارد به صورت غیر مستقیم سازمان اوقاف و امور خیریه در این امر با ما مشارکت دارند.
اخیراً و برای نخستین‌بار یکی از این همایش‌ها در یکی از مؤسسات مردمی برگزار شد که نتیجه خوبی در پی داشت، لذا مرکز طبع و نشر این مسیر را با چنین مراکز مردمی نیز ادامه خواهد داد.
ایکنا ـ رسم‌الخط به چه معناست؟ چه شیوه‌هایی در رسم‌الخط داریم و مهم‌تر اینکه اقدامات مرکز طبع و نشر در این حوزه چیست؟
کلمه رسم‌الخط را در محاوره خیلی استفاده می‌کنیم در حالی که این کلمه از نظر علمی اشتباه است، چرا که کلمه رسم به معنی خط است، لذا کنار هم گذاشتن این کلمات، معنای درستی ندارد. آنچه که از رسم‌الخط به لحاظ مفهومی در ذهن مردم است به دو قسمت تقسیم می‌شود، یکی نگارش کلمات است که اسکلت کلمه بدون حواشی آن از نقطه‌گذاری گرفته تا اعراب و علائم را شامل می‌شود و دیگری حوزه علامت‌گذاری کلمات است؛ وقتی که یک کلمه نگارش می‌شود، حروف در کنار هم قرار می‌گیرد، اما برای درست خواندن این کلمه نیاز به مجموعه‌ای از علائم است که بعضی از آنها حرکت بوده و بعضی دیگر علائم هستند، همانند تشدید، سکون و ... .
مرکز طبع و نشر قرآن طی سال‌هایی که به صورت دقیق و علمی با حضور صاحب‌نظران این حوزه به تحقیق مشغول بوده است به شیوه بدیعی از اعراب‌گذاری رسیده است. این شیوه اعراب‌گذاری که حدود بیست سال است در آموزش و پرورش در حال تدریس به دانش‌آموزان هستند، مبتنی بر آموزش زبان فارسی همانند سال‌های اول ابتدایی است.
داعیه این شیوه از اعراب‌گذاری این است که فردی با اندک سواد یا حداقل سواد از روی قرآنی که براساس این شیوه، علامت‌گذاری شده است، آن را به آسانی بخواند. ادعای ما این است که این فرد می‌تواند با استفاده از این شیوه، حدود هشتاد درصد قرآن را بدون مشکل بخواند. در نهایت بیست درصدی باقی می‌ماند که برای آن هم رویکرد مرکز طبع و نشر قرآن بر مبنای آموزش مهارت‌محور است، یعنی در ابتدا قرآن را در مقابل نوآموز می‌گذاریم و می‌گوییم با داشته‌های خودت هر چه یاد گرفتی بخوان و هر جایی که داشته‌های او دیگر جواب‌گو نبود و اشکال داشت، آنجا آموزش‌دهنده وارد شده و قاعده‌ای می‌گوید که هموارکننده این مسیر می‌شود و آن حدود بیست درصد را تأمین می‌کند.
نکته جالب اینکه با تبلیغ و ترویج این شیوه افرادی که بعضاً نسبت به آن نگاه منفی داشته یا شناختی نداشتند، به جز عده قلیلی که همچنان با ذهنیت قبلی و بنا به دلایل مختلف با این شیوه همچنان مخالفت دارند، پس از آشنا شدن با جزئیات با آن همراه می‌شوند.
ایکنا ـ این شیوه علامت‌گذاری را کدامیک از استادان قرآنی ارائه داده است؟
اصل فکر از سوی استاد سیدمهدی سیف است. ایشان با بهره‌گیری از افکار دیگر استادان این شیوه را پرورش داده و به حد اعلای خود رسانده‌اند تا ایرادات آن حداقلی شده و به کمال برسد، هر چند که این شیوه نیز بدون اشکال نیست. در ایران شیوه‌ای که بسیار متداول شده، شیوه عثمان‌طه است. این شیوه هم اشکالاتی به صورت منطقی و نه سلیقه‌ای براساس منطق علامت‌گذاری دارد. مدعی هستیم که شیوه کم‌علامت مرکز طبع و نشر، کمترین اشکال را داراست و بیشترین توانایی را در خودآموز بودن دارد، هر چند که در این مسیر اشکالاتی نیز وجود دارد که سعی در رفع آنها داشته‌ایم. این تلاش در قالب وضع بعضی قواعد است. ما در مقایسه با شیوه علامت‌گذاری مصری، در شیوه کم‌علامت یک چهارم قواعد را داریم، یعنی اگر برای شیوه اعراب‌گذاری مصری، 50 قاعده در نظر گرفته شده باشد، شیوه کم‌علامت در حدود 10 تا 12 قاعده دارد. درست بر مبنا و با اتکا به آنچه در دبستان از سواد فارسی یاد گرفته‌ایم.
استادان قرآنی در ایران براساس تعصبی که نسبت به شیوه مصری دارند، جبهه محکمی در مقابل ترویج شیوه کم‌علامت دارند و وقتی که از آنها دعوت می‌شود و مباحث را به صورت علمی برایشان مطرح می‌کنیم، با وجود اینکه در نهایت مباحث علمی را پذیرا هستند، اما همچنان قلبشان راضی نشده تا این شیوه را برای آموزش برگزینند. از این بزرگواران خواهش دارم، همچنان که سال‌ها مدرس شیوه اعراب‌گذاری مصری بودند، مدتی شیوه کم‌علامت را تدریس کنند.
مرکز برای همه انتقادات پاسخ دارد و از همین‌جا مجدد از این بزرگواران دعوت می‌کنم تا حتی به صورت فردی با حضور در این مرکز پای صحبت‌های ما بنشینند. ممکن است مطلبی باشد که ما متوجه آن نبودیم، طرح کنند و اگر ادله علمی داشتند و در مقابل قواعد ما راه‌گشاتر بود، حتماً پذیرای آن هستیم.
با توجه به پژوهش‌های محکمی که در طول سال‌های متمادی در این مرکز انجام شده است، دیگر زمان آن نیست که بخواهیم به بیست سال قبل برگردیم و تازه پیرامون این موضوع صحبت کنیم که آیا این شیوه، شیوه خوبی است یا خیر؟ و کلیت شیوه کم‌علامت را زیر سوال ببریم. ضمن اینکه این شیوه از اعراب‌گذاری را با همکاری سازمان آمار ایران در مدارس مختلف به شکل‌های گوناگون به سنجش و امتحان گذاشتیم و با همکاری متخصصان بخش آمار، این مورد را به چالش گذاشته و نتایج آن ثبت شده است و اسناد آن نیز موجود است؛ همه اینها نشان می‌دهد که شیوه کم‌علامت در مقابل شیوه‌های دیگر به ویژه شیوه مصری توفیق بسیار بالاتری در جهت خودآموزی و روان بودن دارد.
از جمله دغدغه‌های اصلی جامعه ما این است که اغلب خواندن قرآن برایشان سخت است. حتی گاهی اساتید دانشگاه با توجه به روش‌های معمول، چندان سواد قرآنی نداشته و لذا چنین روش یکی از نیازهای اصولی در بحث تلاوت قرآن بوده و اجرایی شدن آن در امر ترویج قرآن‌خوانی ثمراتی در پی دارد و در نتیجه نیاز به شفاف‌سازی است تا جامعه آگاه شود که چنین شیوه‌ای نیز وجود دارد.
ایکنا ـ این شیوه از چه زمانی رسماً وارد نظام آموزش و پرورش شده است؟
از سال 82 یا 83 شاهد ورود این شیوه به آموزش و پرورش بودیم. از همان زمان تدریس به دانش‌آموزان براساس این شیوه صورت گرفت که به‌روزرسانی هم می‌شود. در این مسیر با تغییر دولت‌ها و تغییر مدیریت‌ها در آموزش و پرورش، متأسفانه سلایق هم وارد مسیر می‌شود. مواقعی که سلیقه مدیران مخالف این شیوه است، مقداری خدشه در روند کار وارد می‌شود، اما همچنان در تلاشیم که این راه را با قدرت به پیش ببریم و توفیق بزرگی که در تسهیل قرائت قرآن اتفاق افتاده است به گوش مردم به ویژه قشر معلمان و آموزگاران برسانیم و تاکنون بیشترین همکاری را در این زمینه آموزش و پرورش داشته است. کتاب‌های درسی نیز بر همین اساس چاپ و تدریس می‌شود. برای برگزاری جلسات توجیهی و آموزشی در کنار کتاب‌های چاپ شده، همایش‌هایی را نیز برگزار کرده که این همایش‌ها با همراهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش و سازمان تبلیغات اسلامی برپا می‌شود، و البته در این مسیر بعضی مواقع با بعضی از مدیران کل در برخی از استان‌ها همکاری مؤثری شکل می‌گیرد و در بعضی از استان‌ها به دلیل عدم اطلاع از ماهیت این شیوه، روند کندتر است.
ایکنا ـ برنامه آینده مرکز طبع و نشر قرآن کریم جمهوری اسلامی ایران چیست؟
در این رابطه مسیر خوبی را پیش‌بینی کرده‌ایم که با یاری خدا و حل مسائل پیش رو به نتایج خوبی خواهیم رسید؛ از جمله این برنامه‌ها تولید محتوای گسترده به اشکال مختلف است. تا امروز دستمان خالی بوده است، اما از جمله برنامه‌های آتی این مرکز تولید مولتی‌مدیا است و انتشار آن در فضای مجازی است، چرا که یکی از ابزار مهم برای رساندن صدای این مرکز به گوش مخاطبان همین مسیر است.
همچنین برآنیم تا این مصحف کم‌علامت به راحتی به دست عموم برسد، تا آموزش‌ها گسترده‌تر شده و بیشتر در جریان اتفاقات شیوه کم‌علامت قرار گیرند.
ایکنا ـ فعالیت در مرکز طبع و نشر قرآن کریم چه حس و حالی را برای شما ایجاد می‌کند؟ دغدغه شخصی شما در زمینه فعالیت‌های قرآنی چیست؟
بیست سال توفیق خدمت در مرکز را دارم. خدمت به ساحت قرآن افتخار من است که این امر لطف پروردگار است که بر سر سفره قرآن متنعم هستم. قبل از حضور در مرکز، در زمینه آموزش قرآن فعال بودم. دغدغه همیشگی من به عنوان آموزگار قرآن، یادگیری متن قرآن است، طبق آنچه رهبر معظم انقلاب در یکی از صحبت‌هایشان فرمودند، نقل به این مضمون که قدم اول برای ورود به بطن قرآن، یادگیری است. نمی‌توانیم از مردم انتظار داشته باشیم که قرآن در زندگی آنها بدون هیچ مقدمه‌ای جاری شود. اول باید قرآن بخوانند تا ببینند چه می‌گوید؟ یکی از اتفاقاتی که موجب فاصله مردم با قرآن شده است و از جمله عوامل مهم آن این است که مصحف‌های در اختیار مردم هم از نظر زیبایی و هم خوانایی ترغیب‌کننده نیست و وقتی قرآن به دست می‌گیرند و از آنها خواسته می‌شود که قرآن بخوانند این تصور را دارند که کار بزرگی از آنها خواسته شده است.
اشتغال من در این مرکز به عنوان خادم به ساحت قرآن دغدغه شخصی من را جهت‌دهی کرده باشد؛ من به عنوان یک معلم قرآن اعتقاد راسخ دارم که این شیوه کم‌علامت به تسهیل قرائت قرآن کمک شایان توجهی کرده است، منتها باید ترویج و تبلیغ حداکثری شود تا همه مردم با آن آشنا شوند و ولو شده یک بار این قرآن را به دست گرفته و ببینند که قادر هستند، قرآن را با چه روانی و بدون مشکل قرائت کنند و اینگونه زمینه انس آنها با قرآن بیش از پیش فراهم شود.
از مسئولان مرتبط به حوزه قرآن می‌خواهم همکاری بیشتری با این مرکز داشته باشند. این خدمت به ویژه در مورد ترویج رسم‌الخط این مرکز و نهادینه شدن آن در میان اقشار جامعه باید خالصانه باشد. این عزیزان باید کمک کنند تا ما همایش‌های آموزشی که قصد برگزاری آنها را در همه شهرها داریم، به نحوی شایسته برگزار کنیم و در این زمینه هر گونه اطلاعاتی که لازم باشد من و همکارانم در این واحد در اختیارشان چه به لحاظ متنی و چه تلفنی قرار خواهیم داد. تحقق این امر اتفاق بزرگی است. از سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان اوقاف و سایر مسئولان و حتی منتقدان این شیوه، تقاضا دارم دست به دست ما دهند تا حق مطلب در زمینه اشاعه و ترویج این شیوه ادا شود.
گفت‌وگو از وهاب خدابخشی
تهیه و تنظیم امیرسجاد دبیریان