به گزارش قدس خراسان، بارگذاری مسکن ملی در شهر مُلک‌آباد در حدود ۲۰کیلومتری مشهد، مخالفان و موافقانی دارد که عمده نظراتشان بر محور آب است. مخالفان می‌گویند سفره‌های آب زیرزمینی با توجه به توپوگرافی هر منطقه شرایطشان فرق دارد و در منطقه مُلک‌آباد به دلیل نبود آبخوان، تأمین آب از طریق چاه‌های نیمه‌عمیق است که آب آن از طریق آب‌های زیر سطحی تأمین می‌شود.
این کارشناسان ادامه می‌دهند در حال حاضر چاه‌های منطقه، آب مورد نیاز مردم شهر را با وجود برداشت‌های غیرمجاز که گمان می‌رود از طریق باغ‌ویلاهای منطقه باشد، تأمین می‌کند؛ اما بارگذاری مسکن ملی در مُلک‌آباد به دلیل نبود منابع آبی، اتفاقی است که آیندگان، ما را به خاطرش نخواهند بخشید.
آیا مسکن ملی مُلک‌آباد مقدمه مهاجرپذیری جدید مشهد است؟
هر چند پیش‌بینی جمعیت جدید در طرح مسکن ملی مُلک‌آباد حدود ۴۰ هزار نفر در افق درازمدت است و به دلیل نبود زمین در مشهد برای مسکن ملی، قرار است سرریز جمعیت مشهد به این منطقه منتقل شوند؛ اما تجربه نشان داده در نهایت جمعیتی صاحب چنین خانه‌هایی می‌شوند که سرریز جمعیت مشهد نیستند؛ بلکه افرادی‌اند که از شهرهای دیگر تمایل به مهاجرت به مشهد را دارند. در همین راستا مخالفان توسعه مُلک‌آباد تأکید می‌کنند ایجاد مسکن ملی در مُلک‌آباد یک فراخوان جدید برای پذیرش جمعیت مهاجر به مشهد و اطراف آن است؛ زیرا به دلیل نبود آب، راهکار باقیمانده انتقال آب از کیلومترها دورتر است که خود در آینده نارضایتی‌های اجتماعی زیادی را به بار خواهد آورد.
دغدغه و نگرانی این افراد این است که می‌گویند وقتی آب در یک منطقه به هر شیوه‌ای تأمین شود، در کنار آن مصارف غیرضروری مانند ایجاد قارچ‌گونه باغ‌ویلاها و برداشت‌های غیرمجاز همان‌گونه که در حال حاضر در بخش مُلک‌آباد اتفاق افتاده، پیش خواهد آمد که خود مصیبت دیگری در هدررفت منابع آبی است. بنابراین چرا باید منطقه‌ای که آب ندارد، آباد شود تا در آینده شاهد مشکلات بیشتری از جنس آب در سطح مشهد و اطراف آن باشیم؟
حل چالش نیروی کار منطقه
از سوی دیگر، موافقان این طرح اعلام می‌کنند صحبت درباره بستری برای مهاجرپذیری در مُلک‌آباد اشتباه است و با اطلاعات ثبت شده در سایت وزارت راه و شهرسازی می‌توان اثبات کرد بیش از ۹۰ درصد از کسانی که برای مسکن ملی در مُلک‌آباد نام‌نویسی کرده‌اند، آدرس محل زندگیشان مشهد است و بخش عمده از کسانی که در ملک‌آباد به آن‌ها زمین واگذار می‌شود، افرادی هستند که از مشهد نام‌نویسی کرده‌اند. اگر می‌خواهیم به وضعیت مهاجرپذیری مشهد بپردازیم، باید به سمت روستاهای شمال مشهد برویم و اینکه توسعه مُلک‌آباد مهاجرپذیری را افزایش می‌دهد، یک آدرس اشتباه است.
کارشناسان و مسئولان موافق این طرح ضمن توجه به محدودیت‌های آبی منطقه برای ایجاد مسکن ملی می‌گویند طبق چارچوب‌هایی موافق توسعه در این منطقه هستند. مُلک‌آباد به دلیل قرار گرفتن در محل تقاطع کریدورهای شمال به جنوب و شرق به غرب نقطه بسیار خوبی برای خدمات‌دهی است و مغازه‌های حاشیه جاده در این منطقه گواه این موضوع هستند. ۷۰ درصد از زائران مشهد، هم در رفت و هم در برگشت از این نقطه عبور می‌کنند. فاصله مشهد تا مُلک‌آباد حدود ۲۰ دقیقه محاسبه شده که نسبت به فاصله گلبهار تا مشهد کمتر است.
آن‌ها اظهار می‌کنند: یک ظرفیت، ظرفیت داخلی مُلک‌آباد بوده و دیگری جمعیت سرریز مشهد است. خانه اجاره‌ای در مُلک‌آباد به ندرت پیدا می‌شود و کسانی که در شرکت‌های تولیدی منطقه مشغول به کار هستند، با ایجاد این خانه‌ها می‌توانند به محل کار خود نزدیک‌تر شوند. در نتیجه از بار ترافیک جاده‌های مشهد به دلیل رفت و آمد روزانه این افراد کاسته خواهد شد و همچنین جلو ساخت و سازهای غیرمجاز داخل مشهد گرفته می‌شود. موافقان توسعه مُلک‌آباد تأکید می‌کنند در بسیاری از واحدهای تولیدی نزدیک به محدوده مُلک‌آباد نیروی کار نیست و واحدها مجبور هستند از سایر نقاط از جمله مشهد تأمین نیرو کنند؛ اما اگر زمینه سکونت نیروی کار در این منطقه فراهم باشد، این مشکلات هم مرتفع خواهد شد.
عبور دشت مشهد از ظرفیت جمعیتی خود
شاید بار دیگر تشریح شرایط آبی دشت مشهد بتواند به این پرسش پاسخ بدهد که توسعه مُلک‌آباد صحیح است یا خیر. رئیس پژوهشکده آب و محیط زیست دانشگاه فردوسی ضمن تشریح شرایط دشت مشهد، در گفت‌وگو با خبرنگار ما می‌گوید: دشت مشهد از حوالی امامزاده جلیل(ع) در جاده قوچان شروع می‌شود که اگر در نزدیکی این منطقه باران ببارد، وارد کشف‌رود خواهد شد. در این دشت کشاورزی، شهر و صنعت آب مصرف می‌کنند و بار جمعیتی شهرهای مشهد، طرقبه‌شاندیز، چناران و گلبهار و روستاهای زیاد این منطقه که جمعیت فراوانی دارند، بر دشت مشهد است و اضافه کردن جمعیت به این دشت از جمله مُلک‌آباد کار درستی نیست.
کامران داوری ادامه می‌دهد: این دشت با کمبود آب شدید مواجه است به گونه‌ای که سفره آب زیرزمینی به سرعت در حال پایین رفتن بوده که نتیجه آن شوری آب است. در حال حاضر از ظرفیت بُرد دشت عبور کرده‌ایم و منابع دیگری نداریم. آمایش هم به دنبال همین مطلب است یعنی وقتی قرار است توسعه‌ای رخ بدهد، باید ظرفیت‌های توسعه باشد یا باید بتوان آب برای توسعه را از طریق خرید چاه‌های کشاورزی یا انتقال آب از جای دیگر تأمین کرد که باید کیلومترها دورتر باشد.
وی با اشاره به برداشت‌های بیش از حد از منابع آبی دشت مشهد تشریح می‌کند: در دشت مشهد حدود ۱۷۰ درصد بیشتر از چرخه تجدیدپذیری آب، آب برداشت می‌کنیم که باید این عدد به ۷۰ درصد برسد. به گفته صاحبنظران بین‌المللی اگر بیشتر از این میزان آب برداشت شود، اکوسیستم آسیب می‌بیند. ما مصوبه‌ای در شورای عالی آب طی سال ۹۳ داریم که در آنجا مشخص شده ۷۵ درصد تجدیدپذیری منابع آبی قابلیت استفاده دارد. با توجه به تغییر اقلیم و سال‌هایی که در پیش است، تجدیدپذیری آب رو به کاهش بوده و به این منظور باید به هر طریق که امکان دارد، آب را به داخل زمین نفوذ بدهیم و روی زمین نماند تا از دست برود. در حال حاضر که ۱۷۰ درصد برداشت داریم، اگر آبخیزهای خود را در بالادست آباد کنیم، وضع منابع پایین‌دست بدتر خواهد شد و باید در یک شیب ۲۰ ساله مصارف پایین‌دست کم شود تا بالادست به آبادانی برسد و در حال حاضر به صورت فوری واجب است آب‌ها به زمین نفوذ داده شود.
واقعیت موجود نشان از بحران آب در دشت مشهد دارد و با توجه به ممنوعه بودن برداشت آب از بیشتر دشت‌های خراسان رضوی، هرگونه انتقال آب بین‌حوضه‌ای تبعات خطرناک‌تری خواهد داشت.
طبق اطلاعات بررسی شده منابع آبی فعلی مُلک‌آباد چهار حلقه چاه نیمه‌عمیق با عمق کمتر از ۳۰ متر و گاهی ۱۵ تا ۱۶ متر بوده و مجموع آب‌های خروجی از این تعداد حلقه چاه ۱۰ تا ۱۲ لیتر بر ثانیه اعلام شده است.
متولی مسکن ملی راه و شهرسازی و متولی تأمین آب، آب منطقه‌ای عنوان شده است. طبق اعلام منابع رسمی در حال حاضر حدود ۶۰۰ قطعه زمین در منطقه مُلک‌آباد به مالکان برای ساخت واگذار شده و به زودی ۴۶ هکتار دیگر در قالب هزار و ۴۶ واحد آماده واگذاری برای طرح نهضت ملی مسکن و جوانی جمعیت در منطقه مُلک‌آباد است.
اگر تعداد جمعیت هر واحد از مجموع واحدهای در نظر گرفته شده را چهار نفر فرض کنیم، حدود ۶ هزار و ۶۴۶ نفر در این واحدها ساکن می‌شوند. با احتساب جمعیت ۲ هزار نفری مُلک‌آباد باید در آینده‌ای نزدیک برای حدود ۹ هزار نفر در این منطقه آب تأمین شود. به هر صورت توسعه برای شهری چون مشهد دور از انتظار نیست به شرط آنکه راهکارهای عقلانی برای حذف موانع توسعه وجود داشته و همواره این پرسش مدنظر ما باشد که با وجود کم‌آبی در دشت مشهد، آیا آیندگان، متولیان توسعه شهر مشهد به ویژه مُلک‌آباد را خواهند بخشید؟
آیا مسکن ملی مُلک‌آباد مقدمه مهاجرپذیری جدید مشهد است؟
هر چند پیش‌بینی جمعیت جدید در طرح مسکن ملی مُلک‌آباد حدود ۴۰ هزار نفر در افق درازمدت است و به دلیل نبود زمین در مشهد برای مسکن ملی، قرار است سرریز جمعیت مشهد به این منطقه منتقل شوند؛ اما تجربه نشان داده در نهایت جمعیتی صاحب چنین خانه‌هایی می‌شوند که سرریز جمعیت مشهد نیستند؛ بلکه افرادی‌اند که از شهرهای دیگر تمایل به مهاجرت به مشهد را دارند. در همین راستا مخالفان توسعه مُلک‌آباد تأکید می‌کنند ایجاد مسکن ملی در مُلک‌آباد یک فراخوان جدید برای پذیرش جمعیت مهاجر به مشهد و اطراف آن است؛ زیرا به دلیل نبود آب، راهکار باقیمانده انتقال آب از کیلومترها دورتر است که خود در آینده نارضایتی‌های اجتماعی زیادی را به بار خواهد آورد.
دغدغه و نگرانی این افراد این است که می‌گویند وقتی آب در یک منطقه به هر شیوه‌ای تأمین شود، در کنار آن مصارف غیرضروری مانند ایجاد قارچ‌گونه باغ‌ویلاها و برداشت‌های غیرمجاز همان‌گونه که در حال حاضر در بخش مُلک‌آباد اتفاق افتاده، پیش خواهد آمد که خود مصیبت دیگری در هدررفت منابع آبی است. بنابراین چرا باید منطقه‌ای که آب ندارد، آباد شود تا در آینده شاهد مشکلات بیشتری از جنس آب در سطح مشهد و اطراف آن باشیم؟
حل چالش نیروی کار منطقه
از سوی دیگر، موافقان این طرح اعلام می‌کنند صحبت درباره بستری برای مهاجرپذیری در مُلک‌آباد اشتباه است و با اطلاعات ثبت شده در سایت وزارت راه و شهرسازی می‌توان اثبات کرد بیش از ۹۰ درصد از کسانی که برای مسکن ملی در مُلک‌آباد نام‌نویسی کرده‌اند، آدرس محل زندگیشان مشهد است و بخش عمده از کسانی که در ملک‌آباد به آن‌ها زمین واگذار می‌شود، افرادی هستند که از مشهد نام‌نویسی کرده‌اند. اگر می‌خواهیم به وضعیت مهاجرپذیری مشهد بپردازیم، باید به سمت روستاهای شمال مشهد برویم و اینکه توسعه مُلک‌آباد مهاجرپذیری را افزایش می‌دهد، یک آدرس اشتباه است.
کارشناسان و مسئولان موافق این طرح ضمن توجه به محدودیت‌های آبی منطقه برای ایجاد مسکن ملی می‌گویند طبق چارچوب‌هایی موافق توسعه در این منطقه هستند. مُلک‌آباد به دلیل قرار گرفتن در محل تقاطع کریدورهای شمال به جنوب و شرق به غرب نقطه بسیار خوبی برای خدمات‌دهی است و مغازه‌های حاشیه جاده در این منطقه گواه این موضوع هستند. ۷۰ درصد از زائران مشهد، هم در رفت و هم در برگشت از این نقطه عبور می‌کنند. فاصله مشهد تا مُلک‌آباد حدود ۲۰ دقیقه محاسبه شده که نسبت به فاصله گلبهار تا مشهد کمتر است.
آن‌ها اظهار می‌کنند: یک ظرفیت، ظرفیت داخلی مُلک‌آباد بوده و دیگری جمعیت سرریز مشهد است. خانه اجاره‌ای در مُلک‌آباد به ندرت پیدا می‌شود و کسانی که در شرکت‌های تولیدی منطقه مشغول به کار هستند، با ایجاد این خانه‌ها می‌توانند به محل کار خود نزدیک‌تر شوند. در نتیجه از بار ترافیک جاده‌های مشهد به دلیل رفت و آمد روزانه این افراد کاسته خواهد شد و همچنین جلو ساخت و سازهای غیرمجاز داخل مشهد گرفته می‌شود. موافقان توسعه مُلک‌آباد تأکید می‌کنند در بسیاری از واحدهای تولیدی نزدیک به محدوده مُلک‌آباد نیروی کار نیست و واحدها مجبور هستند از سایر نقاط از جمله مشهد تأمین نیرو کنند؛ اما اگر زمینه سکونت نیروی کار در این منطقه فراهم باشد، این مشکلات هم مرتفع خواهد شد.
عبور دشت مشهد از ظرفیت جمعیتی خود
شاید بار دیگر تشریح شرایط آبی دشت مشهد بتواند به این پرسش پاسخ بدهد که توسعه مُلک‌آباد صحیح است یا خیر. رئیس پژوهشکده آب و محیط زیست دانشگاه فردوسی ضمن تشریح شرایط دشت مشهد، در گفت‌وگو با خبرنگار ما می‌گوید: دشت مشهد از حوالی امامزاده جلیل(ع) در جاده قوچان شروع می‌شود که اگر در نزدیکی این منطقه باران ببارد، وارد کشف‌رود خواهد شد. در این دشت کشاورزی، شهر و صنعت آب مصرف می‌کنند و بار جمعیتی شهرهای مشهد، طرقبه‌شاندیز، چناران و گلبهار و روستاهای زیاد این منطقه که جمعیت فراوانی دارند، بر دشت مشهد است و اضافه کردن جمعیت به این دشت از جمله مُلک‌آباد کار درستی نیست.
کامران داوری ادامه می‌دهد: این دشت با کمبود آب شدید مواجه است به گونه‌ای که سفره آب زیرزمینی به سرعت در حال پایین رفتن بوده که نتیجه آن شوری آب است. در حال حاضر از ظرفیت بُرد دشت عبور کرده‌ایم و منابع دیگری نداریم. آمایش هم به دنبال همین مطلب است یعنی وقتی قرار است توسعه‌ای رخ بدهد، باید ظرفیت‌های توسعه باشد یا باید بتوان آب برای توسعه را از طریق خرید چاه‌های کشاورزی یا انتقال آب از جای دیگر تأمین کرد که باید کیلومترها دورتر باشد.
وی با اشاره به برداشت‌های بیش از حد از منابع آبی دشت مشهد تشریح می‌کند: در دشت مشهد حدود ۱۷۰ درصد بیشتر از چرخه تجدیدپذیری آب، آب برداشت می‌کنیم که باید این عدد به ۷۰ درصد برسد. به گفته صاحبنظران بین‌المللی اگر بیشتر از این میزان آب برداشت شود، اکوسیستم آسیب می‌بیند. ما مصوبه‌ای در شورای عالی آب طی سال ۹۳ داریم که در آنجا مشخص شده ۷۵ درصد تجدیدپذیری منابع آبی قابلیت استفاده دارد. با توجه به تغییر اقلیم و سال‌هایی که در پیش است، تجدیدپذیری آب رو به کاهش بوده و به این منظور باید به هر طریق که امکان دارد، آب را به داخل زمین نفوذ بدهیم و روی زمین نماند تا از دست برود. در حال حاضر که ۱۷۰ درصد برداشت داریم، اگر آبخیزهای خود را در بالادست آباد کنیم، وضع منابع پایین‌دست بدتر خواهد شد و باید در یک شیب ۲۰ ساله مصارف پایین‌دست کم شود تا بالادست به آبادانی برسد و در حال حاضر به صورت فوری واجب است آب‌ها به زمین نفوذ داده شود.
واقعیت موجود نشان از بحران آب در دشت مشهد دارد و با توجه به ممنوعه بودن برداشت آب از بیشتر دشت‌های خراسان رضوی، هرگونه انتقال آب بین‌حوضه‌ای تبعات خطرناک‌تری خواهد داشت.
طبق اطلاعات بررسی شده منابع آبی فعلی مُلک‌آباد چهار حلقه چاه نیمه‌عمیق با عمق کمتر از ۳۰ متر و گاهی ۱۵ تا ۱۶ متر بوده و مجموع آب‌های خروجی از این تعداد حلقه چاه ۱۰ تا ۱۲ لیتر بر ثانیه اعلام شده است.
متولی مسکن ملی راه و شهرسازی و متولی تأمین آب، آب منطقه‌ای عنوان شده است. طبق اعلام منابع رسمی در حال حاضر حدود ۶۰۰ قطعه زمین در منطقه مُلک‌آباد به مالکان برای ساخت واگذار شده و به زودی ۴۶ هکتار دیگر در قالب هزار و ۴۶ واحد آماده واگذاری برای طرح نهضت ملی مسکن و جوانی جمعیت در منطقه مُلک‌آباد است.
اگر تعداد جمعیت هر واحد از مجموع واحدهای در نظر گرفته شده را چهار نفر فرض کنیم، حدود ۶ هزار و ۶۴۶ نفر در این واحدها ساکن می‌شوند. با احتساب جمعیت ۲ هزار نفری مُلک‌آباد باید در آینده‌ای نزدیک برای حدود ۹ هزار نفر در این منطقه آب تأمین شود. به هر صورت توسعه برای شهری چون مشهد دور از انتظار نیست به شرط آنکه راهکارهای عقلانی برای حذف موانع توسعه وجود داشته و همواره این پرسش مدنظر ما باشد که با وجود کم‌آبی در دشت مشهد، آیا آیندگان، متولیان توسعه شهر مشهد به ویژه مُلک‌آباد را خواهند بخشید؟