انیمیشن به‌عنوان هنر ـ صنعت، یکی از دریچه‌های مهم برقراری ارتباط با دنیای معاصر و منظری برای نمایش هنر و فرهنگ ملی هر کشور است. ارزش بازار جهانی فیلم‌های انیمیشن در سال 2021 به 350.23 میلیارد دلار رسید و همان زمان اعلام شد که انتظار می‌رود این رقم تا سال 2030 به 560.32 میلیارد دلار برسد.

صنعت انیمیشن در جهان چه از منظر درآمدزایی و چه از لحاظ جذب مخاطب به یکی از صنایع موفق در یک دهه گذشته تبدیل شده و در یک سیر صعودی قرار گرفته است. در ایران، هرچند این صنعت سهم کوچکی از دنیای بزرگ صنعت انیمیشن جهان را به خود اختصاص داده است، اما با وجود مؤلفه‌های گوناگون از جمله پتانسیل بالای نیروی انسانی خلاق، بهره‌مندی از بازار داخلی بزرگ و... می‌تواند به سال‌های پیشِ‌روی خود با چشم امید بنگرد. تولید محصولات متعدد در حوزه کودک و نوجوان و اقبال کودکان ایرانی به آثار تولیدشده در سال‌های اخیر نویدبخش پیمودن در مسیری هموارتر از گذشته است.

مهدی جعفری، مدیر مجموعه مهوا، در همین رابطه در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی تسنیم، از آماده شدن انیمیشن جدیدی از سوی این مجموعه برای حضور در جشنواره فیلم فجر خبر داد و گفت: «افسانه سپهر» از جمله کارهای مهوا است که برای گروه سنی نوجوان تولید شده است و در جشنواره امسال حضور خواهد داشت.

او درباره موضوع این کار و دیگر تولیدات مجموعه مهوا نیز توضیح داد و اضافه کرد: مجموعه مهوا در حوزه انیمیشن و در حوزه بازی، مانیفست محتوایی را برای خود تعریف کرده است که تأکید بر امیدآفرینی، به دست آوردن ارزش‌های واقعی زندگی مانند خانواده، مواجهه خیر و شر و مبارزه برای به دست آوردن آرامش، محیط زیست و طبیعت و اهمیت کار گروهی از جمله سرفصل‌های محتوایی است که در تولیدات ما مد نظر قرار می‌گیرد، «افسانه سپهر» نیز بر همین مبنا تولید شده است.

جعفری در پاسخ به این پرسش که چرا در تولیدات مجموعه مهوا، تمرکز بر مخاطب گروه سنی نوجوان است، گفت: به این دلیل که نوجوانان کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند. اگر نگاهی به جامعه بیندازیم، متوجه خواهیم شد که عمده کار تربیتی در کشور با تمرکز بر دانشگاه و تا حدی دوره دوم دبیرستان تعریف می‌شود و قشر جوان و میانسال مد نظر طراحان و تولیدکنندگان محتوا قرار می‌گیرند.

او با بیان اینکه متأسفانه در حوزه کار فرهنگی و تربیتی به گروه سنی نوجوان طی سال‌های گذشته توجه چندانی نشده است، یادآور شد: از سوی دیگر، استعدادهای خوبی در کشور در حوزه صنعت انیمیشن و بازی وجود دارد؛ یعنی صنعتی که زبان ارتباط با قشر نوجوان و جوان است. متأسفانه ما در سال‌های گذشته با پدیده مهاجرت این استعدادها مواجه هستیم. با پرداختن به این صنعت می‌توانیم زمینه اشتغال‌زایی در این حوزه را فراهم کنیم و محصولی خلق کنیم که در برابر نوجوانان دستمان خالی نباشد.

مدیر مجموعه مهوا دراین‌باره بیشتر توضیح داد و گفت: آمار دقیق و مشخصی در این زمینه وجود ندارد، اما این را نیز باید در نظر داشته باشیم که این اکوسیستم چندان بزرگ نیست و می‌توان از احوالات فعالان آن به‌خوبی خبردار شد. می‌توانم به‌جرئت بگویم که مسئله مهاجرت میان استعدادهای صنعت انیمیشن ایرانی امری ملموس در سال‌های گذشته است که مقصد عمده آنها نیز کشورهای منطقه از جمله ترکیه و امارات است.

او ادامه داد: هرچقدر در این حوزه سرمایه‌گذاری کنیم و فرصت بیشتری به این استعدادها بدهیم، مانع خروج این استعدادها خواهیم شد. لازم است دولت و حاکمیت برنامه جدی‌تری برای پیشگیری خروج نخبگان این حوزه طراحی کنند.

طی سال‌های گذشته تلاش برای جذب مخاطب نوجوان ایرانی از مسیر تولید انیمیشن رشد قابل‌توجهی نسبت به یک دهه گذشته داشته است. وضعیت انیمیشن‌های ایرانی در یک دهه گذشته نشان می‌دهد که این صنعت در صورت رعایت قاعده بازی می‌تواند به جایگاهی که شایسته آن است، دست یابد.

 صنعت پویانمایی ایران در زیست نو خود که از سال 1390 آغاز شده، به‌سرعت رشد کرده است، به‌طوری‌که فیلم‌های سینمایی پویانمایی در سال‌های اخیر مورد استقبال مخاطبان قرار گرفته‌اند، همچنین کنار کسب جوایز بین‌المللی پویانمایی‌های ایرانی توانسته‌اند در بازارهایی مانند روسیه و لبنان به فروش بین‌المللی دست یابند، به‌طوری که «بنیامین» جایزه بهترین کاراکتر را از جشنواره کووتو کسب کرد و «لوپتو» به‌عنوان بهترین پویانمایی جشنواره احمدآباد هند معرفی شد، از سوی دیگر، میزان فروش بین‌المللی این محصولات نیز قابل تأمل است؛ به‌طوری که براساس داده‌های منتشرشده، «پسر دلفینی» توانست 1.7 میلیون دلار و «فیلشاه» 500 هزار دلار به فروش برسد.

در داخل نیز طی یک دهه گذشته ما شاهد تغییر ذائقه ایرانی‌ها و استقبال از انیمیشن‌ها در گیشه هستیم؛ به‌گونه‌ای که در سال 1402، انیمیشن «بچه زرنگ» در جایگاه سومین فیلم پرفروش سینمای ایران ایستاده است، همچنین «پسر دلفینی» با 23.60 میلیارد تومان، «لوپتو» با 21.30 میلیارد تومان، «مسافری از گانورا» با 14 میلیارد تومان و «فیلشاه» با 7.90 میلیارد تومان در جایگاه بعدی میزان فروش در گیشه قرار دارند.

با این حال، پیمودن این راه چندان آسان نیز به‌نظر نمی‌رسد، از جمله موانع، کمبود اثر ادبی خلاق بومی برای گروه سنی نوجوان در بیش از یک دهه گذشته است. بازار کتاب نوجوان در این مدت بیش از هر حوزه دیگری مجال عرض‌اندام آثار ترجمه‌شده بوده است. واردات چمدانی این آثار راه تنفس آثار بومی را بسته و به‌گواه کارشناسان، تأثیر منفی در خلق آثار بومی گذاشته و بر ذائقه مخاطب ایرانی نیز تأثیر گذاشته است؛ به‌طوری که طبق آمار بازار نشر عمده آثار خریداری‌شده در این حوزه توسط نوجوانان، به کتاب‌های ترجمه‌شده اختصاص دارد.

جعفری استمرار این موضوع را یکی از چالش‌های اصلی در خلق انیمیشن ایرانی برای نوجوان ایرانی دانست و گفت: اصلی‌ترین چالش در این حوزه فاصله گرفتن تولیدکنندگان با مؤلفین است؛ به همین دلیل تولیدکنندگان خود به تألیف روی آورده‌اند، خودشان قهرمان و قصه را می‌سازند، در حالی که اگر اقتباس از آثار نویسندگان خبره حوزه ادبیات کودک و نوجوان شکل می‌گرفت، ما می‌توانستیم هم شاهد زنده نگاه‌داشتن آثار باشیم و هم انتقال جدی‌تر مفاهیم تربیتی به نسل آینده.

او گفت: با این چالش کم‌کم در حال حل شدن و کمتر شدن فاصله میان مؤلفان و تولیدکنندگان هستیم، اگر تولیدات این سال‌ها را مورد ارزیابی قرار دهیم، یک نکته این است؛ چرا خود تولیدکنندگان به‌سمت خلق محتوا رفته‌اند؟

بازارسازی فرهنگی از دو منظر حائز اهمیت است؛ بُعد اقتصادی و بُعد فرهنگی. کشورهای فعال در این زمینه، هرساله سود سرشاری را راهی کشورهای خود می‌کنند و از سوی دیگر، اذهان مخاطبان دیگر کشورها را نیز در دست می‌گیرند. با در نظر گرفتن جامعه مخاطب دست‌کم 17میلیونی کودک و نوجوان، ادبیات و فرهنگ غنی ایران و حضور استعدادهای درخشان در صنعت انیمیشن و بازی می‌توان با برنامه‌ریزی بیشتری در این حوزه گام برداشت و این صنعت را از یک صنعت حاشیه‌ای در حوزه بازارسازی فرهنگی، به صنعتی خلاق تبدیل کرد که در سطح جهانی حرف برای گفتن داشته باشد.