سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - نجمه اشرفی: دوشنبه‌ها در کتابخانه شقایق شیراز چراغی ویژه برای ترویج کتاب و کتاب‌خوانی برای کودکان ناشنوا روشن است.
میثم جوان‌بخت کتابدار نیک‌اندیشی که توجه ویژه‌ای به ترویج کتاب‌خوانی در میان ناشنوایان دارد، در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا بیان کرد: افراد ناشنوا چون از نعمت شنوایی کم‌بهره یا بی‌بهره هستند، از اطلاعات زیادی که از طریق گوش و قدرت شنوایی درک و دریافت می‌کنیم، محروم هستند به همین دلیل دایره واژگانی آنها محدود می‌شود.
وی تصریح کرد: مهم‌ترین مشکل ناشنوایان همین محدودیت دایره واژگان است که در فکر کردن و بیان خواسته‌ها و بسیاری از حوزه‌های دیگر آنها را دچار مشکلاتی می‌کند که اختلال در تفکر و فراگیری و کاهش اعتماد به نفس را می‌توان از جمله این مشکلات برشمرد. همچنین ناشنوایی باعث می‌شود کلام آنها آهنگ نداشته باشد و بخاطر تبعات ناشی از ناشنوایی بیشتر از جمع فاصله می‌گیرند و درون گرا یا حتی منزوی می‌شوند.
جوان‌بخت درباره هدف فعالیت‌هایش ابراز داشت: من به عنوان یک کتابدار در کتابخانه‌های عمومی هدفم این است که دایره واژگانی افراد ناشنوا غنی شود. مفاهیم ذهنی را بهتر درک کنند و واژگان مترادف و متضاد را یاد بگیرند. علاوه بر آن بتوانند به جا و مناسب از کلمات استفاده کنند.
این کتابدار مجرب که ۱۶ سال سابقه کتابداری در کتابخانه‌های عمومی دارد و ۷ سال است که به‌صورت ویژه به ناشنوایان خدمات می‌دهد در خصوص شیوه ارائه خدمات به این قشر بیان کرد: ما در کتابخانه عمومی شقایق هر جلسه یک موضوع انتخاب می‌کنیم به ویژه برای کودکان ناشنوا و در آن موضوع برای افزایش دایره واژگانی آنها تلاش می‌کنیم. از این نظر کتابخانه های عمومی می‌توانند بستر مناسبی برای کاهش مشکلات ناشنوایان باشند.
وی ادامه داد: به‌عنوان مثال فرد ناشنوا درک دقیقی از ضرب‌المثل و شعر ندارد. تجربه عینی من نشان داد وقتی با یک کودک ناشنوا از لیز خوردن صحبت می‌کنی، چون مفاهیم ذهنی را سخت درک می‌کند، فکر می‌کند لیز خوردن هم یک نوع خوردنی است. ما فیلم لیز خوردن را نشان می‌دهیم یا عمل لیز خوردن که این خوردن را از آن خوردن تفکیک کند و به جا از آنها استفاده کند.
جوان‌بخت، قصه گویی مبتنی بر گفت‌وگو با زبان اشاره را از خدمات محوری برای ناشنوایان عنوان کرد و رعایت سه اصل در این مدل قصه‌گویی را ضروری دانست.
من هرآنچه می‌بینم، می‌شنوم
وی، مشارکت کودک در قصه‌گویی و گرفتن بازخورد از کودک و هماهنگی سبک خواندن قصه و سطح توانایی کودک را سه اصل ضروری در این مدل قصه‌گویی برشمرد و گفت: آموزش واژگان جدید از طریق نقاشی از دیگر خدمات کتابخانه شقایق به این کودکان است. چون بچه‌های ناشنوا فوق‌العاده در ترسیم قوی هستند. شعارشان این است که من هرآنچه می‌بینم می‌شنوم. مثلاً به آنها می‌گوییم آشپزخانه را تصور کن و هرچه به ذهنت می‌آید نقاشی کن بعد اسم آنها را بنویس. این روش که یک‌جور املای تصویری است باعث می‌شود کودک مجذوب کار شود و کلمه جدید یاد بگیرد و اضطراب یادگیری او کاهش یابد چون سختی یادگیری کمتر می‌شود.
این مروج کتاب در ادامه از تاثیر کتاب‌های چندرسانه‌ای در علاقه‌مند کردن ناشنوایان به کتاب گفت و توضیح داد: به خاطر محدود بودن منابع مناسب برای ناشنوایان، برخی کتاب‌های قصه را به کتاب چند رسانه‌ای تبدیل کردیم. در قصه‌گویی چندرسانه‌ای هم از صوت برای ارتباط‌گیری با کم‌شنوایان استفاده می‌کنیم هم از تصویر و هم زیرنویس و هم از زبان اشاره برای ناشنوایان. آموزش جمله‌نویسی و کلمه آموزی با استفاده از فرهنگ‌های مصور هم برای این قشر مخاطب داریم.
وی افزود: مشاعره موضوعی کلمات هم از مشاعره شاعرانه گرفتیم که دایره واژگانی این بچه‌ها را وسیع‌تر کنیم. مثلاً به بچه‌ها می‌گوییم یک میوه نام ببر و برو پای تابلو یا روی کاغذ بنویس. مثلاً می‌نویسد سیب! نفر بعدی با حرف آخر میوه انتخابی نفر اول، میوه بعدی را بگوید. نفر دوم می‌نویسد به! نفر سوم هلو و بازی ادامه پیدا می‌کند. کلمات هم معنی و هم خانواده و متضاد و مترادف هم با کارت‌ها و فلش کارت‌هایی که خودمان آماده کردیم آموزش می‌دهیم. علاوه بر آن مسائل ساده دینی مثل وضو و نماز را با استفاده از ترکیب فیلم با زبان اشاره به بچه‌ها آموزش می‌دهیم. مادران هم در برگزاری برنامه‌ها در کتابخانه نقش موثری دارند و فرزندان‌شان را همراهی می‌کنند.
وی با اشاره به چالش‌های کار با ناشنوایان تصریح کرد: برای بزرگسال ناشنوا کار سخت‌تر می‌شود و وضعیت آنها با کودکان متفاوت است. برای ارتباط‌گیری با آنها در گام اول در کتابخانه بهمن بیگی، کلاس هنری مثل منبت و معرق برگزار کردیم. سعی می‌کنم از خود ناشنوایان برای راه‌اندازی این نوع کلاس‌ها کمک بگیرم و مربی از بین خودشان انتخاب می‌کنم. معمولاً همه آنها یک هنر دارند و در بحث آموزشی از فرد ناشنوا مثل خودشان، پذیرش بهتری دارند. با این برنامه‌ها به سمت کتاب و کتابخانه جذب می‌شوند. بعد در کنار آموزش‌های هنری روانشناس و مترجم زبان اشاره دعوت می‌کنیم و درباره مشکلات‌شان با روانشناس ارتباط می‌گیرند. یک کتاب هم در همین حین معرفی می‌کنم، می‌خوانند بعد خودشان در جمع ناشنوایان این کتاب‌ها را به هم معرفی می‌کنند. یک قانون بین بزرگسالان داریم که بیشتر خودشان مُعرف کتاب به هم باشند.
جوان‌بخت اشاره‌ای هم به برنامه‌های تفریحی اعضای کتابخانه‌شان کرد و گفت: همین که این افراد در کتابخانه دور هم جمع می‌شوند اعتماد به نفس‌شان بهتر می‌شود و جمع پذیری رخ می‌دهد. یک برنامه که خیلی مورد استقبال ناشنوایان در شیراز قرار گرفت، برنامه‌های تفریحی ما بود. با توجه به اینکه شیراز شهر مشاهیر و مفاخر است، بچه‌ها را دعوت کردم و در روزهای مختلف با هم به آرامگاه حافظ و سعدی و آرامگاه خفیف یا موزه مشاهیر بنیاد فارس‌شناسی رفتیم. هم تفریح خوبی بود هم در کنارش درباره مشاهیر و تألیفات آنها و تاریخچه ساخت آرامگاه با هم گفت‌وگو می‌کردند. فیلم این بازدیدها تولید شده و تحت عنوان برنامه آشنایی ناشنوایان با مشاهیر و مفاخر استان فارس در دسترس است.
جوان‌بخت که دانش آموخته رشته کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شیراز است و راه‌اندازی اولین بخش مستقل ناشنوایان در کتابخانه‌های عمومی فارس را در کارنامه دارد در خصوص دلیل توجه به کتاب‌خوانی ناشنوایان به خبرنگار ایبنا پاسخ داد: برای خیلی‌ها سوال است چرا ناشنوایان؟ حتی برخی فکر می‌کنند کسی در خانواده من ناشنوا بوده که وارد این مسیر شدم اما در واقع هیچکس در خانواده‌ام ناشنوا نبود. من به خدمات جدید در کتابخانه‌ها اعتقاد دارم. معتقدم برای پویایی کتابخانه‌ها باید خدمات جدید و به‌روز برای اقشار مختلف داشته باشیم. در برخی کشورهای خارجی کتابخانه‌های عمومی پاتوق ناشنوایان است.
وی ادامه داد: سال ۹۷ در حال وبگردی در یک کتابخانه در فرانسه دیدم برای ناشنوایان برنامه دارند. برایم علامت سوال شد که فرد ناشنوا چطور با کتابخانه ارتباط می‌گیرد؟ رفتم دنبال مطالعه و تحقیق و تقریباً سه سال وقت گذاشتم که بصورت آکادمیک اولین بخش مستقل ناشنوایان در کتابخانه‌های عمومی شیراز را راه اندازی کنم. البته قبل از من در تبریز کاری در این زمینه انجام شده بود ولی بیشتر با روش ساده‌سازی بود.
وی یادآور شد: ساده سازی یعنی کلمات سخت را پاک کنیم و کلمات آسان جایگزین کنیم که این روش باعث می‌شود دایره واژگانی افراد ناشنوا محدود بماند. به همین دلیل من با ساده‌سازی مخالفم. ما در بخش ناشنوایان با مناسب سازی کار می‌کنیم با روش‌های مثل پانویس، کتاب‌های پرده‌ای و مصور و چندرسانه‌ای، مناسب سازی کردیم. الان اکثر مخاطبین ما کودکان و نوجوانان هستند چون پذیرش بهتری دارند و خانواه‌ها هم حمایت می‌کنند اما بین بزرگسالان اولویت‌های دیگر مثل ازدواج و اشتغال پررنگ‌تر است.
این کتابدار دغدغه‌مند به ناشنوایان علاقمند به کتاب گفت: علاوه بر کتابخانه شقایق و کتابخانه بهمن بیگی شیراز در آینده نزدیک یک بخش توانخواهان در کتابخانه تازه تاسیس آیت‌الله رئیسی در فرهنگسرای حکمت نیز راه اندازی می‌شود.
وی در خصوص ظرافت‌های انتخاب کتاب برای جذب ناشنوایان نیز توضیح داد: انتخاب کتاب برای ناشنوایان ملاحظاتی دارد. مثلاً موضوعات کتاب‌ها مخصوصاً در ابتدای کار باید عینی و واقعی باشد. تصاویر کتاب واضح و روشن باشد و تا آخر کتاب هماهنگ پیش برود. ساختار دستوری کتاب‌ها ساده باشد و رسم الخط و اعراب‌گذاری کلمات دشوار و پانویس برای کلمات خاص داشته باشد.
جوان‌بخت، کتاب‌های مصور و ویدئویی و نقشه و اطلس، کره جغرافیایی و ماکت و اسکلت را انتخاب‌های مناسبی به‌عنوان منبع آموزشی برای این قشر برشمرد و گفت: کتابدارهایی که به این قشر خدمات می‌دهند هم باید خصوصیات ویژه‌ای داشته باشند و هوشمندانه انتخاب شوند و حتی برای ارائه خدمات به این قشر آموزش ببینند.
از ویژگی های خاص آقای کتابدار در بخش ناشنوایان بشنویم
وی با بیان اینکه اکنون ۳۰ کتابدار در کل کشور به ناشنوایان خدمات می‌دهند که ممکن است خدمات آنها هر روز یا هفتگی باشد، گفت: این کتابدارها باید با ویژگی‌های شخصیتی و روانشناختی ناشنوایان آشنا باشند. به‌خاطر حساسیتی که ناشنوایان به ویژه بزرگسالان دارند، به آنها نباید قولی بدهیم که عملی نشود. فقط کاری که قدرت انجام آن را داریم باید قول بدهیم اگر دقت نکنیم او به کتابدار شنوا اعتماد نمی‌کند و می‌رود. یا اینکه تجهیزات و نرم افزارهای خاص آنها را باید بشناسیم مثلاً ما در اتاق ناشنوایان لامپ‌های رنگی داریم و توسط لامپ‌ها به بچه‌ها اطلاع می‌دهیم کتابخانه باز است یا تعطیل است؛ کتابدار هست یا نیست.
وی افزود: کتابدار ناشنوایان باید شمرده و واضح صحبت کنند. آقایان حتی الامکان سبیل نداشته باشند و سرشان وقت صحبت پایین نیندازند چون مخاطب ما لب‌خوانی می‌کند. توجه به این نکات جزئی خیلی در جذب و ماندگاری ناشنوایان در کتابخانه‌های عمومی می‌تواند مؤثر باشد.
به گزارش ایبنا؛ در حال حاضر در ۳۰ کتابخانه عمومی در سراسر کشور بخش ویژه ناشنوایان داریم. به ویژه در کتابخانه‌های مرکزی استان‌ها که در سال‌های اخیر در دست ساخت و ساز بودند و به تازگی مورد بهره‌برداری قرار گرفتند به اقشار مختلف از جمله توانخواهان توجه بیشتری شده است.
∎