به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز یزد، کودکان کار یا همان کودکان خیابانی، همان‌هایی که در خیابان برای خود و خانواده شان پول در می‌آورند. کودکانی که از طرف خانواده حمایت نمی‌شوند یا به هیچ عنوان خانواده‌ای ندارند. نه تنها در ایران بلکه در سرتاسر جهان، کودکان کار به عنوان معضلی اجتماعی قلمداد می‌شوند. این روز‌ها با افزایش مهاجران افغانستانی، تعداد کودکان خیابانی در استان یزد هم افزایش یافته است. 

کودکان کار در شرایط بسیار نامطلوب از نظر تغذیه، بهداشت و انجام کار‌های خطرناک و حاد به سر می‌برند. این کودکان می‌توانند به راحتی بازیچه دست بزهکاران حرفه‌ای اعم از سارقان یا باند‌های توزیع مواد مخدر، عوامل ایجاد خانه‌های فساد و… قرار گیرند.

بر اساس ماده ۷۹ قانون کار ایران، اشتغال به کار کودکان زیر ۱۵ سال ممنوع است و در صورتی که کارفرمایی افراد زیر ۱۵سال را به خدمت بگیرد، متخلف شمرده و مشمول مجازات از جریمه نقدی و حبس تا مهر وموم کارخانه و ابطال پروانه کار می‌شود.

به سراغ محبوبه داورانی کارشناس مسئول امورآسیب دیدگان اجتماعی بهزیستی استان یزد به عنوان بهزیستی نهاد اصلی متولی حمایت از کودکان کار و خیابانی رفتیم. 

پس از سلام واحوالپرسی با خانم داورانی، پرسیدم تعریف کودک کار چیست و این کودکان بیشتر در چه مشاغلی به کار گمارده می‌شوند؟ 

به افراد زیر ۱۸ سال (اعم از دختر و پسر) اطلاق می‌شود که در شهر‌های بزرگ برای ادامه بقای خود مجبور به کار یا زندگی در خیابان هستند. بیشترکودکان غیربومی و در شغل‌های کاذب اعم از گل فروشی و دستفروشی و... مشغول هستند. 

در استان یزد نیز حدودا ۸۰ درصد از کودکان کار مهاجر و اتباع، و ۲۰ درصد بومی یزد هستند. 

از دیدگاه شما، علت ایجاد پدیده کودک کارچیست؟

به دلیل بروز پاره‌ای از مسائل و نابسامانی‌های اجتماعی و پدیده‌های همچون فقر، حاشیه نشینی، نابرابری‌های اجتماعی، جنگ، مهاجرت و ... برخی از کودکان در جوامع از امکان ادامه روند رشد طبیعی و زندگی مثل سایر کودکان در محیط خانواده سالم باز می‌مانند و به ناچار در شهر‌های بزرگ و مکان‌های پرتردد به کار و یا زندگی در خیابان رو می‌آورند که این نوع زندگی آنان را در معرض مخاطرات بسیار، چون سوء تغذیه، محرومیت از تحصیل، محرومیت از بهداشت و سلامت، استثمار، سوء استفاده و مرگ قرار داده و از طرفی جامعه را نیز دچار مخاطرات و آسیب‌های اجتماعی می‌کند.

ساماندهی وجمع آوری کودکان کار به عهده کدام نهاد‌ها می‌باشد؟

شهرداری، نیروی انتظامی، دادگستری، اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم پزشکی، کمیته امداد امام خمینی، سازمان بیمه خدمات درمانی، سازمان تامین اجتماعی، آموزش وپرورش، صداوسیما، جمعیت هلال احمر، کمیته امداد امام خمینی نهاد‌های مرتبط در موضوع کودکان هستند. 

بدین ترتیب که شهرداری و نیروی انتظامی با همکاری بهزیستی کودکان کار و کودکان خیابانی را جمع آوری می‌کند و بهزیستی با مجوز قضایی نگهداری و ساماندهی آنها را انجام می‌دهد.

مرکز حمایتی –آموزشی کودک وخانواده چگونه فعالیت می‌کند؟

 این مرکز به صورت روزانه ودر راستای کنترل وکاهش آسیب‌های اجتماعی ناشی از کاردرخیابان ویاتکدی گری فعالیت می‌کند و کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی ناشی از حضور وکارکودکان در خیابان بر کودک، خانواده و جامعه باتاکید بر رویکرد توانمند سازی، ارتقای کیفیت زندگی و رفاه اجتماعی کودکان خیابانی و به طور اختصاصی‌تر ارتقای سلامت جسمی کودکان خیابانی، ارتقای سلامت اجتماعی و روانی کودکان خیابانی، توانمند سازی کودکان خیابانی و خانواده‌های آنان، افزایش توانایی‌های تحصیلی وحرفه‌ای کودک، افزایش توانایی‌های شغلی، مالی وبازتوانی (ارتقای کیفیت خدمات ارائه شده با استفاده از رویکرد‌های نوین، خانواده محور، پیشگیرانه و مشارکت طلب، مشارکت هدفمند مردم در رسیدگی به امور کودکان خیابانی، هماهنگ سازی خدمات ارائه شده با نیاز‌ها و شرایط خدمت گیرندگان) تسهیل امکان دریافت خدمات تخصصی توسط کودک و خانواده بدون نیاز به اقامت شبانه روزی کودک در مرکز (استفاده از ظرفیت‌های موجود در بخش غیردولتی وافزایش امکان مشارکت و فراهم نمودن بسته‌های خدمت متناسب با توان آنها، توسعه مراکز موجود به منظور افزایش امکان دسترسی و بهره مندی کودکان خیابانی از خدمات و حمایت‌ها و توسعه خدمات خارج از مرکز رادنبال می‌کند.

در استان یزد یک مرکز شبانه روزی (مرکز کودکان خیابانی سطح دو (اقامت کوتاه مدت)) و یک مرکز روزانه یامرکز حمایتی، آموزشی کودک وخانواده فعالیت می‌کنند. 

در مرکز کودکان خیابانی سطح دو (اقامت کوتاه مدت)؛ طبق وظایف قانونی محوله کودکان خیابانی را پذیرش و نگهداری موقت آنان را حد اکثر تا ۲۰ روزه بر عهده خواهد داشت. این مرکز از طریق ارائه خدماتی نظیر مدد کاری اجتماعی، معاینات بالینی، روانپزشکی و روانشناسی و حمایت‌های اجتماعی از کودک یا نوجوان و خانواده، نسبت به فراهم آوردن هر چه سریع‌تر زمینه‌های جایگزینی و توانمند سازی آنان اقدام می‌کند و فرایند توانمند سازی کودک خیابانی و خانواده وی را از طریق ارائه خدمات تخصصی و حمایتی به انجام می‌رساند

بدین ترتیب مرکز شبانه روزی کودکان خیابانی وکار که به صورت دولتی اداره می‌گردد و هدف اصلی فعالیت آن کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی ناشی از کار و زندگی کودکان در خیابان می‌باشد و اهداف فرعی آن نیز شامل حمایت از حقوق کودکان خیابانی، کاهش آسیب‌های اجتماعی متوجه کودکان خیابانی، ارتقای کیفیت زندگی کودکان خیابانی و خانواده‌های آنان و سالم سازی محیط زندگی در شهر‌ها می‌باشد. 

چالش‌ها یی که بیشتر در زمینه کودکان کار در سطح مراکز یا جامعه با ان مواجه هستیم چه چیز‌هایی است؟

حضور کودکان اتباع فاقد کارت اقامت طبق دستور قضایی درمراکز وآسیب‌های اجتماعی همراه آن، ابتلای آنها به آسیب‌های اجتماعی پیچیده متنوع ونوظهور (بیماری ایدز-اعتیاد وهپاتیت وبزهکاری و...)، قرار داشتن استان یزد درمنطقه‌ی جغرافیای واسط شمال به جنوب واستان‌های مرزشرقی وحضور مهاجرین از این استان‌ها دریزد، حضور خانواده زندانیان غیر بومی دریزد وپیوستن کودکان آنها درخیل کودکان کار وخیابان، صنعتی بودن استان وحضور مهاجرین خارجی دراستان وبکار گرفته شدن کودکان در برخی مناطق وکارگاهها، عدم تعلق خاطر وهمکاری ساکنین مناطق حاشیه‌ای شهر ومحل سکونت وعدم نتیجه بخشی فعالیت‌های اجتماع محور ومحلی صورت گرفته از جمله آسیب‌های مشاهده شده دراین زمینه است. 

 

برنامه‌های حمایتی مراکز وبهزیستی برای کودکان کار وخیابانی در استان یزد چیست؟ 

شناسایی وجذب کودکان کار وخیابان در ۳ منطقه سکونت گاه‌های غیررسمی حسن آباد، صدرآباد، اسکان وآزادشهر از طریق تیم تخصصی مرکز حمایتی –آموزشی کودک وخانواده، برگزاری کلاس‌های مهارت آموزی برای خانواده‌های کودکان کار وخیابانی در ۳ منطقه سکونت گاه‌های غیررسمی حسن آباد، صدرآباد، اسکان، ارائه خدمات تخصصی روانشناسی و مشاوره‌ای برای خانواده‌های کودکان کاروخیابانی در محلات صدرآباد، حسن آباد وآزادشهر، پیگیری وبازدید وشناسایی، جذب ومعرفی مرکز درمحلات صدرآباد، حسن آباد وآزادشهر وبررسی فرصت‌ها وچالش‌ها وهمچنین مشکلات معیشتی، مسکن واشتغال مددجویان، برگزاری مراسم‌های مذهبی ازجمله ولادت حضرت معصومه (س) وروز دختر واطلاع رسانی خانواده‌ها در مراسم جشن روز دختر درراستای شناسایی کودکان ودختران درمعرض آسیب اجتماعی، افزایش اعتمادبه نفس، برقراری رابطه اجتماعی وآشنایی بامحیط وبازی درمانی برای تقویت انگیزه کودکان به ادامه خدمات تخصصی مرکز روزانه کودکان خیابانی وکار، اطلاع رسانی ازطریق برنامه‌های رادیویی درمناسبت روزجهانی کودکان کاروخیابانی، برگزاری جشن مهرآموز به مناسبت آغازسال تحصیلی وآشنایی خانواده‌ها با ارائه خدمات حمایتی برای کودکان کاروخیابانی، اجرای کلاس‌های بینایی سنجی وغربالگری بینایی واطلاع رسانی درراستای ارتقای سطح سلامت، اجرای طرح عنبیه، سنجش وشناسایی خدمت گیرندگان کودکان کاروخیابان مناطق مختلف شهر یزد، برگزاری اردو‌های فرهنگی وتفریحی برای کودکان کاروخیابانی درراستای جذب کودکان کاروخیابانی، برگزاری کلاس‌های حرفه آموزی برای کودکان وخانواده‌های آنان، پیگیری تحصیلی کودکان بازمانده ازتحصیل، درراستای توانمندسازی کودکان وخانواده‌های آنان اقدامات موثری انجام شده ازجمله برگزاری کلاس‌های سوادآموزی، حرفه آموزی وارائه بسته‌های حمایتی برای خانواده‌های بی بضاعت در استان یزد صورت گرفته است. 

 

و، اما سخن پایانی ..

 

باتوجه به اینکه یزد، استانی مهاجر پذیر است که این مهاجران غیربومی نیز بیشتر اتباع هستند که به صورت غیرمجاز به استان یزد سفر می‌کنند پس می‌طلبد درابتدا بحث شناسایی خانواده‌های بدون مجوز اقدام شود. در دیگر سو، می‌طلبد نهاد‌های حمایتی از طریق دوربین‌های شهری چهار راه‌ها را رصد کنند و با شناسایی کودکان متکدی در صورت داشتن سرگروه این کودکان با آنها برخورد قضایی کنند. 

برای خانواده‌های ایرانی و اتباع مجازی که واقعا نیاز معیشتی دارند سازمان‌های متولی ونهاد‌های حمایتی در وهله اول نیاز‌های معیشتی آنان را برطرف کنند و در وهله بعدی و در یک بازه زمانی معین حتما نسبت به توانمندسازی این خانواده برای رسیدن به درآمد پایدار و خارج شدن از چتر حمایتی نهاد‌های متولی توجه کنند. 

مردم هم باید به مقوله فرهنگ سازی توجه کنند و به جای دادن پول به کودکان این کمک را به موسسه‌ای ارائه دهند که موسسه در قالب نظارت این کمک را به خانواده کودک بدهد تا واقعا شرایط زندگی کودک بهتر شود و دیگر کودک برای کسب درآمد به خیابان برنگردد. 

به امید اینکه همه کودکان دنیا از فرصت آموزش و کودکی کردن برخوردار باشند ... 

 

نویسنده: طیبه رجبی