اساسنامه این نهضت هم در سوم خرداد ماه سال ۱۳۶۳ توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد و حالا نیاز به بازنگری آن حس می‌شود. البته چند روز پیش بود که عبدالرضا فولادوند، رئیس سازمان نهضت سوادآموزی با بیان این‌که سه دهه از تدوین اساسنامه این سازمان می‌گذرد، گفت: «کار بازنگری و تدوین اساسنامه جدید این سازمان طبق تکالیف برنامه هفتم در مراحل پایانی است و برای طی مراحل قانونی به مجلس ارسال خواهد شد.» موضوعی که زمینه‌ساز گفت‌وگوی ما را با دکتر علی فرهادی، مشاور رئیس سازمان نهضت سوادآموزی فراهم کرد.
آقای دکتر فرهادی از نظر شما بازنگری در اساسنامه نهضت چه ضرورتی دارد؟
برای ارتقای علم و دانش باید اتفاقات جدیدی را در فرهنگ عمومی کشور ایجاد می‌کردیم. اساسنامه سال ۱۳۶۳ در حد خواندن و نوشتن، جامعه را مدیریت می‌کند. اما باید به زمان و اقتضائات هم نگاه کنیم. ما سواد را امروزه در حد خواندن و نوشتن تلقی نمی‌کنیم، حتی پیام امام (ره) به حدی مترقی است و شما اگر به این پیام نگاه بیندازید متوجه می‌شوید که اینجا می‌فرمایند که ما باید جامعه‌مان را به سمتی پیش ببریم که فرهنگ وابسته کشور را به یک فرهنگ مستقل و خودکفا تبدیل کنیم. این امر زمانی محقق می‌شود که جامعه از یک بالندگی علمی، توانمندی دانشی و سواد لازم برخوردار باشد. بر همین اساس ما احساس کردیم که در حال حاضر زمانی است که باید گام مؤثری را با توجه به گام دوم انقلاب برداریم.
یونسکو تعاریف جدیدی از سواد ارائه کرده و سطح آن را بالاتر برده است. به نظر شما با توجه به چنین تعاریفی همچنان نیاز به وجود نهضت سوادآموزی به مفهوم یادگیری همین الفبای خواندن و نوشتن به افراد حس می‌شود؟
سازمان نهضت سوادآموزی موافقان و مخالفانی داشت. نگاه مخالفان هم این بود که کار نهضت به پایان رسیده و موافقان هم بر این باور بودند که کار ما تازه آغاز شده و نباید در حد خواندن و نوشتن کارش را متوقف کند؛ بلکه دارای یک فرصت طلایی است که باید از آن به نفع جامعه بهره‌برداری کنیم. این سازمان از ابتدا تا همین یکی دو سال اخیر، دچار فراز‌و‌فرود‌های زیادی شد. اتفاقاتی رخ داد و به‌جای این‌که ظرفیت‌های این سازمان بیشتر شود، اما کمتر شد. البته نگاه مسئولان هم این بود که نهضت بتواند از ظرفیت‌های مردمی بیشتر استفاده کند تا به نتیجه مطلوبی که ریشه‌کنی بی‌سوادی است، زودتر دست پیدا کند. اما با شکل‌گیری کمیسیون تلفیق برای برنامه هفتم توسعه، اتفاقات عجیبی افتاد و مجلس شورای اسلامی با گامی مؤثر و اساسی، ضمن تایید به ادامه فعالیت‌های سازمان، مصوبه بسیار مترقی‌ای را در برنامه هفتم گنجاند و آن تغییر بازنگری در اساسنامه بود. از آن طرف این مصوبه در بند ۲ ماده ۹۱، وزارت آموزش و پرورش را موظف و مکلف کرد تا اساسنامه سال ۱۳۶۳ را با هدف ریشه‌کنی مطلق بی‌سوادی و توسعه سواد مبتنی بر مفاهیم جدید آموزش همگانی؛ پس از ابلاغ برنامه و ظرف مدت شش ماه تهیه و پس از مطرح و تایید شدن در هیات دولت به مجلس شورای اسلامی ارائه دهد. این گام مؤثر از طرف مجلس برداشته و چارچوب نهضت با توجه به ظرفیت بالای اجتماعی و فرهنگی‌اش تقویت شد.
تا‌کنون چه اقداماتی در راستای این بازنگری صورت گرفته است؟
از تیرماه که ابلاغیه صورت گرفت، وزارت آموزش‌و‌پرورش اقدام به فعالیت کرد و کارگروهی برای برنامه هفتم توسعه در سطح وزارتخانه ایجاد و در ذیل آن نیز کارگروه بازنگری اساسنامه در سازمان نهضت سوادآموزی به ریاست رئیس سازمان نیز شکل گرفت. هم اکنون هم کارگروه بازنگری اساسنامه در سطح سازمان کار‌های مؤثری انجام داده و با نخبگان، صاحب‌نظران، اندیشمندان و پیشکسوتان نشست‌هایی را برگزار کرده است. ما توانستیم با جلسات مکرر و نشست‌های تخصصی با محققان، پژوهشگران و صاحبان کرسی در دانشگاه‌ها برگزار کنیم. از آن طرف با دستگاه‌های مختلف در سطح وزارتخانه‌ها و نهاد‌های فرهنگی نیز جلسات هم‌اندیشی برپا کرده‌ایم. اسناد، مصوبات و پیشینه‌ای از این سازمان در مجموعه نهضت سوادآموزی قرار داشت که مطالعه، تجمیع، بررسی و کار جدی روی آن صورت گرفت تا بتوان از ظرفیت‌های قانونی و پشتوانه‌های فکری موجود نیز بهره‌مند شد.
در جایی مطرح شده بود که قرار است سواد‌های جدید هم در تغییر اساسنامه گنجانده شود. این سواد‌ها شامل چه مواردی می‌شود؟
در مصوبه آمده که با هدف ریشه‌کنی بی‌سوادی مطلق که این بی‌سوادی همان سواد پایه است. باید در این راستا کامل تلاش کنیم و این جزو ماموریت‌های ذاتی سازمان در آینده خواهد بود. توسعه و تعمیق سواد؛ ضمن این‌که سواد باید توسعه داده شود باید سواد کاربردی شده و در زندگی افراد نقش‌آفرین و اثرگذار باشد تا افراد بتوانند با آموخته‌های خود تغییراتی را در زندگی ایجاد کنند و در حد خواندن و نوشتن صرف نباشد بلکه بشود این علم را با عمل نیز بهره‌برداری کنند. سواد مبتنی بر مفاهیم جدید هم همین سواد‌های جدید بوده و سازمان یونسکو هم تعاریفی داشته و سواد‌های مختلفی را مطرح کرده است. البته یونسکو چهار تعریف از سواد داشته؛ مرحله اول سواد خواندن و نوشتن، مرحله دوم افراد باید ضمن خواندن و نوشتن، کار با رایانه و یادگیری یک زبان جدید را هم بلد باشند. پس از آن هم ۱۲ نوع از سواد را مطرح و آخرین موردی که عنوان کرد این بود، کسانی باسواد هستند که این سواد بتواند در زندگی‌شان به کار بیاید و به اصطلاح تغییری در زندگی‌شان ایجاد کند. براساس همین مصوبه و اساسنامه، ما باید یک آینده‌نگری برای مدت بیشتری در برنامه هفتم توسعه و برای ۴۰ سال آینده در‌نظر گرفته برنامه‌ریزی کنیم. ما باید از ظرفیت‌هایی که در سطح جامعه و بخش آموزش وجود دارد مخصوصا آموزش‌های همگانی، برای اقشار مختلف مردم برنامه داشته باشیم.
بازنگری در اساسنامه شامل چه مواردی می‌شود؟
اساسنامه در حال تدوین و بازنگری است و فعلا نمی‌توان به جزئیات آن پرداخت. ما به‌صورت جدی در هفته نشست‌های مختلفی داشته و به موضوعات گوناگون همچون تامین منابع مالی، تامین نیروی انسانی، فضا‌های موجود، ظرفیت نهاد‌ها و مجموعه‌های مختلف که می‌توان برای اجرای این ماموریت‌ها در‌نظر گرفت، همچنین ظرفیت‌های قانونی که می‌توان برای آن ایجاد کرد، می‌پردازیم. از ظرفیت مجلس و دولت هم می‌توانیم برای تقویت و نگاه به آینده این سازمان استفاده کنیم. ما در راستای نیروی انسانی هم قطعا تحولاتی خواهیم داشت. با این حال پس از قطعی و نهایی شدن اساسنامه، حتما جزئیات آن را اطلاع‌رسانی خواهیم کرد.
آقای فرهادی در بحث بازماندگان از تحصیل، عموما سواد این افراد در حد خواندن و نوشتن است. در بخش بزرگسالان چه ساز‌و‌کار‌هایی را در اساسنامه جدید برای آن در‌نظر گرفته‌اید؟
بازماندگان از تحصیل خودشان متولی دارند و متولی آنان هم معاونت آموزش ابتدایی است که باید بازماندگان از تحصیل را مدیریت کنند. البته عوامل مختلفی در این خصوص مؤثر است. با این حال نظام آموزش و پرورش کشور ما در دورترین نقاط کشور، هم زمینه اعزام معلمان و هم مدرسه را ایجاد کرده و هیچ فضای خالی‌ای نداریم که بگوییم معلم در آن حضور ندارد. نگاه‌ها و مشکلاتی در بخش‌های مختلف وجود دارد که می‌تواند برای تحصیل بچه‌ها بازدارنده باشد و باید آن‌ها مرتفع شود. اما به صراحت می‌گویم که هم وزارت آموزش‌و‌پرورش و هم سازمان نهضت سوادآموزی به‌عنوان بازوی توانمند این وزارتخانه، این آمادگی را دارد که در جا‌هایی که نیاز به حضور میدانی و عملیاتی است، با استفاده از ظرفیت‌های مختلفی که در اساسنامه ایجاد می‌شود، می‌تواند کمک‌کننده باشد.