مرحوم آیت الله محمدعلی ناصری از اساتید اخلاق حوزه در یکی از دروس اخلاق خود به موضوع «پیامدهای غیبت در زندگی فردی و اجتماعی» پرداختند که متن آن بدین شرح است:

حضرت سجاد علیه‌السلام در دعای مکارم الأخلاق از خداوند متعال درخواست می‌کنند که توفیق عطا فرماید تا شیطان بر قلبشان مسلط نشود، زیرا اگر چنین شود، وسوسه غیبت را در دل ایشان القا خواهد کرد.

در متون اخلاقی و دینی، غیبت یکی از صفات رذیله و گناهان کبیره شمرده شده است. فقها و عالمان دینی مفصلاً در این باب بحث کرده‌اند. قرآن کریم نیز به صراحت از این عمل زشت نهی فرموده و روایات متعددی در این زمینه وارد شده است.

* غیبت؛ گناهی همگانی و نُقل مجالس

متأسفانه در عصر کنونی، غیبت به نقل مجالس و گناهی همگانی بدل شده است. کمتر گناهی را می‌توان یافت که چنین گسترده رواج داشته باشد.

هیچ‌یک از ما معصوم نیستیم و هر کس به نوعی به گناه آلوده است. تنها تفاوت ما در نوع گناهان است. با این حال، نباید از رحمت الهی مأیوس شد. باید به درگاه خداوند رفت و توبه‌ای حقیقی کرد، زیرا خداوند توبه راستین بندگانش را می‌پذیرد و هرگز سائل را رد نمی‌کند.

غیبت در معنای دقیق، آشکار کردن مطالب ناخوشایند درباره برادر دینی در غیاب اوست. این مفهوم داری انواع مختلفی است:

۱. فاش کردن صفات منفی که شخص در نبود خود دوست ندارد گفته شود.

۲. یاد کردن از صفات فردی با نیت تحقیر، مانند اشاره به کوتاه قدی یا چاقی.

۳. بازگو کردن صفتی که بر همگان آشکار است، اما همراه با قصد کوچک کردن شخص.

رسول اکرم صلی‌الله علیه وآله می‌فرمایند: «کسی که مؤمنی را مسخره کند یا حتی با نیم کلمه‌ای آزار دهد، در روز قیامت بر پیشانی‌اش نوشته خواهد شد که از رحمت الهی ناامید است.»

مرحوم شیخ انصاری رحمه‌الله در این باره می‌فرماید: همین بس که خداوند در قرآن کریم غیبت را همچون خوردن گوشت برادر مؤمن در حال مرگ معرفی می‌کند؛ عملی که حتی برخی حیوانات از انجام آن إبا دارند.

* توبه کننده از غیبت آخرین فردی است که به بهشت می رود

حضرت موسی علیه‌السلام می‌فرماید: حتی اگر توبه غیبت کننده پذیرفته شود، او آخرین فردی خواهد بود که به بهشت راه می‌یابد.

غیبت مراتب مختلفی دارد. غیبت اولیای الهی، مراجع تقلید، مؤمنان و افراد عادی، هر کدام گناهی متفاوت محسوب می‌شوند. برای مثال، غیبت مرجع تقلید گناهی به مراتب سنگین‌تر از غیبت فردی معمولی است.

حضرت رسول اکرم صلی‌الله علیه وآله می‌فرمایند: «هر کس برای عیب‌جویی و فاش کردن اسرار برادر دینی‌اش قدم بردارد، اولین قدم او به جهنم خواهد بود و خداوند عیوب او را در برابر خلایق آشکار خواهد ساخت.»

حضرت صادق علیه‌السلام نیز تعریف دقیقی از غیبت ارائه می‌دهند: «غیبت آن است که درباره برادر دینی‌ات چیزی بگویی که خداوند آن را پوشانده است.»

به برخی افراد که هنگام تذکر درباره غیبت می‌گویند: «راست گفته‌ام»، باید پاسخ داد که حتی اگر سخن راست باشد، باز هم غیبت محسوب می‌شود و اگر دروغ باشد، به تهمت می‌انجامد که گناهی بزرگ‌تر است.

امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «از زبان بترسید که همچون تیری است که به خطا می‌رود.» منظور ایشان این است که غیبت کننده قصد بردن آبروی دیگری را دارد، اما درنهایت آبروی خودش برباد می‌رود.

در برخی موارد، غیبت جایز شمرده می‌شود:

۱. زمانی که مظلوم از ظالم شکایت می‌کند.

۲. در مقام مشورت، مانند تحقیق درباره همسایه برای ازدواج.

در این موارد، بیان واقعیت نه تنها اشکال ندارد، بلکه وظیفه شرعی محسوب می‌شود.