آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در پیامی به سی‌ویکمین اجلاس سراسری نماز، ضمن قدردانی از اقدامات مخلصانه حجت‌الاسلام والمسلمین محسن قرائتی، نمازگزاران را به اقامه نماز اول وقت و حفظ توجه و حضور قلب، برای اثرگذاری نماز در دل و جان و عمل فردی و اجتماعی آنان توصیه کردند و جوانان را بیش از دیگران مخاطب این سخن دانستند.
در این راستا، در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین محمد کاظمی، کارشناس صدا و سیما و استاد مرکز تخصصی نماز، به بررسی و تحلیل عمیق‌تر این پیام و اهمیت تأکیدات رهبر معظم انقلاب درخصوص اقامه نماز اول وقت و حضور قلب پرداخته‌ایم.
اهمیت استمرار اجلاس‌های نماز و نقش مؤثر آقای قرائتی در ترویج نماز
حجت‌الاسلام کاظمی با اشاره به پیام رهبر معظم انقلاب به اجلاس سراسری نماز، می‌گوید: ابتدای پیام حضرت آقا تشکر از تعطیل نشدن اجلاس‌ها بوده است. خود این موضوع نشان از اهمیت این اجلاس برای ایشان دارد، چرا که برخی افراد ممکن است فکر کنند اجلاس‌های نماز فاقد فایده یا کم‌فایده‌اند، اما اصلی‌ترین فایده اجلاس نماز این است مسئولان کشور، سالی یک‌بار در اجلاسی که به نماز و ستون دین مربوط است، نشسته و به نماز فکر می‌کنند. این امر در کشوری دینی همچون جمهوری اسلامی ایران که پایه‌های آن براساس اسلام است، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، چرا که رکن اصلی دین اسلام، نماز است.
ایشان به بخش دیگری از پیام رهبر معظم انقلاب اشاره کرد که در آن از حجت‌الاسلام والمسلمین محسن قرائتی و برکات ایشان قدرانی شده بود و توضیح می‌دهد: نکته دوم، تشکر از آقای قرائتی و برکات ایشان است. ایشان عمر خود را صرف ترویج نماز و قرآن کرده‌اند و این حقیقت که از ایشان به عنوان یکی از چهره‌های برجسته دینی یاد می‌شود، نشان‌دهنده تأثیرگذاری عمیق ایشان در عرصه‌های مختلف دینی است. یکی از راه‌های ترویج دین و جذب مردم به نماز، تجلیل از افرادی است که در دین نقش سلبریتی دارند. در گذشته، معروف‌ترین افراد کشور، آیات عظام و اساتید اخلاق بودند، اما امروز آقای قرائتی به عنوان یکی از مهم‌ترین الگوها در مسیر دین شناخته می‌شود. معرفی چنین افرادی به نسل جوان می‌تواند به نماز خواندن آن‌ها کمک کند و ایشان الگویی دوست‌داشتنی برای جوانان هستند.
نماز اول وقت؛ رمز تربیت و تقوا در آموزه‌های قرآنی و روایی
کارشناس مرکز تخصصی نماز در تحلیل دقیق تأکید رهبر معظم انقلاب بر اقامه نماز در اول وقت می‌گوید: ایشان به‌طور مؤکد بر اقامه نماز در اول وقت توصیه دارند، زیرا در تمامی روایات و آیات قرآن، آثار تربیتی نماز تنها به زمانی تعلق دارد که نماز در اول وقت اقامه شود. نماز غیر اول وقت تنها از نظر رفع تکلیف اهمیت دارد و موجب می‌شود انسان در ترک آن مورد سرزنش قرار نگیرد، اما آنچه سبب تقویت اراده، افزایش تقوا و تأثیرگذاری عمیق نماز در روح و جسم انسان می‌شود، تنها با اقامه نماز در اول وقت محقق می‌شود. درواقع، آن نمازی که در اول وقت اقامه می‌شود، نمایانگر تقید انسان به انجام عبادت و پذیرش اولویت‌های الهی است. آیات قرآن و روایات معصومین(ع) نیز به‌صراحت بر این موضوع تأکید دارند. در آیات ۴۰ تا ۴۳ سوره مدثر، خداوند از جهنمیان می‌پرسد چرا به دوزخ افتادید و آن‌ها در پاسخ می‌گویند: «لم نکن من المصلین»، ما از نمازگزاران نبودیم. این نشان می‌دهد نماز اول وقت در حفاظت انسان از گناه و عذاب الهی نقشی حیاتی دارد. در سوره ماعون نیز خداوند می‌فرماید: «فَوَیلٌ لِّلْمُصَلِّینَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِم سَاهُونَ» پس وای بر نمازگزارانی که از نماز خود غافل‌اند که امام صادق(ع) در تفسیر آن می‌فرماید: غفلت از نماز یعنی تأخیر آن به آخر وقت و تأخیر در نماز درواقع به معنای سبک شمردن آن است. امام خمینی(ره) نیز در آثار خود به همین نکته اشاره کرده‌اند که تأخیر نماز به معنای سبک شمردن آن است و این هماهنگی فرمایشات رهبر معظم انقلاب با آموزه‌های امام خمینی(ره) نشان از اهمیت حیاتی نماز اول وقت در تربیت فردی و اجتماعی مسلمانان دارد.
حضور قلب در نماز؛ کلید کیفیت عبادت و ارتباط با مالک هستی در آموزه‌های رهبر معظم انقلاب
این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به توصیه رهبر معظم انقلاب مبنی بر «سعی در حفظ توجه و حضور قلب؛ نمازگزار بداند با مخاطبی سخن می‌گوید که مالک همه عالم وجود و ملِک روز رستاخیز است» به نکات مهمی در این زمینه پرداخته و توضیح می‌دهد: در شرایط امروز، برخی افراد، به‌ویژه جوانان ممکن است احساس کنند نماز بر آن‌ها تأثیر لازم را ندارد، پس کمتر به آن اهمیت می‌دهند، چرا که تجربه واقعی از احساسات معنوی و وجد در نماز را نداشته‌اند. رهبر معظم انقلاب در این نکته به‌طور خاص بر آن نقطه‌ای تأکید دارند که نه‌تنها تعداد نمازگزاران را افزایش می‌دهد، بلکه کیفیت نماز را نیز بالا می‌برد. هنگامی که نماز را با درک این حقیقت اقامه می‌کنیم که در حال سخن گفتن با مالک روز جزا و مالک همه‌چیز هستیم، دیگر هیچ فردی دلش نمی‌آید نماز را ترک کند. این توصیه معظم‌له، علاوه بر تشویق افراد به انجام نماز، کیفیت آن را نیز ارتقا می‌دهد. علمای اخلاق نیز بر این باورند نمازی با حضور قلب، به معنای مکالمه‌ای با خداوند است؛ نمازی که در آن، فرد با تمام وجود و احساسات خود در گفت‌وگو با خداوند قرار می‌گیرد. در این نماز، انسان احساسات معنوی عمیقی پیدا می‌کند که دیگر نمی‌تواند از آن دست بکشد.
استاد کاظمی یادآور می‌شود: یکی از دلایل بی‌علاقه بودن برخی افراد به نماز و لذت نبردن از آن، این است که گویا نماز از حالت مکالمه با خدا خارج شده و به یک عمل تکراری تبدیل شده است. در این حالت، حس ارتباط واقعی با مالک هستی در انسان بیدار نمی‌شود و فرد از نماز لذت نمی‌برد. جوانان بیش از دیگران، مخاطب این توصیه‌اند، زیرا جوانان به دلیل ظرفیت بالای روحی و معنوی خود، قادرند این احساسات شهودی و معنوی را در خود فعال کنند. زمانی که جوانان در نماز احساس کنند با مالک هستی در حال صحبت هستند، آن وقت است که نماز برای آن‌ها معنای واقعی پیدا کرده و از آن لذت می‌برند.
حضور قلب در نماز؛ راهی برای تقویت رابطه عاشقانه با خداوند در آموزه‌های دینی
این پژوهشگر دینی با اشاره به اهمیت حضور قلب در نماز می‌گوید: یکی از راه‌های رسیدن به حضور قلب در نماز، توجه به این نکته است که نماز در واقع دم زدن از خداوند است. وقتی انسان با کسی زیاد صحبت می‌کند، به او علاقه‌مند شده و از گفت‌وگو با او لذت می‌برد. این اصل در رابطه با خداوند نیز صادق است؛ چرا که انسان با یادآوری محبت‌ها و صفات خداوند، خود را به عاشقی در برابر معشوق برمی‌سازد. در این راستا، مطالعه در مورد محبت خدا، صفات خدا و نعمت‌های بی‌شماری که از سوی خداوند به انسان عطا شده، موجب بیداری احساسات معنوی در دل انسان می‌شود. روحانیون و مبلغان دینی اگر تنها صفات خداوند را توصیف کنند، تأثیر زیادی بر قلب‌ها دارند؛ زیرا خداوند عاشق مخلوقات خود است و این حقیقت باید در دل انسان‌ها زنده شود. جوانان بیش از دیگران نیازمند یادآوری این حقیقت‌اند که خداوند حتی گناهکارترین بندگانش را نیز دوست دارد و این نکته، به آنان احساس نزدیکی و محبت خدا را می‌دهد. برای اینکه از نماز لذت ببریم و آن را به عنوان یک مکالمه با خداوند درک کنیم، باید نخست این باور را در خود بپرورانیم که خداوند ما را دوست دارد؛ چرا که نماز وقتی معنای واقعی خود را پیدا می‌کند که فرد در آن ارتباطی عاشقانه و صادقانه با معشوق خود، یعنی خدا برقرار کند.
نماز اول وقت؛ دروازه‌ای به تعادل و تعالی در ارتباط با بی‌نهایت خداوند
این کارشناس دینی در تحلیل اهمیت نماز اول وقت و حضور قلب در نماز می‌گوید: تمام انسان‌ها به‌طور فطری تمایل دارند به تعادل، سلامت و تعالی دست یابند، اما بسیاری از افراد در مسیر رسیدن به این اهداف، در دنیای مادی همچون اقتصاد، قدرت، شهرت و دیگر دنیاها گم می‌شوند. خضوع قلب در نماز، در حقیقت ارتباطی است با بی‌نهایت، با حقیقتی که تنها نزد خداوند یافت می‌شود. نماز اول وقت به انسان می‌آموزد در نخستین فرصت، تمامی مشغله‌های دنیا و هر آنچه غیر از خداست را برای خدا کنار بگذارد. این آموزه نه تنها در لحظات عبادت بلکه در تمام ساحت‌های زندگی فرد تأثیر می‌گذارد، چرا که به او یاد می‌دهد در زندگی روزمره نیز باید غیر خدا را به خاطر خدا کنار بگذارد. در حقیقت، هر آرزویی که جوانان دارند، اعم از تعادل، سلامت و تعالی، تنها از طریق ارتباط با خداوند محقق می‌شود، چرا که بی‌نهایت واقعی تنها خداوند است و هر چیز دیگری که در این دنیا بی‌نهایت تلقی شود، اشتباه است. نماز اول وقت، با کنار گذاشتن هر آنچه به خداوند وابسته نیست، ما را به سمت همین کمال و تعالی رهنمون می‌کند.
نماز؛ تکیه‌گاه معنوی در دنیای مدرن
در پاسخ به این پرسش که آیا آموزه‌های نماز، به‌ویژه اقامه آن در اول وقت، می‌تواند در مقابله با فشارهای روزمره و اضطراب‌های زندگی مدرن مفید واقع شود، حجت‌الاسلام کاظمی به تحلیل این موضوع از دیدگاه روان‌شناسان بزرگ همچون یونگ پرداخته و می‌گوید: روان‌شناسانی مانند یونگ در نیمه دوم قرن ۱۹ بیان کردند برای درمان اختلالات روانی انسان، ارتباط او با بعد معنوی و ماورا ضروری است. یونگ معتقد بود انسان‌ها دارای بعد معنوی و خدایی هستند و هنگامی که از این بعد جدا می‌شوند، دچار اضطراب و اختلال می‌شوند. از دیدگاه وی، بازگشت به ارتباط با خداوند و بازسازی این ارتباط، نه تنها سبب آرامش روانی فرد می‌شود، بلکه اختلالات و اضطراب‌های درونی او را نیز درمان می‌کند. در این راستا، اقامه نماز، به‌ویژه در اول وقت، می‌تواند به عنوان یک ابزار معنوی مؤثر برای مقابله با چالش‌های روانی و استرس‌های دنیای مدرن عمل کند. قرآن نیز در آیه شریفه ۴۵ سوره عنکبوت «إِنَّ الصَّلاَةَ تَنهَی عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنکَر» بر نقش نماز در تقویت آرامش و کنترل اضطراب تأکید کرده و آن را به عنوان عاملی برای بازگشت به آرامش درونی و ارتباط با خداوند معرفی می‌کند. بنابراین، نماز نه تنها به عنوان یک عمل عبادی، بلکه به عنوان وسیله درمانی برای مشکلات روانی و اضطراب‌های زندگی روزمره عمل می‌کند.