جوان آنلاین: در کنار انبوه صنایع و مشاغلی که نیاز به سرمایه‌گذاری کلان دارد، توجه به صنایع‌دستی به دلیل بازدهی سریع در رونق اقتصادی کشور نقش مهمی خواهد داشت. در سال‌های گذشته اگرچه تلاش شده است با حمایت از صنعتگران این حوزه رونق به این بخش بازگردد، اما در نهایت به دلیل کم‌توجهی به بازاریابی مناسب اهداف در نظر گرفته شده محقق نشده است.
در کنار انبوه صنایع و مشاغلی که نیاز به سرمایه‌گذاری کلان دارد، توجه به صنایع‌دستی به دلیل بازدهی سریع در رونق اقتصادی کشور نقش مهمی خواهد داشت. صنایع‌دستی ایران که به عنوان صنعتی مستقل و بومی شناخته می‌شود، شاخص‌ترین هنر کاربردی ایران است که ریشه‌های عمیق و استواری در فرهنگ ایران اسلامی داشته است. به طور کلی نقشی که برای صنایع‌دستی در ایران می‌توان ترسیم کرد، شامل کمک به توسعه اقتصادی، ایجاد شغل، سرمایه‌گذاری اندک و بهره‌وری بالاست. رشد اقتصادی، امروزه سرلوحه برنامه و فعالیت‌های بسیاری از دولت‌ها به ویژه کشور‌های در حال توسعه است که دولت‌ها اهدافی مانند افزایش تولید و درآمد ملی، رسیدن به اشتغال، کاهش نرخ بیکاری، ثبات قیمت‌ها و کاهش نرخ تورم را دنبال می‌کنند. بر اساس آمار‌ها از ۴۰۰رشته صنایع‌دستی شناخته‌شده در دنیا، ۳۰۰رشته آن در ایران ثبت شده و بعد از هند و چین، ایران در حوزه صنایع‌دستی سرآمد است، با این حال در حوزه صادرات صنایع‌دستی رتبه ایران ۳۱ اعلام شده که با ظرفیت‌های موجود هماهنگ نیست.
علاوه بر مشکلات فروش و بازاریابی صنایع‌دستی ایران در خارج، این محدودیت‌ها در داخل نیز وجود دارد. در سال‌های گذشته اگرچه در روستا‌ها و شهر‌ها و مناطق مختلف کمتربرخوردار، برخی نهاد‌ها و خیرین، اقدام به اشتغال‌زایی در زمینه صنایع‌دستی کرده‌اند، اما بسیاری از این مشاغل در فروش موفقیتی نداشته‌اند.
دسترسی نداشتن به صنایع‌دستی با رویکرد کاربرد در زندگی روزمره بر بازار فروش مؤثر است
عاطفه رفیعی، کارشناس حوزه صنایع‌دستی در این خصوص به «جوان» گفت: یکی از مهم‌ترین مواردی که باید به آن توجه شود، پایش چگونگی فعالیت افرادی است که از آنها حمایت می‌شود، بنابراین باید آموزش‌های لازم برای بازاریابی آنها صورت گرفته باشد تا وام‌ها و حمایت‌های صورت‌گرفته به نقطه هدف‌گذاری شده اصابت کند. در غیر این صورت اختصاص وام و حمایت مالی از تولیدکنندگان صنایع‌دستی که نسبت به فروش تولیدات خود برنامه مشخصی ندارند، به نوعی باعث تشدید مشکلات آنها می‌شود.
این کارشناس حوزه صنایع‌دستی در ادامه مشکلات اقتصادی و کاهش قدرت خرید را از جمله موانع مهم تولیدکنندگان صنایع‌دستی در فروش محصولات خود عنوان کرد و گفت: در شرایطی که اقتصاد کشور با مشکلات تورمی روبه‌رو است، اولویت مردم برای نحوه هزینه‌کرد متفاوت می‌شود و صنایع‌دستی نیز از این قاعده مستثنی نیست. به گفته وی، در سال‌های اخیر اگرچه مردم نسبت به ارزشمندی صنایع‌دستی بیشتر واقف شده‌اند، اما این مسئله به اندازه‌ای نیست که خرید آن اولویت داشته باشد. این کارشناس حوزه صنایع‌دستی یکی از چالش‌های بازاریابی در این حوزه را کم‌توجهی در تولید صنایع کاربردی عنوان کرد و افزود: بسیاری از افرادی که محصولات دستی را به بازار ارائه می‌کنند، به نیاز مردم از جنبه کارکردی و انتقال ضروریات طراحی و کیفیت محصولات به تولیدکنندگان غافلند، بنابراین این وظیفه بر عهده متولیان بازار و فروشندگان صنایع‌دستی است.
رفیعی در بخش دیگری از صحبت‌های خود هم‌افزایی تولیدکنندگان صنایع‌دستی و گسترش صنایع‌دستی مختلف در استان‌ها را از دیگر راهکار‌های موفقیت در بازاریابی عنوان کرد و افزود: اگرچه تصور می‌شود خرید سوغاتی در محل تولید با قیمت مناسب‌تر است، اما الزاماً این گونه نیست و فرصت فروش محصولات در شهر‌های مختلف این امکان را فراهم می‌کند که بتوان دسترسی به صنایع‌دستی همه شهر‌ها داشت. به علاوه اینکه سود صنایع‌دستی برای تولیدکنندگان بر خلاف تصور عموم بالا نیست. این کارشناس حوزه صنایع‌دستی با بیان اینکه «بسته‌بندی» از دیگر چالش‌های بازاریابی صنایع‌دستی است، گفت: اگر بسته‌بندی در ابعاد زیاد و صنعتی صورت گیرد، به صرفه‌تر است و در غیر این صورت به صرفه نیست و هزینه‌ها را نیز بالا می‌برد. رفیعی با اشاره به ضرورت بازنگری در سیاست‌های حمایتی از تولیدکنندگان صنایع‌دستی از جمله در زمینه مالیات‌ها یا هزینه‌های آب، برق و گاز گفت: این مسئله در نهایت هزینه‌های تولید را پایین می‌آورد و زمینه برای فروش بهتر صنایع‌دستی را فراهم می‌کند.
وی با اشاره به فروش صنایع‌دستی ارزان‌قیمت چینی گفت: با توجه به هزینه بالای تولید در ایران، این مسئله یکی از موانع فروش صنایع‌دستی داخلی بوده است.
کم‌توجهی به تولید صنایع دستى کاربردى
محبوبه عشوریان، مدرس دانشگاه و کارشناس صنایع‌دستی نیز در این زمینه به «جوان» گفت: باید بنا به ظرفیت موجود در جامعه و شهر و روستاى مورد نظر برای تولید صنایع دستى کاربردى و مورد نیاز مردم اقدامات لازم جهت اشتغال‌زایى صورت گیرد.
وی افزود: با عدم‌شناخت نیازهاى بازار و معرفی نادرست به مردم قطعاً این روند به بن‌بست مى‌رسد.
عشوریان در پاسخ به این سؤال که اکثر هنرمندان صنایع‌دستی مردم بومی و افرادی غیرمتخصص در حوزه بازاریابی هستند و در این زمینه باید چه اقدامی صورت بگیرد نیز گفت: بازاریابی امرى مهم و اساسی در صنایع‌دستی و فروش آن است و با بسته‌بندی‌هاى شکیل و درخور و ایجاد برند شخصى و استفاده نکردن از کارهاى کپى‌شده سبک چین می‌توان محصول ایجاد‌شده را به سمت متعالى سوق داد.
وی افزود: همچنین تبلیغات گسترده نیز عامل و فاکتور مهم در این امر محسوب می‌شوند که می‌توان از نمایشگاه هاى ملى و بین‌المللى نیز در این خصوص استفاده بهینه و با راه‌اندازى نمایشگاه‌هاى دائمى و بازارچه‌هاى صنایع‌دستی کالا‌ها را نیز معرفی کرد.
خرید صنایع‌دستی در اولویت قرار ندارد
عشوریان در خصوص دیگر دلایل مشکلات فروش صنایع‌دستی در بازار داخلی گفت: یکی از این موارد به مسائل اقتصادی بازمی‌گردد. این امر باعث شده است قدرت خرید صنایع‌دستی به سمت روند کاهشى برود، همچنین بالابودن هزینه مواد اولیه نیز سبب افزایش هزینه‌ها شده است که این مسئله خودبه‌خود بازار خرید و فروش را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. انتظار می‌رود با ایجاد و ارائه تسهیلات کم‌بهره از سوى مسئولان امر به هنرمندان این مشکلات رفع خواهد شد. عشوریان ادامه داد: هم اکنون در جامعه ایران بنا به رشد سریع تکنولوژى و فناورى می‌توان با تلفیقات در هزینه‌ها و وقت صرفه‌جویی کرد و کالایى با خطاى کمتر و سرعت تولید بالاتر به بازار ارائه داد. این کارشناس صنایع‌دستی افزود: اگر روند مشکلات اولیه ساخت صنایع‌دستی اعم از مواد اولیه و نیروى انسانی برطرف شود، بالطبع هزینه‌ها کمتر می‌شود و میل و رغبت برای خرید در میان مردم هنر دوست بالا می‌رود و اگر استفاده از صنایع دستى تبلیغ و نهادینه‌سازی شود، جامعه به سمت خرید کالاهاى بی‌کیفیت نخواهد رفت و همچنین باید صنایع‌دستی از یاد رفته مورد نیاز نیز از سوی متخصصان احیا شود.
در این راستا توسعه و تعالى صنایع دستى، همکارى، تعامل، آموزش همگانى و جامع را می‌طلبد که کمک نهاد‌های ذی‌ربط از جمله وزارت میراث فرهنگی را نیاز دارد.
راهکار‌های صادرات صنایع‌دستی
موضوع تقویت راهکار‌های صادرات صنایع‌دستی از موضوعات بسیار مهم است. برای تقویت صادرات صنایع‌دستی باید اقدامات مهمی را انجام داد که یکی از آنها کیفی‌سازی محصولات و دیگری استانداردسازی محصولات است. این در حالی است که تبلیغات و حضور در نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی از دیگر اقدامات مهم برای رونق صادرات صنایع‌دستی به حساب می‌آید. در همین حال ایجاد پلتفرم مناسب و فروش از طریق آنلاین یکی دیگر از راهکار‌های مهم برای افزایش صادرات است.
هر چند بر اساس آمار‌ها از ابتدای سال تا آبان ماه صادرات صنایع‌دستی نسبت به مدت‌زمان مشابه سال گذشته رشد ۱۱ درصدی داشته است، اما با توجه به ظرفیت صنایع‌دستی در کشور همچنان فاصله زیادی با تحقق اهداف وجود دارد. به عنوان مثال در زمینه فرش ایران که قدمت تاریخی دارد، نتوانسته‌ایم بهره لازم را ببریم. در شرایطی که در دهه۷۰ که دوران طلایی فرش ایران است، یک‌میلیارد‌و۵۰۰میلیون دلار صادرات شده بود، این عدد در حال حاضر به ۴۰ تا ۵۰میلیون دلار رسیده است. کارشناسان معتقدند ایجاد کد تعرفه‌های ترجیحی، توانمندی بخش خصوصی، ایجاد شرکت تخصصی صنایع‌دستی، ارائه مجوز و مشوق‌های صادراتی، ارائه تسهیلات مناسب، بازاریابی و تبلیغات مؤثر، معرفی صنایع‌دستی برای بازاریابی، حضور در نمایشگاه‌های خارج از کشور، ایجاد هاب صنایع‌دستی در خارج از کشور و ارائه یارانه برای کاهش هزینه‌های صادرات از جمله پیشنهاد‌های مهم برای توسعه صادرات صنایع‌دستی است. همچنین دیپلماسی عمومی می‌تواند به کمک صنایع‌دستی بیاید. یک صادرکننده و محقق حوزه صنایع‌دستی در این زمینه گفت: موضوع مهمی که باید در حوزه صنایع‌دستی به آن توجه کرد، این است که یک مرکز رشد در این حوزه ایجاد کنیم و بانک اطلاعاتی نیز تشکیل دهیم. همچنین موضوع برندسازی و شناخت سلیقه‌های کشور‌های مختلف یکی دیگر از موضوعاتی است که باید به آن توجه کرد تا صادرات ما به شکل راحت‌تری انجام شود.
یک فعال حوزه صنایع‌دستی نیز گفت: در حوزه صنایع‌دستی اگر کالا‌هایی را تولید کنیم که دنیا آنها را بخواهد، مشکلی برای فروش نخواهیم داشت. یکی از موضوعاتی که در فروش بهتر صنایع‌دستی می‌توان به آن توجه کرد این است که از ظرفیت باشگاه تولیدکنندگان استفاده و همچنین شبکه بازاریابی را در کشور‌های همسایه راه‌اندازی کنیم. وی افزود: باید صادرات صنایع‌دستی به تیم متخصص سپرده شود و صادرات ما به سمت سوغات پیش رود، اما با حجم تولید اندکی که داریم، نمی‌توانیم به سمت سوغات برویم. باید در زمینه صادرات مطالعات داشته باشیم، ضمن اینکه تولیدکنندگان باید با طراحی روز دنیا آشنا شوند، مرکز مطالعات باید این کار را انجام دهد. متأسفانه در تولید محتوا و خلق داستان ضعیف هستیم. همچنین باید محصولات شناسنامه‌دار شوند.