به گزارش سیاست خارجی ایرنا، معادله های منطقه ای در غرب آسیا با سقوط حکومت بشار اسد در سوریه چه تغییراتی کرده اند؟ آیا ترکیه جای جمهوری اسلامی ایران و تا حدودی هم فدراسیون روسیه را گرفته است؟
شورای آتلانتیک در نوشتاری تفصیلی در این باره می نویسد: در شش سال گذشته، کشورهای خلیج فارس شروع به عادی‌سازی روابط با رژیم بشار اسد در سوریه کرده بودند. برخی از این کشورها حتی سفارت‌های خود را در دمشق، که پس از آغاز جنگ داخلی در سال ۲۰۱۱ بسته شده بودند، دوباره باز کردند. این تصمیم ناشی از هزینه‌های استراتژیکی بود که در حفظ انزوای اسد وجود داشت، به‌ویژه در شرایطی که جایگاه او در قدرت تثبیت شده به نظر می‌رسید و نفوذ ایران در منطقه همچنان در حال گسترش بود.
کشورهای خلیج فارس به‌طور علنی تنش‌های منطقه‌ای و نقش بیشتر کشورهای غیرعرب در سوریه را دلایل عادی‌سازی روابط عنوان کردند. عربستان سعودی آخرین کشوری بود که در سپتامبر ۲۰۲۴ سفارت خود را در دمشق بازگشایی کرد؛ اقدامی که پس از حرکت مشابه امارات متحده عربی و بحرین در دسامبر ۲۰۱۸ صورت گرفت.
این اقدامات به گفته رابرت فورد، سفیر پیشین ایالات متحده در سوریه، ظاهراً برای «کاهش نفوذ ایران» انجام شد. (در مقابل، قطر همچنان موضعی شدیداً انتقادی نسبت به رژیم اسد اتخاذ کرده و از عادی‌سازی روابط خودداری کرد.)
بشار اسد سال گذشته به اتحادیه عرب بازگشت و در یک اجلاس در عربستان شرکت کرد. حتی گزارش شد که سوریه با وساطت امارات در مذاکراتی با ایالات متحده شرکت کرد که هدف آن کاهش تحریم‌های آمریکا در ازای محدود کردن فعالیت های ایران در سوریه بود.
نویسنده این مطلب با اشاره به اینکه با سقوط سریع و غیرمنتظره رژیم اسد و فرار او به مسکو در این ماه، کشورهای خلیج فارس که از اسد حمایت کرده بودند، اکنون در وضعیتی دشوار قرار دارند، می نویسد: همزمان این تغییرات فرصتی بزرگ برای این کشورها فراهم می‌کند تا با همکاری، از نفوذ سیاسی و مالی قابل‌توجهی در آینده سوریه برخوردار شوند و در عین حال خود را با نقش بیش از پیش ترکیه در این کشور تطبیق دهند.
در میان کشورهای خلیج فارس، قطر احتمالاً بیشترین نفوذ را بر رهبری جدید دمشق خواهد داشت، زیرا نقشی محوری در تسهیل مذاکرات بین وزرای خارجه کشورهای عرب، ترکیه، روسیه و ایران در «فروم دوحه» داشت که سرنوشت اسد را مشخص کرد.
رویکرد دوستانه خلیج فارس
مدت کوتاهی پس از سقوط اسد در ۸ دسامبر، عربستان سعودی، امارات، بحرین و عمان فعالیت‌های دیپلماتیک خود را در دمشق از سر گرفتند و از سوی دولت جدید سوریه در بیانیه‌ای در ۱۲ دسامبر مورد قدردانی قرار گرفتند. این بیانیه پس از دیدارهای رهبری جدید سوریه با سفرای این کشورها و همچنین قطر منتشر شد. در همان روز، بحرین که امسال ریاست اتحادیه عرب را بر عهده داشت، از انتقال قدرت حمایت کرد و نامه‌ای به رهبری جدید سوریه ارسال کرد.
در ۱۴ دسامبر، کمیته ارتباطی وزرای عرب در امور سوریه (که شامل دیپلمات‌های عرب، غربی و ترکیه‌ای است) از حمایت عرب‌ها از انتقال سیاسی در سوریه تحت مقامات موقت خبر داد.
در همین حال، عربستان سعودی حمایت قاطع خود را از مردم سوریه پس از سقوط دولت اسد ابراز کرد و اقدامات رهبری جدید دمشق برای حفاظت از اقلیت‌ها و ترویج ثبات را ستود. یک هیئت سعودی به سرپرستی مشاور دیوان سلطنتی عربستان در ۲۲ دسامبر با رهبر جدید سوریه دیدار کرد و گزارش‌هایی منتشر شد که نشان می‌دهد عربستان قصد دارد عرضه نفت به دمشق را آغاز کند. این اقدام نشان‌دهنده جدیت عربستان در همکاری با سوریه است.
امارات که فرآیند عادی‌سازی رابطه با دولت بشار اسد را آغاز کرده بود، آخرین کشوری در این منطقه بود که علناً تعامل مثبتی با دولت جدید سوریه نشان داد. این تعامل با تماس تلفنی وزرای خارجه دو کشور در ۲۳ دسامبر مشخص شد. هنوز مشخص نیست آیا ابوظبی به‌طور محتاطانه به حمایت کامل و علنی از دولت جدید دمشق، از جمله ارسال کمک‌های بشردوستانه یا مالی، روی خواهد آورد یا خیر، همان‌طور که همسایه‌اش قطر از قبل چنین کرده است.
در ۱۴ دسامبر، انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک رئیس‌جمهور امارات، نسبت به رویکرد وحدت‌طلبانه رهبری جدید ابراز خوش‌بینی کرد و بر لزوم هوشیاری نسبت به روابط این رهبری با گروه‌های اسلام‌گرا تأکید کرد. او همچنین در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که نشست کمیته ارتباطی وزرای عرب در امور سوریه «بازتاب‌دهنده رویکرد مثبت عربی برای حمایت از برادرانمان در مسیر انتقال سیاسی و مسالمت‌آمیز» در سوریه بود.
این اقدامات در سراسر خلیج فارس نشان‌دهنده سیگنال مثبتی است که کشورهای عادی‌کننده روابط با اسد احتمالاً به شکلی عمل‌گرایانه با واقعیت‌های جدید سوریه مواجه خواهند شد.
نفوذ فزاینده ترکیه
ترکیه، به‌عنوان کشوری با قوی‌ترین روابط با رهبری جدید سوریه، احتمالاً نفوذ گسترده‌ای بر آینده سوریه و حتی منطقه با توجه به نقش رو به فزونی در خاورمیانه و شمال آفریقا خواهد داشت.
دستاوردهای ترکیه در سوریه موقعیت آن را در برابر ایران در حوزه‌های دیگری مانند قفقاز جنوبی تقویت می‌کند، جایی که ترکیه با جمهوری آذربایجان همکاری نزدیکی دارد، در حالی که ایران روابط نزدیکی با ارمنستان دارد.
با این حال، آنکارا نباید به‌تنهایی بار بازسازی و دولت‌سازی در سوریه را بر دوش بکشد. همکاری با کشورهای عرب خلیج فارس می‌تواند هم مشروعیت و هم منابع مالی ضروری برای تلاش‌های بازسازی سوریه را فراهم کند.
در میان کشورهای خلیج فارس، قطر احتمالاً بیشترین نفوذ را بر رهبری جدید دمشق خواهد داشت، زیرا نقشی محوری در تسهیل مذاکرات بین وزرای خارجه کشورهای عرب، ترکیه، روسیه و ایران در «فروم دوحه» داشت که سرنوشت اسد را مشخص کرد. در جلساتی که در دوحه با کارشناسان شورای آتلانتیک برگزار شد، تنها چند ساعت پس از اعلام سقوط اسد در ۸ دسامبر، مقامات ارشد امنیت ملی قطر احساس رضایت خود را از امتناع از عادی‌سازی روابط با رژیم اسد ابراز کردند. قابل توجه است که قطر تنها کشوری در حاشیه خلیج فارس بود که میزبان «ائتلاف ملی سوریه» بوده و آن را به‌عنوان نماینده مشروع سوریه به رسمیت شناخته است.
هر دولت جدیدی در دمشق احتمالاً به‌دنبال کسب تأیید واشنگتن در اولین فرصت ممکن خواهد بود تا مشروعیت بین‌المللی خود را تثبیت کند.
فرصت دولت ترامپ
نویسنده این مطلب در پایان با طرح این ادعا که «سقوط اسد ضربه‌ای بزرگ به ایران وارد کرده» می نویسد: کشورهای خلیج فارس باید از این لحظه به‌عنوان فرصتی بی‌نظیر برای تقویت نقش عرب‌ها در آینده سوریه بهره‌برداری کنند. با تحت فشار قرار دادن و هدایت رهبری جدید سوریه به سمت تشکیل یک دولت فراگیر، کشورهای خلیج فارس می‌توانند منافع خود را حفظ کرده و خطرات بی‌ثباتی مجدد را که کل منطقه را تهدید می‌کند، به حداقل برسانند.
دولت ترامپ نیز نقش کلیدی در این زمینه خواهد داشت. با توجه به چالش‌های بزرگ و پرهزینه بازسازی پیش روی دولت جدید سوریه، حمایت منطقه‌ای و بین‌المللی برای جلوگیری از فروپاشی مجدد سوریه و بی‌ثباتی منطقه ضروری است.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب، باید همراه با ترکیه و کشورهای عرب خلیج فارس، راهبری جمع‌آوری منابع مالی موردنیاز برای بازسازی و حکمرانی انتقالی سوریه را بر عهده بگیرد. چنین کمکی باید با شرایط مشخصی همراه باشد که ثبات و فرآیند سیاسی فراگیر را تضمین کند تا سوریه آینده‌ای بهتر از آنچه تحت رژیم اسد تجربه کرده است، بسازد.
سقوط رژیم اسد پیامدهای عمیقی برای منطقه در سال‌های آینده خواهد داشت. ایالات متحده و کشورهای خلیج فارس اکنون اهرم‌های جدید مالی و دیپلماتیک برای شکل دادن به این پیامدها در اختیار دارند.
هر دولت جدیدی در دمشق احتمالاً به‌دنبال کسب تأیید واشنگتن در اولین فرصت ممکن خواهد بود تا مشروعیت بین‌المللی خود را تثبیت کند. این امر به ایالات متحده و متحدان این کشور در خلیج فارس فرصت می‌دهد تا روند سیاسی جدید سوریه را به‌طور مثبت تحت تأثیر قرار دهند و در صورت انحراف رهبری جدید از مسیر، تغییرات لازم را تضمین کنند.