قدس؛ از آنجایی که دولت قاهره مخالفان را سرکوب کرده و از اصلاحات اقتصادی هم طفره می‌رود، امید چندانی برای اصلاح مسیر مصر در سال آینده وجود ندارد و با اینکه اخبار و ویدئوهایی که این روزها از مصر مخابره میشود واقعی به نظر نمیرسد اما به نظر میرسد قاهره نگران است.
به نوشته میدل ایست، با پایان یافتن سال جاری میلادی، پرجمعیت ترین کشور عربی همچنان درگیر یک رکود سیاسی و فاقد مشروعیت داخلی است و تنها راه نجات آن تزریق مستمر پول نقد از سوی غرب و کشورهای عربی خلیج فارس است که از عواقب انفجار رژیم مصر می ترسند.
دوره ریاست جمهوری عبدالفتاح السیسی که اکنون ۷۰ ساله است، از ابتدای سال جاری آغاز شد و دوره ریاست جمهوری او پس از انتخاباتی که از همان ابتدا نتیجه آن مشخص شده بود، تا سال ۲۰۳۰ تمدید شد؛ در حالی که تنها رقیب جدی او، احمد طنطاوی، نماینده سابق پارلمان، بلافاصله زندانی شد.
پلیس مخفی، و سازمان امنیت داخلی مصر، در طول سال اخیر به هدف قرار دادن مخالفت‌ها در همه اشکال آن، چه آنلاین و چه آفلاین، ادامه داد و شهروندان را در هزارتوی بی‌پایانی از پرونده‌های ساختگی که توسط وکلای حقوقی به عنوان فرآیند «چرخشی بی‌پایان» نامیده میشود، زندانی کرد؛ شرایط زندان همچنان سخت است و زندانیان بارها در اعتراض به شکنجه و بدرفتاری دست به اعتصاب غذا زده اند. این در حالی است که بیش از ۵۰ زندانی در سال جاری در زندان‌های وزارت کشور، شعبه‌های امنیت داخلی و پاسگاه‌های پلیس جان خود را از دست داده‌اند.
انتقاد از رئیس جمهور یا مقامات رژیم در رسانه‌های اصلی عملاً وجود ندارد. اکثر رسانه‌ها به طور رسمی تحت مالکیت و مدیریت یک شرکت هستند که توسط سرویس اطلاعات عمومی (GIS) ایجاد شده است. تعداد انگشت شماری از سایت‌های خبری مستقل آنلاین تحت شرایط سخت‌گیرانه فعالیت می‌کنند، سانسور می‌شوند؛ به گفته سندیکای روزنامه نگاران مصر، تا زمان نگارش این مقاله، دستکم ۲۴ روزنامه نگار و کارمند رسانه در زندان هستند.
فعالیت‌های خیابانی که در اکتبر ۲۰۲۳ با شروع جنگ غزه، دوباره آغاز شده بود، به سرعت توسط سرویس‌های امنیتی سرکوب شد و اطمینان حاصل شد که خیابان‌ها ساکت می‌مانند. یک سال بعد از آن اما، بیش از ۱۰۰ نفر به دلیل شرکت در تظاهرات مسالمت آمیز همبستگی با مردم فلسطین همچنان در زندان هستند.
سرنوشت مصر از مسیر سوریه عبور می‌کند؟
در حالی که دولت همچنان مانع مخالفت‌های خیابانی سازمان‌یافته می شود، اعتراضات اجتماعی خودجوش توسط شهروندان عادی که شامل رویارویی با نیروهای دولتی میشود، به طور فزاینده‌ای متداول شده است. به طور خاص، اقدامات اعتراضی در مراکز صنعتی در مورد دستمزد و شرایط کار، و همچنین اعتراضات در مورد مسکن، و ایمنی راه‌ها گزارش شده است.
از زمان کودتای ۲۰۱۳، قاهره یکی از بزرگترین کارزارهای تخریب شهری در تاریخ مدرن مصر را آغاز کرده است که بخشی از بازسازی شهری به دلیل پروژه‌های نظامی انجام شده است؛ تخمین زده میشود که تقریباً ۱۰ درصد از ساکنان جیزه و قاهره از سال ۲۰۱۳ آواره شده‌اند؛ این اتفاق منجر به درگیری‌های طولانی مدت ساکنین با ارتش و پلیس در مناطقی مثل جمیما، پورت سعید، وراق شده است؛ اعتراضاتی که به نظر میرسد باید جدی گرفته شود زیرا احتمالاً در سال آینده تشدید خواهند شد.
در اوایل ماه جاری، مصری‌ها با شاهد سقوط سوریه بودند اما اینکه این اتفاق برای میلیون‌ها نفری که تحت حکومت سیسی زندگی می‌کنند، چه پیامی خواهد داشت مبهم است؛ چراکه با نابودی اپوزیسیون مصر و اقدامات تقریباً هر روزه ترور دولتی علیه کوچکترین نشانه‌های مخالفت، تکرار دومینوی ۲۰۱۱ - دستکم در کوتاه مدت – بعید به نظر میرسد.
با این حال، قطعاً کسانی در مصر هستند که رویدادهای سوریه را نظاره می‌کنند و به این فکر می‌کنند که آیا شورش مسلحانه مثل آنچه در سوریه رخ داد، تنها راه برای سرنگونی سیسی است؟ نیازی به گفتن نیست که پیروزی شورشیان باعث تقویت اسلام سیاسی در مصر و کشورهای دیگر خواهد شد. سیسی نیز نشان داده که از حوادث سوریه عصبی است. تقریباً یک هفته پس از سقوط دمشق، او با فرماندهان نظامی، مقامات ارشد پلیس، رئیس GIS، نخست وزیر و چند تن دیگر از مقامات ارشد دولتی در ستاد فرماندهی راهبردی وزارت دفاع برای گفتگو درباره تأثیر جنگ های منطقه ای در سوریه و غزه گفتگو کرد.
او در همان روز در سخنانی از مردم خواست تا متحد شوند و از کشور مصر محافظت کنند. او گفت: «دو کار وجود دارد که من هرگز به لطف خدا انجام نداده‌ام؛ دستم را به خون کسی آغشته نکردم و پول کسی را نگرفتم.
حضور مداخله گرایانه نظامیان در اقتصاد
علیرغم فشارهای حامیان مالی بین المللی و برخی بازرگانان برجسته مصری به دولت برای کاهش دخالت‌های ارتش در امور اقتصادی غیرنظامی، ارتش همچنان به گسترش کنترل گری خود ادامه می‌دهد، نیروهای بازار آزاد را به نفع خود دستکاری می‌کند و از نفوذ خود برای تحمیل خود در مشارکت با سرمایه گذاری‌های محلی و جهانی استفاده می‌کند.
در سال ۲۰۲۴، سیسی به طفره رفتن از درخواست‌ها برای خصوصی سازی شرکت‌های نظامی یا محدود کردن نفوذ آنها ادامه داد. در اوایل ماه جاری، مصطفی مدبولی، نخست وزیر، اعلام کرد که قصد دارد چندین شرکت وابسته به ارتش را در بورس مصر فهرست کند.
با این حال، این اولین بار نیست که چنین اظهاراتی مطرح میشود. سیسی در نوامبر ۲۰۲۲ اعلام کرد که دو شرکت نظامی، یک شرکت تولید بنزین و یک تولیدکننده آب معدنی در بورس اوراق بهادار فهرست خواهند شد. چند ماه بعد، مدبولی اعلام کرد که ۱۰ شرکت نظامی دیگر در بازار سهام عرضه خواهند شد. تا به امروز، هیچ شرکت نظامی به تنهایی خصوصی نشده است.
باید گفت که محبوبیت سیسی در میان تمام طبقات اجتماعی مصر، از جمله در میان سرمایه گذارهای بزرگ، به پایین ترین سطح خود رسیده است.
قاهره درگیر بحران هژمونی
در تابستان ۲۰۲۳، سیسی قانونی را امضا کرد که به معافیت‌های مالیاتی برای فعالیت های اقتصادی دولت پایان داد اما معافیت‌های مالیاتی برای سرمایه‌گذاری‌های تجاری ارتش همچنان به قوت خود باقی ماند، چراکه قانون جدید فعالیت‌های اقتصادی مرتبط با «امنیت ملی» را مستثنی کرد.
به نظر میرسد دولت احتمالاً به طفره رفتن از فراخوان‌ها برای اصلاح مجتمع نظامی-اقتصادی ادامه خواهد داد و به مانورهایی مانند فهرست کردن شرکت‌های نظامی شناور در بازار سهام متوسل خواهد شد. این در حالی است که طی روزهای اخیر خبری مبنی بر اینکه ابراهیم الاورگانی، یک قاچاقچی مورد حمایت دولت، در حال برنامه ریزی برای راه اندازی یک حزب سیاسی است منتشر شد؛ البته هنوز اعلامیه رسمی در اینباره منتشر نشده است. اما اگر این پروژه ادامه یابد، حزب پیشنهادی در انتخابات پارلمانی و سنا در سال ۲۰۲۵ شرکت خواهد کرد.
به نظر می رسد دادن چنین مجوزی به دلیل بحران هژمونی کنونی دولت است چرا که سیسی بر خلاف اسلاف خود صرفاً با اجبار حکومت می‌کند و جامعه مدنی و نهادهای سیاسی را که سطح رضایت مورد نظر جامعه را فراهم می‌کنند، از بین برده است.
رکود سیاسی در جامعه مصر
به نظر میرسد سیسی به شدت به چیزی مثل حزب دموکراتیک ملی (NDP) رئیس جمهور سابق حسنی مبارک نیاز دارد؛ اما تاکنون، او نتوانسته آن تجربه را تکرار کند و در این بین انتشار اخبار پیرامون ایجاد حزب سیاسی الاورگانی آخرین تلاش برای «ایجاد سیاست» در کشوری است که صحنه سیاسی آن کاملاً بیابان شده است.
اتکای کامل به بدهی خارجی در حالی منجر به پیامدهای داخلی، افزایش شکاف طبقاتی و فروپاشی اجتماعی مصر شده است که این موضوع کاهش نفوذ منطقه‌ای و قدرت نرم قاهره را هم به همراه داشته است.
مصر سیسی از یک هژمون فعال منطقه‌ای در دوره حکومت‌های قبلی، اکنون به دولتی وابسته به وام‌های خارجی، کمک‌های مالی مستمر از سوی کمک‌کنندگان منطقه‌ای و بین‌المللی بدل شده است که مصر را در آستانه سقوطی قریب الوقوع می‌دانند و نمی‌خواهند خاورمیانه بیش از این اسیر بی‌ثباتی شود.
بدیهی است که سیسی نتوانسته مسیر رویدادها را در حوزه‌های سنتی نفوذ مصر هدایت کند. در عوض، او یا متحمل شکست‌های دیپلماتیک شده است یا مصر را به یک هم‌دستی بی‌شرمانه در نسل‌کشی ادامه‌دار در مرزهای شرقی در غزه تبدیل کرده است.
قاهره در حالی قادر به وادارکردن اسرائیل به عقب‌نشینی از کریدور فیلادلفیا در امتداد مرزهایش نیست که به فشار بر طرف مقابل یعنی فلسطینی‌ها، برای دادن امتیاز و مصالحه ادامه خواهد داد تا از این طریق جایگاه ارزشمند خود را به ترامپ در ایالات متحده ثابت کند.