نورنیوز – گروه اجتماعی: انتشار نتایج آخرین «مطالعات بین‌المللی روندهای آموزش ریاضیات و علوم» که در کشور ما به آزمون‌های «تیمز»(TIMSS) مشهور است نگرانی‌ها درباره‌ی فاصله‌ی پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان ایران با کشورهای دیگر را دامن زد. درحالیکه تاکنون طی چند نوبت،‌ افت تحصیلی دانش آموزان ایرانی در امتحانات نهایی سال دوازدهم در رشته های گوناگون، مطرح و رسانه‌ای شده، اکنون با انتشار نتایج «تیمز»، وضعیت نه چندان رضایتبخش دانش آموزان پایه های چهارم و هشتم در دو درس مهم ریاضیات و علوم، آشکار شده است. پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، که به تازگی گزارش یافته‌های مطالعه‌ی تیمز 2023 را تهیه و منتشر کرده در معرفی این بررسی‌ها نوشته: «این رشته از مطالعات از سـال 1995 بـا هـدف سـنجش پیشـرفت تحصیلـی ریاضـی و علـوم دانش‌آمـوزان پایە‌ی چهـارم و هشـتم و بـه فاصلە‌ی زمانی چهارسـاله اجـرا می‌شـود. «تیمز» را یکـی از مهم‌ترین و گسترده‌ترین مطالعـات تطبیقـی در قلمرو ارزشـیابی پیشـرفت تحصیلی دانش‌آموزان دانسته‌اند که زیر نظـر «انجمـن بین المللـی ارزشـیابی پشـرفت تحصیلی»  اجـرا می‌شود. ایـن انجمـن ِ معتبر پژوهشـی در سـطح جهـان، با هدف بهبود و ارتقای وضعیت آموزشـی کشـورهای شـرکت‌کننده توانسـته اسـت تاکنون ده‌ها مطالعـۀ تطبیقی در زمینە پیشـرفت تحصیلـی را بـه انجـام برسـاند. یافته‌های به‌دسـت آمده از ایـن مطالعـه منبـع مهـم و تعیین‌کننـده‌ای بـرای کشـف و شناسـایی نقـاط قـوت و ضعـف نظام‌هـای آموزشـی کشـورها و همچنیـن ارائـە راهکارهـای علمـی در بهبـود فراینـد یاددهـی - یادگـیری بـه شـمار می‌روند. علاوه بر این انجمـن، مطالعۀ تیمز، بـا مشـارکت مسـتقیم حداقـل هفـت مرکـز علمی شناخته‌شـده در دنیـا اجـرا می‌شـود و بـه دلیـل وجاهت علمـی و سـابقه‌اش، بسـیاری از کشـورهای دنیـا در این مطالعـه شـرکت می‌کنند.»

تاکنون 8 دور از این مطالعات جهانی انجام شده است که جمهوری اسلامی ایران در تمامی ادوار آن حاضر بوده و از سال 1995 تا 2023 بدون وقفه در آن حضور داشته است. نتایج این مطالعات، سیر سیاستگذاری و پیشرفت تحصیلی دو پایه چهارم و هشتم در دو درس ریاضی و علوم،‌ طی این 28 سال را نشان می‌دهد. آنچه از این نتایج برمی‌آید متاسفانه چندان امیدبخش و راضی‌کننده نیست.

در آزمون تیمز پایه چهارم، بیش از 58 کشور از مناطق مختلف جهان حضور داشتند. از بین 15 کشور در همسایگی ایران، 12 کشور یعنی ارمنستان، قزاقستان، آذربایجان، ترکیه، روسیه، پاکستان، کویت، عربستان، عمان، قطر، بحرین و امارات در ارزیابی پایه چهارم شرکت کردند. سنگاپور، هنگ‌کنگ، کره جنوبی، تایوان و ژاپن در جایگاه نخست این آزمون قرار دارند. ایران با کسب نمره کل 443 در بین 58 کشور شرکت کننده در جایگاه 50 قرار گرفته و در بین 12 کشور همسایه شرکت کننده، در جایگاه نهم آموزش و یادگیری ریاضی قرار دارد.

در پایـۀ هشـتم نیـز کمابیـش همیـن یافته‌هـا مصـداق دارنـد. از میـان شـانزده کشـو ر منطقـه کـه در پایـۀ هشـتم مطالعـۀ تیمـز ۲۰۲۳ شـرکت داشـته‌اند ایـران، جایگاه نهـم را در ریاضـیات و دهم را در علوم به دست آورده‌است. ایـن در حالی اسـت کـه در مطالعـۀ تیمـز ۲۰۰۷ از 18 کشـو ر منطقـه، جایـگاه ایران هشـتم ریاضـی و پنجم علـوم بود و در مطالعـۀ تیمـز ۲۰۱۱ از 17 کشـو ر منطقه، جایـگاه ایران نهم ریاضـی و چهـارم علوم بـود.‌

ذکر جزئیات وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان ایران پایه چهارم و هشتم در دروس ریاضی و علوم به روایت «مطالعه تیمز 2023»، بیرون از حوصله این گزارش است. طبعا رجوع به اصل این گزارش، نکات مهم دیگری را در این زمینه آشکار می‌کند اما همین مقدار کافی است تا روند نزولی کیفیت تحصیلی دانش‌آموزان ایرانی در قیاس با کشورهای دیگر نشان دهد. این مطالعات، مؤید یافته هایی است که در پژوهش‌های داخلی درباره شیب منفی کیفیت تحصیلی دانش‌آموزان براساس نتایج امتحانات نهایی پایه دوازدهم ظرف چند سال اخیر انجام و منتشر شده است. نکته جالب اینکه تقریبا در تمام نمودارهای این گزارش، شروع یا تشدید روند نزولی ایران، از سال 2019 (1398) صورت می‌گیرد که مصادف است با آغاز همه‌گیری کرونا. از قضا روند شدت گرفتن افت کیفیت تحصیلی دانش آموزان بر اساس میانگین معدل امتحانات نهایی پایه دوازدهم نیز همین تاریخ بوده است. به نظر می رسد می توان نتیجه گرفت مجازی شدن آموزش به خاطر شرایط کرونایی، کیفیت تحصیلی دانش‌آموزان ایرانی را به شدت تحت تأثیر قرار داد به نحوی که هنوز پس از گذشت 5 سال، اثرات آن اتفاق در کارنامه تحصیلی محصلان ایرانی همچنان مشهود است. نمودارهای زیر، روند تغییر موقعیت دانش آموزان ایرانی در طول دوره های برگزاری «تیمز» را به خوبی نشان می دهد.

یادآوری رسمی یک تنزّل علمی

   چندی پیش وزیر آموزش و پرورش در یک برنامه تلویزیونی،از افت کیفیت تحصیلی دانش آموزان و کاهش نمره معدل امتحانات آنان سخن گفت. علیرضا کاظمی در این زمینه گفت که میانگین معدل دانش‌آموزان مطلوب نیست و شاهد افت کیفیت آموزش هستیم و امیدواریم با برنامه ریزی‌های انجام شده این وضعیت اصلاح شود. او با اشاره به اینکه شاهد ضعف در ارائه برنامه درسی کاربردی و اثرگذار هستیم، اضافه کرد: نقشه اجرایی سند تحول بنیادین تصویب شده است که ۱۴۷پروژه دارد و یکی از مهمترین آنها برنامه درسی است و به دنبال بازبینی و بازمهندسی برنامه درسی مدارس هستیم. به این ترتیب،واقعیتی تحت عنوان افت کیفیت تحصیلی در مدارس کشور، رسما از سوی عالی ترین مقام این حوزه تصدیق شد؛چیزی که سابق بر این تلاش می شد  با تحلیل ها و توجیه های مختلف، انکار یا نادیده گرفته شود.

اواسط شهریورماه امسال بود که دوتن از مدیران ارشد وزارت آموزش و پرورش، در نشستی با عنوان تحلیل نتایج امتحانات نهایی و کنکور، از میانگین نمره دانش آموزان در امتحانات خرداد 1403 رونمایی کردند. برحسب این نتایج،‌هرچند میانگین معدل دانش آموزان پایه دوازدهم در خرداد امسال،‌ افزایش اندکی نسبت به سال گذشته داشته اما همچنان نشان دهنده‌ی افت کیفیت تحصیلی دانش آموزان بود. معدل دانش آموزان پایه دوازدهم رشته تجربی :12، رشته ریاضی :11.28، رشته علوم انسانی: 9.13. مقایسه این ارقام با سال گذشته،‌رشد مختصری را نشان می دهد:

با اینحال نمرات معدل دانش آموزان پایه دوازدهم نسبت به 5 سال اخیر،‌ یعنی از آغاز همه گیری بیماری کرونا روبه کاهش دارد. افت تحصیلی مسأله‌ای است که به طور طبیعی بسیاری از دانش‌آموزان در طول تحصیل با آن مواجه می‌شوند و خود و خانواده‌هایشان تحت تأثیر آن قرار می‌گیرند. این افت می‌تواند از فردی به فردی دیگر متفاوت باشد و علاوه بر این، مدت زمان درگیری با آن نیز بسته به شرایط ایجاد کننده آن دارای تفاوت باشد. اما وقتی تعداد زیادی از دانش‌آموزان در پهنه جغرافیایی به مقیاس کشور، دچار افت تحصیلی می‌شوند و این مسئله خود را در آمارهای مربوط نشان می‌دهد، آن وقت است که باید زنگ خطر رابه صدا درآورده و به چاره‌اندیشی برای حل آن پرداخت.

  میانگین کشوری نمرات دانش آموزان پایه دوازدهم در امتحانات نهایی خرداد ۱۴۰۲ نیز نسبت به سال های قبلش این کاهش را نشان می داد: رشته علوم تجربی 11.23، رشته ریاضی و فیزیک 10.79، رشته ادبیات و علوم انسانی 8.75 و رشته علوم و معارف اسلامی 10.56 بوده است.

مقایسه این آمار با آمار 4 سال قبل از آن، نشان می‌دهد که میانگین نمرات دانش‌آموزان دارای شیب نزولی بوده و در واقع سال به سال آنها نمرات کمتری را کسب کرده‌اند. بر این اساس در سال 1401 میانگین نمرات دانش آموزان برای رشته علوم تجربی 13.02، رشته ریاضی و فیزیک 12.64، رشته ادبیات و علوم انسانی 10.20 و رشته علوم و معارف اسلامی 12.01 بوده است. این معدل در سال 1400، برای رشته علوم تجربی 13.18، رشته ریاضی و فیزیک 12.35، رشته ادبیات و علوم انسانی   10.42 و رشته علوم و معارف اسلامی 12.04  ثبت شده  است. در سال 1399 نیز معدل دانش آموزان برای رشته علوم تجربی  13.73، رشته ریاضی و فیزیک 13.50، رشته ادبیات و علوم انسانی 11.34 و رشته علوم و معارف اسلامی  12.86 را نشان می‌دهد.

جالب است بدانید میانگین معدل امتحانات نهایی دانش‌آموزان سال ۱۳۹۸ یعنی 5 سال پیش، در رشته علوم تجربی  13.77، در رشته ریاضی و فیزیک 13.28، در رشته ادبیات و علوم انسانی 10.76 و در رشته علوم و معارف اسلامی 12.88 بوده است. از این رو می‌توان نتیجه گرفت که از سال 1398 تا کنون سال به سال وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان بدتر شده و آنها نمرات کمتری را کسب کرده‌اند.

همچنین نمرات امتحان نهایی دانش آموزان در سال 1402 به تفکیک استان‌ها حاوی اعداد قابل تأملی است. بر این اساس دانش‌آموزان در استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، یزد، اصفهان، سمنان، قم و مرکزی دارای میانگین معدل بین 11 تا 13، در استان‌های تهران، مازندارن، البرز، قزوین، همدان، زنجان و آذربایجان شرقی دارای میانگین معدل بین 10 تا 11، در استان‌های کرمان، فارس، بوشهر، چهارمحال بختیاری، لرستان، ایلام، کرمانشاه، کردستان، خراسان شمالی، گلستان، گیلان و اردبیل دارای میانگین معدل بین 9 تا 10، در استان‌های هرمزگان، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان و آذربایجان غربی دارای میانگین معدل بین 8 تا 9 و در استان سیستان و بلوچستان دارای میانگین معدل 7 تا 8 بوده‌اند. بر اساس جدول میانگین نمرات دانش‌آموزان به تفکیک استان‌ها، بیشترین معدل دانش آموزان مربوط به استان یزد با 12.04 و کمترین معدل مربوط به سیستان و بلوچستان با 7.74 بوده است.