جوان آنلاین: هجدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران یا همان «سینماحقیقت» ۱۸آذرماه در سالن اصلی پردیس سینمایی چارسو شروع به کار کرد. محمد حمیدی‌مقدم، مدیر عامل مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی و دبیر این رویداد در مراسم افتتاحیه با اشاره به اینکه از میان ۶۵فیلم بخش ملی، ۱۶فیلم از سوی بخش خصوصی و ۴۹فیلم از سوی ارگان‌ها و نهاد‌ها تولید شده است، از فقدان کمپانی‌های مستقل در حوزه فیلمسازی مستند و لزوم آسیب‌شناسی این مسئله صحبت کرد. «جوان» در گفتگو با مسعود دهنوی که با مستند «عاتقه» در جشنواره سینماحقیقت حضور دارد، فضای کلی این رویداد و همچنین آسیب‌هایی را که بر سر راه تولید فیلم مستند و مستند سازان وجود دارند، مورد بررسی قرار داده است.
نگاه و ارزیابی شما به عنوان یک مستندساز به جشنواره سینماحقیقت چگونه است؟
در ایران جشنواره‌ای معتبر‌تر از جشنواره سینماحقیقت در حوزه مستند نداریم. در واقع با هر نگاه و زاویه دیدی که بخواهیم به این جشنواره بپردازیم با جدی‌ترین و معتبر‌ترین جشنواره مستند ایران طرف هستیم. از طرفی هر فیلمساز مستندی حتی اگر این جمله را هم به زبان نیاورد، حتماً دوست دارد یک بار در این جشنواره حضور داشته باشد. به هر حال این جشنواره بستر مناسب و استانداردی را برای نمایش فیلم‌ها و انتخاب آثاری که در طول سال تولید شده‌اند، فراهم کرده است، هر چند کسی نمی‌تواند ادعا کند در حوزه‌های داوری و انتخاب آثار به صورت صددرصدی عادلانه برخورد شده و بدون اشکال برگزار شده است، البته این مسئله مبتلا به جشنواره‌های دیگر هم است و هیچ جشنواره‌ای نیست که ما بتوانیم چنین مدعایی در موردش مطرح کنیم، چه اینکه افراد و آدم‌ها هستند که جشنواره‌ها را تشکیل می‌دهند، مخصوصاً جشنواره‌های هنری که سلایق در آن نقش دارند. به هر حال همین که این جشنواره در جریان است خودش اتفاق مهمی است و حضور یک فیلم در جشنواره نوید این را می‌دهد که اگر فیلمسازش علاقه و انگیزه داشته باشد، می‌تواند وارد دنیای حرفه‌ای فیلمسازی شود.
مستند «عاتقه» که خودتان آن را کارگردانی کردید، برای رفتن به هجدهمین دوره جشنواره سینماحقیقت چه مسیری را طی کرد؟
ما سال گذشته یکی‌دو ماه بعد از ماجرای عظیم عملیات طوفان الاقصی سفری به لبنان داشتیم و طی چند روزی که آنجا بودیم، فیلم مستند عاتقه را فیلمبرداری کردیم. من می‌دانستم در بین اینها (تصاویر و سوژه‌هایی که دنبال می‌کردیم) عاتقه یک کار جدی‌تر و مهم‌تری است. از طرفی کار‌های نهایی و تدوین این مستند تا بعد از آذرماه‌سال گذشته به طول انجامید و این در حالی بود که جشنواره سینماحقیقت شروع شده بود و نتوانستیم کار را به آن برسانیم، بنابراین صبر کردیم و تمام تلاش‌مان را انجام دادیم تا اولین نمایش رسمی و جدی مستند را در جشنواره سینماحقیقت ببینیم، البته مستند «عاتقه» در بخش «شاخه زیتون» چهل‌ویکمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران حضور داشت، اما به دلیل اینکه صرفاً به عنوان نمایش ویژه و خارج از مسابقه قرار داشت، مستند را نگه داشتیم تا به جشنواره سینماحقیقت برسد. علتش هم این بود که می‌دانستیم در این جشنواره توجه ویژه و بسیار بیشتری به آن می‌شود.
هر چند جشنواره سینماحقیقت دوسه روزی است آغاز شده ولی با این حال ارزیابی شما از جشنواره و آثاری که احتمالاً تماشا کردید، چیست؟
اساساً هر جشنواره‌ای معمولاً یکسری فیلم‌های خوب دارد و یکسری فیلم‌های معمولی که جشنواره حقیقت هم از این قاعده مستثنی نیست. در این چند روز آثاری را که دیدم تقریباً آثار نسبتاً خوبی بودند و به نظر می‌رسد امسال هم شاهد آثار خیلی خوبی در جشنواره باشیم.
تولید آثار در حوزه مستند در چند‌سال اخیر به لطف پیشرفت‌های تکنولوژیکی و تنوع ابزار در مقایسه با سال‌های قبل روند بهتر و رو به رشدی داشته است، به عنوان یک مستندساز ورود خیل افراد مختلف در این حوزه و همچنین بالا رفتن تعداد آثار تولیدی را مثبت می‌دانید یا منفی؟
واقعیت این است که اساساً در حوزه فیلمسازی ورود به سینمای داستانی بسیار سخت و البته پرهزینه است و ما همیشه می‌دانستیم که وارد شدن به این عرصه هزینه‌های هنگفتی را می‌طلبد، اما در مقابل ورود به دنیای فیلمسازی مستند با هزینه‌های بسیار کمتری و در ژانر‌ها و قالب‌های مختلفی می‌تواند این اتفاق بیفتد؛ از خودنگاری یا فیلم‌هایی که با موبایل ساخته می‌شوند گرفته تا فیلم‌های آرشیوی. اگر کسی به سینما علاقه‌مند باشد، می‌تواند در یکی از این اشکال متنوع و مختلف وارد شود و فیلم بسازد و بعد هم به عنوان یک فیلمساز وارد جشنواره‌ها و رویداد‌های مختلف شود. چون سینمای مستند ما در حوزه بین‌الملل بسیار جلوتر از سینمای داستانی ما بوده و است، به همین خاطر اقبال به این عرصه بیشتر بوده و ما همیشه در حوزه مستند فعالان بیشتری داشته‌ایم. به نظر من بعضی افراد که تعدادشان کم هم نیست، سینمای مستند را پله و دروازه ورودی‌ای برای سینمای داستانی می‌بینند که البته من این مسئله را مطلوب نمی‌دانم، کسانی هم مثل محمد کارت که کارش را از مستندسازی شروع کرد و بعد‌ها با ورود به سینمای داستانی، فیلم و سریال داستانی و سینمایی ساختند که اتفاقاً امسال هم به عنوان تهیه‌کننده در این دوره از جشنواره سینماحقیقت حضور دارد که این مسئله نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه جشنواره است، چه اینکه وقتی کسی مثل او با وجود شهرتی که در سینمای داستانی کسب کرده همچنان مایل است، در این رویداد با هر عنوانی چه در مقام تهیه‌کننده یا هر چیز دیگری حضور داشته باشد، به همین خاطر همیشه بچه‌ها دوست دارند به این حوزه ورود کنند و شاید دلیلش هم این باشد که فکر می‌کنند اینجا زودتر رشد می‌کنند.
برخی مستندسازان برای تولید اثر به حوزه‌های نزدیک خودشان می‌پردازند و برخی دیگر به سوژه‌ها و جغرافیای وسیع‌تری توجه دارند، به نظر شما کدام نگاه برای یک مستندساز باید مورد نظر قرار گیرد؟
قطعاً هر کاری بکنند باید نزدیک به فضای زیستی خودشان باشد، حالا ممکن است این فضای زیستی در جغرافیای نزدیک‌تر باشد یا حتی در یک کشور دیگر.
منظورتان زیست تفکری است؟
بله، این نکته‌ای که گفتم صرفاً به معنای زیست فیزیکی نیست بلکه یک زیست تفکری است در مورد چیز‌هایی که نسبت به آنها تأمل و تفکر کردیم، به همین دلیل به دغدغه مستندساز تبدیل شده است. حالا این دغدغه می‌تواند سراغ نزدیک‌ترین فرد به مستندساز باشد، مثل مادرش یا اینکه در کشور دیگری در مورد زنی که ویژگی‌های مثبت و مطلوب نظر مستندساز را دارد، فیلم تولید کند، البته این مسئله موضوع قابل ارزیابی‌ای نیست که بگوییم این باشد یا آن، چون من خودم در دوران شیوع ویروس کرونا در شهر خودم فیلم مستند قطعه ۱۹ را ساختم، چون دسترسی من به سوژه‌ها راحت‌تر بوده و فیلمی هم دارم مثل مستند «عاتقه» که برای تولیدش به جنوب لبنان سفر کردم.
فکر می‌کنید در هجدهمین دوره جشنواره سینماحقیقت برای مستند «عاتقه» چه اتفاقی بیفتد؟
تنها چیزی که من را خیلی خوشحال کرد این است که امسال طبق خبر ستاد جشنواره قرار است آثار حاضر در جشنواره را در ۴۰ شهر کشور هم نمایش بدهند. خیلی علاقه‌مندم و دوست دارم مستند عاتقه هم در بین این آثار باشد. خیلی از عزیزانی که در شهرستان‌ها هستند مشتاقند آثار جشنواره را ببینند، اگرچه با وجود کرونا و اکران آنلاین آثار دوره‌های قبلی تا حدودی این مشکل برطرف شده بود ولی ظاهراً امسال این اکران‌ها را جایگزین نمایش آنلاین کردند و به نظرم این اقدام کار با کیفیت‌تری است. تنها چیزی که من دوست و تمایل دارم رخ بدهد، این است که مستند عاتقه هم جزو آثار منتخب برای اکران در شهرستان‌ها باشد و در مورد بقیه ماجرا از جمله جایزه و تندیس و اینجور چیز‌ها هم فکر نکرده‌ام و احساس خاصی ندارم.
مهم‌ترین مشکل و معضل مستندسازی در کشورمان را چه چیزی می‌دانید؟
بودجه! البته منظورم این نیست که بودجه مستندسازی کم است و باید زیادتر شود، نه، بلکه به واسطه اینکه سازمان‌ها و نهاد‌های ذی‌ربط فیلم را بشناسند و بر اساس کیفیت فیلم بودجه‌ای تخصیص دهند. به طور مثال مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی یک عدد مشخصی را برای مستندسازی اختصاص می‌دهد! مثلاً مستندی که می‌خواهد در تهران یا به شکل آپارتمانی ساخته و تولید شود با مستندی که قرار است در کوهستان‌های غرب کشور باشد، از نظر آنها یکسان است و به یک اندازه بودجه می‌گیرند.
پیشنهاد شما به عنوان یک مستندساز چیست؟
به نظرم باید سینمای مستند را هم وارد فضای حرفه‌ای کرد، مثل کشور‌های دیگر که بعضاً به اندازه یک فیلم سینمایی برای یک فیلم مستند خرج می‌کنند. اینها را باید بگویم که قطعاً مستندسازان ما این توانایی را دارند که مستند‌های عالی و درجه یک تولید کنند، اما متأسفانه بودجه چنین اقدامی وجود ندارد.