چله یا یلدا
یک کارشناس ادبیات فارسی در همین خصوص به ایسنا گفت: یلدا یک نام رسمی برای این آیین است. از قدیم‌الایام در گستره ترشیز کهن در خراسان رضوی، از این آیین با عنوان شب چله یاد می‌کردند.
حسن مدرس مقدم افزود: چله یک واژه اصیل فارسی و یلدا وام واژه است، یعنی از زبان سریانی وارد زبان فارسی شده است. چله معادل چهل، عددی ست که در بین ایرانیان تقدس خاصی دارد.
وی اظهار کرد: اول دی تا ۱۰ بهمن را چله بزرگ و ۱۰ بهمن تا ۲۰ اسفند که پایان دوره زمستانست را چله کوچک و اول تیر تا ۱۰ مرداد را هم چله تابستان می‌گفتند، برای این چله تابستان هم جشن می‌گرفتند که هنوز در بعضی نقاط مرسوم است اما در ترشیز کهن خبری از جشن چله تابستانی نیست. یلدا به معنی زایش است و منظور زایش نورست. به قول منوچهری دامغانی؛
به کردار زنی زنگی که هر شب
بزاید کودکی بلغاری آن زن
آخرین شب پاییز، آبستن خورشیدِ اولین روز زمستانی ست و مردم این زایش نور را به نشان تولد آگاهی و معرفت و خوشبختی جشن می‌گیرند.
اسلام و آیین یلدا
این کارشناس ادبیات ادامه داد: اسلام در بدو ورود به ایران بر بسیاری از سنت‌های حسنه مهر تأیید زد. از جمله نوروز و همین یلدا را به دلیل دورهم نشینی خویشاوندان به عنوان صله ارحام می‌ستاید.
وی گفت: شب در قرآن جایگاه ویژه‌ای دارد تا آنجا که سوره‌ای در قرآن بنام لیل وجود دارد که در آغاز آن اشاره ظریفی به تجلی روز از پس پرده شب دارد. خداوند از کوتاه و بلند شدن شب و روز هم در سوره حج سخن می‌گوید و می‌فرماید؛ از شب می‌کاهد و به روز می‌افزاید و از روز می‌کاهد و به شب می‌افزاید و او آگاه به اسرار دل‌هاست.
فلسفه یلدا
مهم‌ترین فلسفه یلدا در همین دور هم نشستن‌ها و دل بستن‌ها و به هم پیوستن‌هاست. صله رحم و دیدار دوست و آشنا یکی از مهم‌ترین اهداف این سنت پسندیده است. البته یلدا ثانیه‌ای از شب قبل و بعد خود بزرگ‌تر است و این نشان می‌دهد که برای با هم بودن و کنار هم نشستن ثانیه‌ای غنیمت است.
آداب یلدا
در سال‌های نه چندان دور، تنها برنامه‌ریزی مردم، کنار گذاشتن آذوقه‌ای برای شب یلدا بود و تب و تاب یلدا از همان آخرین روزهای پاییز شروع می‌شد؛ اما چند سالی ست که در خانواده‌ها از دو هفته قبل، در مدارس و مهد کودک‌ها از یک ماه قبل و در بازار از سه ماه قبل در تدارک ملزومات و تجملات یلدا هستند؛ به طوری که هدف اصلی این سنت اصیل در پرتو آرایه‌های تصنعی رنگ می‌بازد.
یک سنت قدیمی یلدایی که به نوعروسان، خلعتی می‌بخشیدند، به شب چله‌ای معروف شده، حالا با تجمل و تفاخر و تکاثر زیاد برگشته و بد جور بر شانه اقشار کم درآمد سنگینی می‌کند. اینکه در پی بهانه‌ای به آنکه دوستش داری هدیه‌ای بدهی، عشق را به سمت کمال می‌راند اما این سنت حسنه وقتی آغشته تجمل شود و اجرایش خارج از تحمل شود، عشق را به زوال می‌کشاند.
مدرس مقدم در ادامه افزود: هر سنتی آدابی دارد و یلدا هم با توجه به جغرافیای وسیعی که در بر دارد دارای آداب مختلف اما نزدیک به هم است.
وی گفت: این شب‌نشینی خویشان و بستگان از اشتراکات این سنت و در همه جای ایران و بلکه جهان است. هندوانه و انار هم به نمادهای معروف و مشهور یلدا تبدیل شده‌اند و این رنگ از انار و هندوانه به لباس‌های یلدا هم رسیده و مانند سنت لباس نو عید نوروز، لباس‌های سرخ فام برای این ایام تهیه می‌شود.
سنتی هم هست که چند سالی ست از قرار و قاعده خودش خارج شده و به تجمل و تکاثر و تفاخر آغشته شده و آن بردن خلعت یا هدیه‌ای به خانه نوعروسان است که به شب چله گی معروف است. معمولاً هم چند شب قبل از شب چله برگزار می‌شود تا با دوره همی‌های فامیل تداخلی نداشته باشد.
این کارشناس ادبیات گفت: قدیم محل تجمع شب یلدا خانه پدر بزرگ پدری بود اما حالا نگاه مردسالاری نیست و نیاز به حضور در خانه پدر بزرگ مادری، برنامه شب‌نشینی یلدا را از انحصار شب یلدا خارج کرده و مردم از یکی دو شب قبل برنامه‌های یلدایی خود را شروع می‌کنند.
در باب خوراکی‌های یلدا هم قانون و قاعده مشخصی ندارد و هر منطقه‌ای غذای خاص خودش را دارد. از آبگوشت قورمه و اشکنه و آش گرفته تا کوکوی سبزیجات و نیمرو و خاگینه تا برسد به نان و ماست و سبزی ساده یا غذای آماده که از آشپزخانه‌ها سفارش می‌دهند.
آجیل هم تنوع خودش را دارد میوه هم همین‌طور اما در میان میوه‌ها انار و هندوانه عمومیت دارد و خیلی‌ها اصرار دارند که انار و هندوانه اگر هم کیفیت لازم را نداشته باشد اما باید حتماً بر سر سفره تزئینی و آیینی یلدا باشد. حرف و حدیثی هم چند سالی ست پشت سر میوه‌های یلدا که طبع سردی دارند هست اما این هم از آن حرف‌هاست برای نسل ما که هرساله شب یلدا هندوانه و انار خورده‌ایم و در خانواده‌های پرجمعیت ۱۰ نفره بسر برده‌ایم.
مدرس مقدم گفت: گرچه قدیم بنا به سنت مردسالاری، خانم‌ها شب یلدا به خانه پدرشوهرشان می‌رفتند؛ یعنی مجبور بودند با حسرت برنامه دورهمی خانه پدری، شب یلدا را با اقوام شوهر بگذرانند. حالا اما یا شب یلدا را دونیمه می‌کنند یا در دو شب متفاوت برنامه‌ریزی می‌کنند.
جایگاه دیوان حافظ و شاهنامه
هم بر سفره هفت‌سین نوروز و هم‌سفره یلدا یک جلد قرآن و یک جلد دیوان حافظ یا شاهنامه می‌گذارند. تلاوت آیاتی از قرآن و تفال به حافظ بخشی از سنت‌های این شب خاص است. قرآن در پیوند با همه آیین‌های ایرانی ست.
وی در توضیح اینکه از قدیم‌الایام در غیاب روشنایی برق و سرگرمی‌های رسانه‌ای، شاهنامه‌خوانی پای ثابت شب‌نشینی‌ها بوده است به خصوص در شب چله داستان‌های شاهنامه به شکل حماسی روایت می‌شده است، گفت: اما امروز رابطه ضعیف‌تری با شاهنامه دارند و در عوض علاقه زیادی به حافظ دارند و با اعتقاد قلبی بر سفره یلدا تفالی هم به دیوان خواجه حافظ می‌زنند.
مدرس مقدم بیان کرد: در روزگار باستان روز بعد از یلدا را جشن می‌گرفتند و به آن خرم‌روز می‌گفتند. از آن آیین هم امروزه خبری نیست و روز بعد یلدا به جای خرمی به خماری می‌گذرد؛ لذا تعطیلی اول دی‌ماه در تقویم جایش خالی است.
خداوند این شب‌نشینی‌ها را دوست دارد و دوست‌تر دارد که این همراهی به طلوع آگاهی منجر شود. پس به قرآن و حافظ که وامدار قرآن است به چشم تزئین و به یلدا به چشم آیین نگاه نکنیم یلدا را قدر بدانیم تا به طلوع خرم روز برسیم جایی که خداوند به آن سلام می‌کند.
سلام هی حتی مطلع الفجر
انتهای پیام