سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – سید حسن حسینی نژاد: در روزهای پایانی هفته پژوهش در سال جاری و به همت انتشارات امرتات، کتاب «مکاشفه صدا - فلسفه و عرفان به روایت نمایش رادیویی» به قلم مجتبی طالبی، نویسنده و پژوهشگر و مدرس دانشگاه، در ۱۱۸ صفحه و با مقدمه رسول شکری‌نیا، مدیرکل صدا و سیمای مرکز گلستان منتشر و روانه بازار نشر شد.
مجتبی طالبی از سال ۸۳ تا به امروز در کسوت نویسنده و تهیه کننده رادیو استان گلستان مشغول به فعالیت رسانه‌ای است و قریب به یک دهه از عمر خود را به تحصیل و تدریس فلسفه و عرفان اسلامی پرداخته است.
این نویسنده بسان آثار پیشینش در کتاب جدیدش تلاش کرده تا با استفاده از ظرفیت فلسفه و عرفان اسلامی، به خلق آثاری هنری بپردازد. به عبارتی شیوه کار مجتبی طالبی در ۳ اثر اخیرش، تبدیل متن پژوهشی به اثر هنری است.
او در کتاب «مکاشفه صدا» نیز کوشیده است مانند کتاب‌های پیشینش چون «لغت موران به روایت موری از تبار انسان» و «فیلسوف کوچولوی من» با نگاهی پژوهشی، در فضای نمایش رادیویی و شعر قدم بگذارد.
به بهانه انتشار «مکاشفه صدا - فلسفه و عرفان به روایت نمایش رادیویی» با مجتبی طالبی به گفت وگو نشستیم و او در فضایی صمیمی درباره چارچوبه کتابش و مقالاتی که در آن قلمی کرده است، مطالبی خواندنی را مطرح کرد که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.
- محور شکل‌گیری کتاب «مکاشفه صدا - فلسفه و عرفان به روایت نمایش رادیویی» چیست؟
کتاب مکاشفه صدا، یک کتاب با دو رویکرد پژوهشی و هنری است. در حقیقت این کتاب، تلفیقی از پژوهش و هنر است آنچنانکه مخاطب علاوه بر مطالعه یک اثر پژوهشی (سه مقاله کوتاه)، ۳ عنوان نمایشنامه را مطالعه می‌کند. این نمایش‌ها در رادیو گلستان، مبتنی بر همان پژوهش‌های یاد شده، تولید و پخش شده است و حتی نمایش دوم این مجموعه، به عنوان نمایش صحنه‌ای توسط دانشجویان جامعه المصطفی العالمیه گرگان به اجرا درآمد و مورد استقبال طلاب و دانشجویان غیر ایرانی قرار گرفت و این یعنی در فلسفه و عرفان اسلامی، هنوز جذابیت هایی وجود دارد که می تواند مخاطب را مجذوب خود کند.
- روایت‌های داستانی جاری در این مجموعه‌ها برای مخاطب عام و خاص به چه شکل است؟
در این اثر تلاش کرده‌ام روایت‌های داستانی را به گونه‌ای پیش ببرم که مخاطب عام درک و دریافت داشته باشد. در واقع تلاشم این بوده است که مبتنی بر پژوهش های علمی، آثاری خلق شود که مخاطب عام را مشتاق و مخاطب خاص را درگیر مسائل مطرح شده کند.
- مثلاً چه مسائلی؟
مثلاً شناختن اندیشه و زندگی یکی از مفاخر تاریخی استان گلستان به نام شیخ فضل الله نعیمی استرآبادی، شاعری عارف که جنبش سیاسی- عرفانی حروفیه را رهبری کرده است و حلاج گونه در قرن هشتم هجری کشته می شود.
با قدسیان آسمان من هر شبی یا هو زنم
گر صوفی از لا دم زند من دم ز الا هو زنم
ای کاروان ای کاروان من دزد شب رو نیستم
من پهلوان عالمم من تیغ رویا رو زنم...
تراز اشعار این عارف و شاعر بزرگ گلستانی از این ابیات معلوم می شود. البته معرفی اش به عنوان یکی از مفاخر استان گلستان، به معنای تایید تمام آراء او نیست. حروفیه قطعاً دارای انحرافات و انشعابات و البته اشتباهات فراوانی در فهم دین است. اما بنده به عنوان دانشجوی فلسفه دین، باید به تبیین مسائلی بپردازم که ریشه در تاریخ، فرهنگ، فلسفه و عرفان ایران اسلامی دارد؛ مانند کاری که غربی ها با اندیشمندانشان می‌کنند.
مثلاً مسئله رازآلودگی زبان دین؛ این مسئله در فلسفه دین و کلام جدید غرب هم مطرح است که خب ما هم در دل فلسفه و عرفان داریم.
البته رازآلودگی زبان دین در فلسفه و عرفان اسلامی، با رازآلودگی زبان دین که غربی‌ها مطرح کردند، تفاوت دارد. در فرهنگ ما، عموماً به معنای بی‌معنا نمودن و غیرشناختاری کردن دین و زبان دین نیست بلکه یک نوع فهم از متون دینی محسوب می‌شود.
مَخلَص کلام اینکه با شناختن مفاخر فرهنگی و تاریخی خود و بازخوانی آراء آنها، می‌توانیم دری تازه به روی معرفت بگشاییم.
جا دارد اشاره کنم که بنده در مقاله اول کتاب، مسئله رازآلودگی دین را در جریان حروفیه مورد بررسی قرار دادم و در انتها، با نمایش (خوابی به رنگ بیداری) تلاش کردم که ضمن روایت زندگی شیخ فضل الله نعیمی استرآبادی (قرن ۸ هجری قمری) به آراء آنها نگاهی داشته باشم.
- مقاله دوم شما ملموس‌تر است. سرچشمه‌ها و هندسه معرفتی امام خمینی (ره) در این مورد هم توضیح بدهید.
امام خمینی (ره) تاثیرگذارترین شخصیت معاصر در جهان اسلام است. فهم وجوه مختلف این شخصیت باعث می‌شود که با هندسه معرفتی‌اش بیشتر آشنا شویم. امام خمینی (ره)، یک فقیه و مرجع جامع الشرایط، یک سیاستمدار بزرگ، یک عارف و اصل، یک فیلسوف، متکلم و مفسر عالی رتبه و یک شاعر حکیم بودند.
پژوهشگران بسیاری، زوایای شخصیت و وجوه علمی و معرفتی امام راحل را بررسی کرده و پژوهش های ارزنده ای تقدیم به جامعه شده است؛ اما در این پژوهش سعی شده با معرفی چشمه های معرفتی که امام از آنها استفاده کرده، هندسه معرفتی امام راحل ترسیم شود.
با مطالعات به عمل آمده می‌توان گفت، امام خمینی در فلسفه، متاثر از ملاصدرای شیرازی، در عرفان متاثر از ابن عربی و در فقه سیاسی، متاثر از شیخ فضل الله نوری است. اگر چه نام افراد بیشتری را می‌توان به این عناوین اضافه کرد اما آنچه مشهود است؛ امام راحل از این سرچشمه ها استفاده کرده و بعضاً کار ناتمام آنها را به پایان رسانده است.
در پایان این مقاله، نمایش (بعد چهارم و زمانه او) را نوشتم. این نمایش هم به صورت صحنه ای به اجرا درآمده و هم درقالب نمایش رادیویی منتشر شده است و روایت تولد امام خمینی (ع) علیه است.
کودکی که از اندیشه های ابن عربی، ملاصدرا، شیخ فضل الله و … استفاده می‌کند و باحرکت متعالی‌اش در قالب انقلاب اسلامی، پدیده شگفت انگیز قرن معاصرمی‌شود.
شناختن، شناساندن و بازخوانی آراء و اندیشه‌های امام خمینی (ره) و سرچشمه‌های معرفتی ایشان، باید انجام شود تا نسل جوان بدانند انقلاب اسلامی محصول چه جریان‌های مبارکی بوده است.
البته متاسفانه قدری ساده اندیش شده‌ایم و خیلی سطحی از کنار مسائل مهم معرفتی عبور می‌کنیم و اگر به این امور نپردازیم، در تبیین عظمت انقلاب اسلامی، در آینده با چالش مواجه می‌شویم.
- مقاله انتهایی کتاب در مورد مرگ و معنای زندگی است؛ آن هم از شخصیت مورد علاقه شما یعنی علامه محمد تقی جعفری است.
بله! من واقعاً و از صمیم قلب متاثر از آراء و اندیشه‌های علامه جعفری هستم و ایشان را پدر معنوی خود می‌دانم. نگاه ایشان نسبت به مرگ و زندگی خیلی خاص و متفاوت است.
می‌دانید که مسئله معنای زندگی، یکی از مسائل نسبتاً جدید در فلسفه دین محسوب می‌شود و خوشبختانه حضرت علامه جعفری رضوان الله تعالی علیه، در این خصوص اثر مستقل دارند و علاوه بر آن در جای جای آثارشان به این موضوع اشاره داشته اند.
از آنجا که علامه جعفری یک مولوی پژوه بزرگ در دوران معاصر محسوب می‌شود، تلاش کردم نسبت بین مرگ و معناداری زندگی را در آراء این دو بزرگوار بررسی کرده و تقدیم به مخاطبان کنم که نمایش (یک دریچه تا ابدیت) محصول هنری این پژوهش است.
- گویا همچنان قصد دارید از این شیوه استفاده کرده و به کار تبدیل محصول پژوهشی به اثر هنری بپردازید.
بله! این الگویی است که برای خودم بسیار جذاب است. نوشتن برای بنده یک تفنن نیست بلکه یک کشف است. چه نوشته های علمی و پژوهشی و چه نوشتن متن، نمایشنامه، فیلمنامه و حتی شعر … دست کم فعلاً قصد ندارم این لذت معنوی را از خود دریغ کنم و امیدوارم مورد پسند مخاطبان هم قرار بگیرد.
به گزارش ایبنا، مجتبی طالبی، مدرس فلسفه دانشگاه بین‌المللی المصطفی ایران نمایندگی گلستان و دانشگاه فرهنگیان ایران، معاون صدا، نویسنده و تهیه‌کننده صداوسیمای گلستان، مدیر دفتر شعر و موسیقی و سرود صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران مرکز گلستان است که در سال ۱۴۰۱ به‌عنوان چهره سال هنر انقلاب اسلامی در استان گلستان معرفی شد.
از وی تا به امروز آثاری چون درآمدی بر رسانه دینی، چهارمقاله در باب مهدویت و منجی گرایی، در وادی عشق و طلب، ساعت به‌وقت ماه، لغت موران به روایت موری از تبار انسان، فیلسوف کوچولوی من و روایت سرخ منتشرشده است.
∎