جوان آنلاین: یلدا در آذرماه ۱۴۰۱ به عنوان یک جشن فرهنگی با اهمیت در کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس ثبت جهانی شد و این ثبت تأثیر بسیار زیادی در معرفی این جشن به مردم کشورمان و سایر کشور‌های جهان داشت. ثبت جهانی آن باعث شد مردم ایران بیشتر به ارزش و اهمیت این سنت ملی پی ببرند و آن را در سطح وسیع تری جشن بگیرند. در عین حال، این رویداد فرصت مناسبی بود تا مردم کشور‌های دیگر نیز یکی از جشن‌های مهم و کهن ایرانی را بشناسند و از نزدیک با معنای عمیق این آیین آشنا شوند. شب یلدا نه تنها به‌عنوان یک جشن فرهنگی و ملی، بلکه به‌عنوان فرصتی برای تقویت روابط انسانی و ارتباط‌های عاطفی در خانواده‌ها و میان دوستان نیز اهمیت دارد. این شب، فرصتی است تا خانواده‌ها گرد هم آیند، از حضور یکدیگر لذت ببرند و با احترام به بزرگترها، پیوند‌های خانوادگی را محکم‌تر کنند. در واقع، شب یلدا بیش از یک جشن، نمادی از ارزش‌هایی، چون محبت، دوستی و همبستگی است که در دل فرهنگ ایرانی نهفته است.
بهروز وجدانی، عضو هیئت علمی پژوهشی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و مدرس موسیقی سنتی و نواحی ایران در مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی است. وی همچنین عضو کمیته ملی موسیقی یونسکو و عضو هیئت مدیره کانون پژوهشگران خانه موسیقی است. به گفته وی جشن یلدا علاوه بر دستاورد‌هایی که اشاره شد، تأثیر زیادی بر هنر‌های ایرانی دارد و الهام بخش آثار هنری در زمینه‌های مختلف مانند نقاشی، خوشنویسی، موسیقی و ادبیات بوده است. این تأثیرات هنری کمک می‌کنند تا مفاهیم شب یلدا در ذهن مردم زنده بمانند و نسل‌های جدید بتوانند به راحتی با این سنت ارتباط برقرار کنند. شاید به همین دلیل با وجود تغییرات اجتماعی و فرهنگی در دنیای امروز، شب یلدا همچنان به عنوان یک آیین ملی و فرهنگی در ایران حفظ شده است. در واقع، گرچه ممکن است جزئیات و نحوه برگزاری این جشن تحت تأثیر تحولات اجتماعی قرار گیرد، اما ماهیت اصلی آن که بر پایه ارزش‌های انسانی، چون همبستگی، احترام و محبت است، همچنان پابرجا می‌ماند. با توجه به ثبت جهانی شب یلدا و تأثیرات آن بر شناخت جهانی از این سنت ایرانی، این سؤال به ذهن می‌رسد که آیا ثبت جهانی این شب می‌تواند به پل ارتباطی میان ملت‌ها تبدیل شود و به ترویج صلح و دوستی در جهان کمک کند؟ پاسخ به این سؤال و دیگر سؤالات در گفت‌وگوی «جوان» با بهروز وجدانی آمده که می‌خوانید.
شب یلدا در سال ۱۴۰۱ به طور مشترک بین ایران و افغانستان در کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس ثبت جهانی شد. این ثبت جهانی چه تأثیری بر آگاهی مردم ایران و سایر کشور‌ها داشته است؟
ثبت جهانی یلدا به عنوان یک جشن فرهنگی بسیار مهم، تأثیر زیادی در معرفی این سنت به جهان و آشنایی مردم ایران با جایگاه فرهنگی شان داشت و باعث شد مردم ایران بیشتر به ارزش و اهمیت این جشن ملی پی ببرند و آن را مورد توجه قرار دهند. ثبت جهانی یلدا یک اثر فرهنگی است که معمولاً باعث ایجاد احساس خوشحالی، افتخار و مسئولیت در مردم می‌شود. مردم احساس می‌کنند برای حفظ این آیین و سنت‌های فرهنگی مسئول هستند و باید آن را به نسل‌های آینده انتقال دهند. این ثبت جهانی نه تنها برای مردم ایران، بلکه برای سایر کشور‌ها نیز فرصتی شد تا با یکی از جشن‌های مهم ایرانی آشنا شوند و به این فرهنگ احترام بگذارند.
بعضی از مردم ایران برای این شب از نام «شب چله» استفاده می‌کنند. این تفاوت در نامگذاری ممکن است برای بسیاری سؤال برانگیز باشد. دلیل این تفاوت چیست؟
کلمه «یلدا» با ریشه سریانی به معنای تولد است. سریان یکی از زبان‌های سامی است که در گذشته در بخش‌هایی از خاورمیانه به‌ویژه در مناطقی که امروز سوریه، عراق و ایران محسوب می‌شود به‌طور گسترده استفاده می‌شد. شب چله اصطلاحی کاملاً فارسی و برگرفته از فرهنگ کهن ایرانی است و به معنای یک دوره ۴۰ روزه است. شب چله به نخستین شب زمستان (آغاز چله بزرگ) اشاره دارد. به همین دلیل برخی ایرانیان به این شب «شب چله» می‌گویند که به طور کامل مرتبط با فرهنگ و زبان فارسی است و ارتباط بیشتری با مردم ایران دارد. در واقع یلدا و شب چله دو نام برای یک مناسبت هستند و معمولاً به یک مفهوم اشاره دارند. این شب یکی از مهم‌ترین جشن‌های زمستانی مردم ایران را به تصویر می‌کشد و هر دو نام به طور مشترک اشاره به جشن طولانی‌ترین شب سال دارند.
به جشن طولانی‌ترین شب سال در شروع زمستان اشاره داشتید. چه ویژگی‌هایی باعث شده است این شب به یکی از مهم‌ترین جشن‌های زمستانی مردم ایران تبدیل شود؟
همانطور که اشاره شد، شب یلدا یکی از مهم‌ترین جشن‌های زمستانی مردم ایران در بیشتر نقاط کشور است که برگزار می‌شود. این شب در حقیقت جشن طولانی‌ترین شب سال است که در آخرین شب از ماه آذر یعنی ۳۰ آذر برگزار می‌شود. این شب به‌عنوان یک شب خانوادگی، با هدف گردهمایی اعضای خانواده‌ها و احترام به بزرگترها شناخته می‌شود. در این شب، خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند و به ویژه در شهر‌های مختلف، از خوراکی‌هایی مانند هندوانه، انار، آجیل و شیرینی‌های سنتی استفاده می‌کنند. این جشن در واقع بهانه‌ای است تا خانواده‌ها ارتباط‌های عاطفی و اجتماعی خود را تقویت کنند و برای لحظاتی از فشار‌های روزمره زندگی فاصله بگیرند. در کنار این موارد، هنر‌های مختلف مانند موسیقی و آوازخوانی نیز در این شب بسیار رایج است و مردم از این فرصت برای به نمایش گذاشتن هنر‌ها و مهارت‌های خود استفاده می‌کنند.
این همه اتفاقات خوبی که اشاره کردید از جمله جشن خانوادگی، رواج هنر‌های مختلف سنتی - ایرانی چگونه به واسطه این شب اتفاق می‌افتد؟
شب یلدا به عنوان یک گردهمایی خانوادگی، فرصتی است تا افراد از فرزند تا بزرگ‌تر، با یکدیگر وقت بگذرانند، رابطه‌های عاطفی خود را تقویت کنند و روابط نسلی را قوام بخشند. مردم در این شب نه تنها از یکدیگر پذیرایی بلکه با احترام به بزرگترها، پیام‌هایی از محبت، همدلی و احترام را منتقل می‌کنند. این مراسم با ایجاد فضایی از محبت و دوستی، باعث ایجاد صلح و دوستی در جامعه می‌شود و از بروز کدورت‌ها جلوگیری می‌کند. همین ویژگی‌ها، شب یلدا را به یک فرصت برای ایجاد همبستگی خانوادگی و اجتماعی تبدیل می‌کند.
اشاره کردید شب یلدا فرصتی برای به نمایش گذاشتن مهارت‌هاست. آیا این شب می‌تواند باعث خلق آثار هنری متنوعی شود؟
درست است. شب یلدا تأثیر زیادی بر هنر‌های ایرانی از جمله نقاشی، خوشنویسی، ترانه‌خوانی، موسیقی و حتی ادبیات داشته است. هنرمندان ایرانی با الهام از مفاهیم و جو معنوی این شب، آثار زیادی خلق کرده‌اند. از نقاشی‌های زیبا که نمایانگر حال و هوای شب یلدا هستند گرفته تا ترانه‌ها و آهنگ‌هایی که به طور خاص به این شب پرداخته اند. این آثار هنری باعث می‌شوند مفاهیم شب یلدا در ذهن مردم زنده بمانند و نسل‌های جدید نیز به راحتی با این سنت ارتباط برقرار کنند. آثار هنری با موضوع شب یلدا نه تنها به ترویج این جشن کمک می‌کنند، بلکه باعث می‌شوند این آیین فرهنگی در طول زمان پابرجا بماند.
بنا به آنچه گفته شد، یلدا و دیگر آیین‌ها و جشن‌های قدیمی با توجه به تحولات اجتماعی و فرهنگی در دنیای امروز، دستخوش تغییرات نمی‌شوند و همچنان در آینده حفظ خواهند شد؟
بله. شب یلدا با وجود تحولات اجتماعی و فرهنگی همچنان به‌عنوان یک آیین ملی از گذشته تاکنون حفظ شده است. البته تغییرات اجتماعی و فرهنگی به طور طبیعی باعث تغییر در جزئیات آیین‌ها و جشن‌ها می‌شود، اما ماهیت اصلی آنها که بر مبنای ارزش‌های انسانی مانند همبستگی، محبت و صلح است، همچنان حفظ می‌شود. به همین دلیل، شب یلدا به عنوان یک جشن خانوادگی و فرهنگی، با وجود تغییرات، همچنان در دل مردم و در فرهنگ ایران حضور دارد. تغییرات در شرایط اجتماعی و اقتصادی فقط باعث تحول در نحوه برگزاری این جشن می‌شود، اما اصل و ماهیت آن دست نخورده باقی می‌ماند.
شب یلدا به‌عنوان یک جشن ایرانی، پیامی از محبت، دوستی و همبستگی دارد. این پیام‌ها چگونه به دیگر کشور‌های جهان منتقل می‌شوند؟
شب یلدا نه تنها یک جشن، بلکه نمادی از روابط انسانی، محبت و دوستی در فرهنگ ایرانی است. این شب فرصتی است برای گردهمایی خانواده‌ها، دوستان و آشنایان تا از لحظات با هم بودن لذت ببرند و روابط عاطفی خود را تقویت کنند. در این شب، افراد از هر سن و سالی با یکدیگر ارتباط برقرار و محبت خود را ابراز می‌کنند. اهمیت شب یلدا در این است که مردم به ویژه به بزرگترها احترام می‌گذارند و پیوند‌های خانوادگی را تقویت می‌کنند. ثبت جهانی شب یلدا در سال ۲۰۲۲ پیامی مهم به جهان داد، اینکه ایرانی‌ها به ارزش‌های انسانی مانند دوستی، محبت و همبستگی پایبند هستند و این فرهنگ را می‌خواهند به دنیا معرفی کنند. این ثبت جهانی باعث شد مردم ایران و سایر ملت‌ها بیشتر از این سنت باخبر شوند و از آن الهام بگیرند. شب یلدا همچنین فرصتی برای رفع کدورت‌ها، تقویت روابط اجتماعی و ایجاد صلح و همبستگی است. با حفظ این سنت، ایران پیام‌هایی از دوستی و همبستگی به جهانیان منتقل می‌کند و نشان می‌دهد این ارزش‌ها می‌تواند پلی برای ایجاد ارتباط و صلح میان انسان‌ها باشد.