دیده‌بان ایران؛ محمدحسین خودکار - این روزها آلودگی هوا بسیاری از ایرانیان را آزار می‌دهد و این پدیده دیگر مانند سال‌های گذشته، صرفا مخصوص ساکنان تهران و کلانشهرهایی مثل اصفهان، مشهد و تبریز نیست، بلکه شهرهای صنعتی و مراکز استان‌ها مثل اراک، کرج، قزوین، قم، ارومیه، اهواز و یزد نیز درگیر آلودگی هوای ناشی از انجام فعالیت‌های صنعتی، احتراق سوخت در بخش‌های خانگی و تجاری یا تردد بیش از حد وسایل نقلیه آلاینده هستند. در این میان برخی شهرهای کشورمان به‌ویژه در استان خوزستان نیز بر اثر گرد و غبار درگیر آلودگی هوا هستند و برخی شهرهای دیگر که حتی بعضی از آن‌ها مرکز استان هم محسوب نمی‌شوند، یا به دلیل آلایندگی ناشی از مصرف سوخت‌های فسیلی یا بر اثر تشدید گرد و غبار، دچار آلودگی هوا شده‌اند.

متخصصان علم پزشکی بارها از تاثیر ناگوار آلودگی هوا بر تشدید علائم بیماری‌های قلبی – عروقی، تنفسی، بیماری‌های عصبی و برخی بیماری‌های دیگر صحبت کرده‌اند و آمارهای متعددی نیز از افزایش آمار مرگ‌ومیر ایرانیان در روزهایی که هوای شهرهایمان دچار آلودگی می‌شود، منتشر شده است. در تازه‌ترین آمارها در این زمینه، محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اعلام کرد که آمار مرگ مرتبط با آلودگی هوا در ایران به سالانه ۵۰ هزار نفر رسیده است، حال آن که در گزارش‌های قبلی وزارت بهداشت اعلام می‌شد که سالیانه ۴۰ هزار نفر در کشورمان بر اثر آلودگی هوا یا عوارض ناشی از آن، جان خود را از دست می‌دهند.

در این میان در شرایطی که آلودگی هوا در کنار کمبود گاز و برق و بردوت هوا به یکی از دلایل مهم تعطیلی شهرهای گوناگون کشورمان تبدیل شده است، چندی پیش حسین کرمانپور، رئیس مرکز اطلاع‌رسانی و روابط‌عمومی وزارت بهداشت مشاهدات خود از تاثیر آلودگی هوا بر افزایش آمار مراجعات به بخش‌های اورژانس بیمارستان‌های تهران را این‌چنین در توئیتر بازگو کرد: «دقایقی است از یکی از پرازدحام‌ترین بیمارستان‌های سطح شهر تهران بیرون آمده‌ام. هشداری از این بالاتر که بخش قابل توجهی از بیماران با حملات قلبی - ریوی مراجعه نمایند و جوان‌ها با سردرد و سوزش چشمی که مجبورشان کرده بود بیایند دکتر. علت هیچ چیز نیست جز آلودگی هوا. پس اگر اجباری به خروج از خانه ندارید، در خانه بمانید. پنجره‌ها بسته بماند، مایعات خصوصا شیر و لبنیات بخورید و در صورت خروج، ماسک بزنید. میوه‌های فصل هم نقش پیشگیری محدودی دارند.»

آلودگی هوا بیش از همه بیماران قلبی – عروقی را آزار می‌دهد

در همین راستا از دکتر کرمانپور پرسیدیم که آیا آمارهای رسمی وزارت بهداشت نیز مانند مشاهدات اخیر خود او، از افزایش آمار مراجعات به بخش‌های اورژانس بر اثر عوارض ناشی از آلودگی هوا حکایت دارد یا خیر، که این متخصص طب اورژانس در گفت‌وگو با خبرنگار دیده‌بان ایران توضیح داد: ارتباط بین آلودگی هوا و افزایش مراجعات به بخش‌های اورژانس بیمارستان‌ها، ربطی به این روزها ندارد و همه‌ساله شاهد آن بوده‌ایم هر زمانی که شاخص آلودگی هوا در شهرهایی که درگیر این پدیده هستند، بالا می‌رود، میزان مراجعات به اورژانس به دلیل شکایت ناشی از عوارض برخی بیماری‌ها افزایش می‌یابد که در صدر آن‌ها، بیماری‌های قلبی – عروقی دارد.

رئیس مرکز اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت ادامه داد: آمار افزایش مراجعه به اورژانس بیمارستان‌ها در روزهای دارای هوای آلوده در میان بیماران قلبی – عروقی بسیار بالا است، به نحوی که در روزهایی که شاخص آلودگی هوا بالا می‌رود، در شهرهایی که درگیر این پدیده هستند، آمار مراجعات بیماران قلبی – عروقی تا ۱۰۰ درصد افزایش می‌یابد. حتی در شهرهایی که آلودگی بیشتر است نیز این آمار به میزان ۱۵۰ تا ۱۶۰ درصد افزایش پیدا می‌کند. البته در شرایط تشدید آلودگی هوا، میزان مراجعه افراد به بیمارستان‌ها با علایم شبه سرماخوردگی از جمله گلودرد، آبریزش بینی، سوزش چشم، سردرد و سرگیجه، نیز بیشتر می‌شود. افرادی که دچار این علایم می‌شوند، احساس می‌کنند که ممکن است به سرماخوردگی یا آنفولانزا مبتلا شده باشند، اما بسیاری از آن‌ها صرفا دچار عوارض ناشی از آلودگی هوا شده‌اند.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: در روزهایی که شاخص آلودگی هوا بالا می‌رود، افراد مسن بیشتر بر اثر تشدید علایم بیماری‌های قلبی – عروقی به بخش‌های اورژانس مراجعه می‌کنند، ولی مراجعه افراد جوان‌تر و همچنین کودکان و نوجوانان به بیمارستان‌ها، بیشتر به خاطر دکتر شدن به علایم شبه سرماخوردگی و شبه آلرژی است که در شرایط آلودگی هوا ایجاد می‌شود. بیشتر نگرانی این افراد نیز سوزش چشم و سردردی است که گاهی به مسکن هم جواب نمی‌دهد. آمارها در این زمینه در تمام شهرهای دارای هوای آلوده مشخص است و علاوه بر مشاهدات همکاران ما، آمارهای رسمی نیز از همین مساله حکایت دارد.

رابطه معنادار میان تشدید علایم بیماری‌های قلبی - عروقی با آلودگی هوا

کرمانپور با تاکید بر این که در ایران و البته دیگر کشورهای جهان، بیماری‌های قلبی – عروقی معمولا در صدر مراجعات به اورژانس‌ها حتی در روزهای عادی قرار دارد، اظهار داشت: صحبت ما این نیست که در روزهایی که آلودگی هوا بالا می‌رود، بیماران قلبی – عروقی به بخش اورژانس مراجعه می‌کنند و در سایر روزها، میزان مراجعات این بیماران کمتر است، بلکه صحبت ما این است که همیشه شاهد مراجعه بیماران قلبی – عروقی به بخش‌های اورژانس هستیم، اما در روزهای دارای هوای آلوده، میزان مراجعات این بیماران به اورژانس بیمارستان‌ها به شکل چشمگیری افزایش می‌یابد؛ بنابراین می‌توان گفت رابطه معناداری میان تشدید علایم بیماری‌های قلبی - عروقی با آلودگی هوا وجود دارد.

رئیس مرکز اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت خاطرنشان کرد: تشدید علایم بیماران قلبی – عروقی بر اثر افزایش شاخص آلودگی هوا به حدی خطرناک است که در برخی موارد، شاهد آن هستیم افرادی که با این علایم با اورژانس تماس می‌گیرند، در همان آمبولانس جان خود را از دست می‌دهند یا وقتی به بیمارستان می‌رسند، نمی‌توانند CPR (احیای قلبی – ریوی) موفقی داشته باشند و از دنیا می‌روند. به همین دلیل، به بیماران قلبی – عروقی به صورت موکد توصیه می‌کنیم که در روزهای دارای هوای آلوده، اگر مجبور نیستند که از منزل خارج شوند، حتما در خانه بمانند‌.

بیماران تنفسی معمولا به درمان عوارض آلودگی هوا جواب می‌دهند

کرمانپور با بیان این که در روزهای دارای هوای آلوده شاهد افزایش مراجعات افراد به بیمارستان‌ها بر اثر تشدید علایم بیماری‌های تنفسی نیز هستیم، گفت: زمانی که شاخص آلودگی هوا بالا می‌رود، آمار مراجعه به بیمارستان‌ها بر اثر ابتلا به بیماری‌های تنفسی از بیماری‌های قلبی – عروقی کمتر است، اما به هر حال کم نیستند افرادی که در چنین روزهایی، شاهد تشدید علایم بیماری‌های ریوی، تشدید آلرژی و افزایش میزان حمله آسم نیز هستیم؛ به نحوی که افراد دچار این بیماری‌ها که بعضا از اسپری استفاده می‌کنند، در روزهای دارای هوای آلوده ممکن است دیگر اسپری روی آن‌ها جواب ندهد و دچار تنگی نفس شدید و عدم توانایی در نفس کشیدن موثر شوند و به بیمارستان مراجعه کنند.

این متخصص طب اورژانس یادآور شد: در زمان مراجعه افراد دچار بیماری‌های تنفسی در روزهایی که آلودگی هوا تشدید می‌شود، بیمارستان‌ها با تزریق داروهای مشخص و پیروی از پروتکل‌ها و دستورالعمل‌های معینی که برای این بیماران وجود دارد، آن‌ها را درمان می‌کنند. خوشبختانه حتی در روزهای دارای هوای آلوده، بیشتر این افراد به درمان جواب می‌دهند؛ حال آن که برخی بیماران قلبی – عروقی ممکن است در شرایط آلودگی هوا به درمان جواب ندهند، بخصوص که این بیماری‌ها هم افراد مسن‌تری را درگیر می‌کند و هم درمان آن‌ها تا حدودی سخت‌تر است.

وی با بیان این که افزایش مراجعات به بیمارستان‌ها بر اثر عوارض ناشی از آلودگی هوا در کلانشهرها و شهرهای صنعتی از سایر شهرهای کشورمان بیشتر است، عنوان کرد: معمولا در کلانشهرهایی که با جمیعت انبوه و تردد بیش از حد وسایل نقلیه مواجه هستند و همچنین شهرهای صنعتی که در اطراف آن‌ها کارخانجات بزرگ و شهرک‌های صنعتی زیادی وجود دارد، در روزهایی که شاخص آلودگی هوا افزایش می‌یابد، بیش از سایر شهرها شاهد افزایش مراجعات بیماران قلبی - عروقی و سایر بیماران به بیمارستان‌ها هستیم.

جمع‌آوری داده در حوزه سلامت در ایران دچار اشکال است

کرمانپور در پاسخ به این پرسش که چرا در حالی که پیش از این آمار مرگ سالانه ناشی از آلودگی هوا در کشورمان، ۴۰ هزار نفر اعلام می‌شد، اما اخیرا وزیر بهداشت، این آمار را ۵۰ هزار نفر اعلام کرده است،  به دیده بان ایران گفت: در سال‌های گذشته، سامانه‌های مربوط به جمع‌آوری آمارهای مربوط به حوزه سلامت چه در بخش بیماری‌های واگیر و چه در بخش بیماری‌های غیرواگیر و چه درباره مسائلی مثل آلودگی هوا، تا حدودی دچار مشکل بود. البته در دولت جدید، سامانه‌ها در حال اصلاح است و وزیر محترم براساس اطلاعات به‌روز آمار مرگ ۵۰ هزار نفر در سال بر اثر آلودگی هوا را اعلام کرده است.

رئیس مرکز اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت ادامه داد: اساسا این که گاهی آمارها دچار تغییر می‌شود، ناشی از این است که اصولا جمع‌آوری داده در ایران و برخی کشورهای منطقه دچار اشکالاتی است و دولت باید برنامه‌ریزی کند که در یک بازه زمانی مشخص، داده‌های ما چه درباره بیماری‌ها و چه درباره سایر موارد، به حقیقت نزدیکتر شود. به طور مثال در دوره کرونا، شاهد آن بودیم که جمع‌آوری داده‌ها دچار مشکل بود و آمارها تا حدودی با واقعیت فاصله داشت. این‌ها ناشی از آن است که هنوز هم در برخی شهرها جمع‌آوری داده‌ها به صورت دستی انجام می‌شود و بلافاصله بعد از ورود داده، به سیستم مترکزی وارد نمی‌شود و باعث می‌شود که آمارها بعضا دچار اختلاف شود.

وی در پایان تصریح کرد: آمار مرگ سالانه ناشی از آلودگی هوا در ایران را چه ۵۰ هزار نفر در نظر بگیریم و چه ۴۰ هزار نفر و چه ۳۰ هزار نفر که در برخی گزارش‌های قبلی به آن استناد می‌شد، در هر صورت، عدد مرگ ناشی از این پدیده به هیچ وجه کوچک نیست، آن هم در کشور ما که نگرانی زیادی از بابت کاهش رشد جمعیت در آن وجود دارد، انگار که از بالای رودخانه می‌خواهیم جمعیت تولید کنیم، ولی در پایین رودخانه باید بر اثر مسائلی مثل آلودگی هوا و تصادفات رانندگی، جنازه جمع کنیم؛ حال آن که این مسائل قابل مدیریت هستند و با برنامه‌ریزی بهتر می‌توانیم شاهد کاهش مرگ‌های ناشی از این پدیده‌ها باشیم.

منبع: دیده‌بان ایران