محمد حائری شیرازی استاد حوزه و دانشگاه در یادداشتی که به مناسبت به مناسبت سالروز شهادت شهید آیت‌الله مفتح و هفته وحدت حوزه و دانشگاه در اختیار ایسنا قرار داده است، نوشت: در جهان امروز، هوش مصنوعی به یکی از محوری‌ترین ابزارها برای توسعه فناوری، علوم و مدیریت جوامع تبدیل شده است. از تحلیل داده‌های کلان گرفته تا پردازش زبان طبیعی و یادگیری عمیق، این فناوری تحولات بی‌سابقه‌ای را در زندگی بشر ایجاد کرده است.
هوش مصنوعی و چالش بومی‌سازی
در کنار این پیشرفت‌ها، نگرانی‌هایی نیز وجود دارد؛ چرا که هوش مصنوعی به دلیل وابستگی به داده‌های پیش‌زمینه و الگوریتم‌های از پیش طراحی شده، می‌تواند حامل ارزش‌ها و فرهنگ‌های بیگانه باشد و به نوعی نابرابری فرهنگی و اجتماعی دامن بزند. در چنین شرایطی، بومی‌سازی هوش مصنوعی نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت راهبردی است.
بومی‌سازی به معنای آن نیست که کشورها خود را از جهان جدا کنند؛ بلکه هدف، خلق الگوریتم‌ها، مدل‌ها و فناوری‌هایی است که ضمن استفاده از ظرفیت‌های جهانی، مبتنی بر ارزش‌ها، نیازها و فرهنگ جامعه باشند. در این میان، در کشور عزیزمان ایران، تحقق این امر نیازمند وحدت و هم‌افزایی میان حوزه و دانشگاه است تا از تلفیق دانش دینی و علمی، محتوایی اخلاق‌محور و سازگار با فرهنگ بومی تولید شود.
نقش حوزه در هدایت اخلاقی هوش مصنوعی
فناوری هوش مصنوعی به طور ذاتی خالی از اخلاق است و این برنامه‌نویسان و توسعه‌دهندگان هستند که آن را در مسیری خاص هدایت می‌کنند. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های جهانی در زمینه هوش مصنوعی، مسائل اخلاقی همچون تبعیض الگوریتمی، نقض حریم خصوصی، نابرابری دسترسی به فناوری و فقدان شفافیت است. به عنوان مثال، الگوریتم‌های یادگیری ماشین به دلیل آموزش بر داده‌های ناقص یا جانبدار، ممکن است خروجی‌هایی تبعیض‌آمیز نسبت به اقشار خاصی از جامعه ارائه دهند.
در این زمینه، حوزه‌های علمیه می‌توانند با ارائه اصول اخلاقی و دینی برگرفته از آموزه‌های اسلامی، مبانی و چارچوبی محکم برای توسعه هوش مصنوعی فراهم کنند. ارزش‌هایی مانند عدالت، کرامت انسانی، حفظ حریم خصوصی، شفافیت و پاسخگویی می‌تواند به عنوان اصول راهبردی در طراحی و توسعه سیستم‌های هوش مصنوعی مورد استفاده قرار گیرد.
به طور خاص، نهادهای حوزوی می‌توانند با مشارکت فعال در پروژه‌های فناورانه، به تدوین دستورالعمل‌هایی بپردازند که کاربردهای هوش مصنوعی را از لحاظ دینی و اخلاقی پایش و هدایت کند. این امر به جلوگیری از پیامدهای منفی فناوری کمک شایانی خواهد کرد.
دانشگاه؛ پیشرو در توسعه فناوری‌های بومی
در مقابل، دانشگاه‌ها به عنوان خاستگاه علوم و فناوری‌های نوین، نقش کلیدی در توسعه فنی و اجرایی هوش مصنوعی بومی دارند. دانشگاهیان می‌توانند با همکاری محققان حوزوی، پروژه‌های مشترکی را تعریف کنند که در آن ارزش‌های بومی و دینی به عنوان جزئی از الگوریتم‌ها و مدل‌های هوش مصنوعی لحاظ شوند.
نمونه‌هایی از این همکاری می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
۱. طراحی الگوریتم‌های عادلانه و شفاف: توسعه سیستم‌هایی که از تبعیض در تصمیم‌گیری‌ها جلوگیری کنند.
۲. طراحی ربات‌های مشاور اخلاقی و دینی: ابزارهای هوشمند پاسخگوی سوالات دینی و مشاوره‌های اخلاقی بر اساس آموزه‌های اسلامی همچون ابزار هوشمند دین دان.
۳. پردازش متون دینی با هوش مصنوعی: استفاده از یادگیری عمیق برای تحلیل و دسته‌بندی متون اسلامی از جمله قرآن و احادیث.
۴. طراحی سیستم‌های نظارتی اخلاق‌محور: الگوریتم‌هایی که توسعه هوش مصنوعی را در چارچوب ارزش‌های دینی و فرهنگی پایش می‌کنند.
با این نگاه، دانشگاه نه تنها به تولید محتوای فناورانه می‌پردازد، بلکه با همکاری حوزه‌های علمیه، بستر لازم برای اجرای فناوری مسئولانه و اخلاق‌مدار را فراهم می‌آورد.
وحدت حوزه و دانشگاه؛ لازمه حکمرانی هوش مصنوعی بومی
در نهایت، تحقق هوش مصنوعی بومی و اخلاق‌محور بدون تعامل سازنده میان حوزه و دانشگاه امکان‌پذیر نیست. حوزه‌های علمیه با تکیه بر ظرفیت‌های معرفتی خود و دانشگاه‌ها با پشتوانه علمی و فناورانه، می‌توانند زمینه‌ساز توسعه الگوریتم‌ها و فناوری‌های هوش مصنوعی سازگار با فرهنگ ایرانی-اسلامی باشند.
این همکاری می‌تواند به تولید علم بومی و جلوگیری از وابستگی به فناوری‌های خارجی کمک کند؛ همچنین به توسعه الگوریتم‌های عادلانه و متناسب با ارزش‌های اخلاقی جامعه و پاسخگویی به چالش‌های جهانی در زمینه اخلاق و عدالت هوش مصنوعی از زاویه دید اسلامی منجر شود.
وحدت حوزه و دانشگاه در این مسیر نه تنها یک شعار، بلکه ضرورتی برای آینده علم و فناوری کشور است. امروز بیش از هر زمان دیگر نیاز داریم که با همکاری این دو نهاد، پرچم‌دار تولید علم نافع و اخلاق‌محور در جهان باشیم.
هوش مصنوعی می‌تواند بستری برای هم‌افزایی علم و دین باشد. در روزگار ما، تحقق این هم‌افزایی نیازمند باور به ظرفیت‌های داخلی و تلاش برای خلق الگویی است که بتواند هم در سطح ملی و هم در سطح جهانی راهگشا باشد. حوزه و دانشگاه، به عنوان دو بال پیشرفت جامعه، می‌توانند با وحدت و هم‌افزایی، آینده‌ای روشن و اخلاق‌مدار برای علم و فناوری در کشور رقم بزنند. امروز فرصت آن است که این مسیر را با جدیت بیشتری دنبال کنیم.
انتهای پیام