دلار چند؟ این سؤالی است که این روز‌ها در کوچه و بازار در میان مردم شنیده می‌شود. چرا که هر ساعت نرخ برابری بهای اسکناس آمریکایی مقابل ریال ایران در اقتصاد کشورمان در حال افزایش است و در مقابل ارزش ریال در مسیر نزولی و نرخ رسمی تورم برای صعود آماده می‌شود.
به گزارش سرویس اقتصادی تابناک، بازار ارز در روزهای پایانی پاییز و در آستانه شب یلدا، نظاره‌گر افزایش پلکانی دلار آمریکا در کانال‌های ارزی است. روندی که بسیاری از مردم را نگران از آب رفتن قدرت خریدشان کرده است و در مقابل بانک مرکزی به ریاست فرزین، از آغاز به کار بازار ارز تجاری برای مدیریت نرخ دلار خبر می‌دهد. هرچند با وجود شروع به کار این بازار در مرکز مبادله، نرخ دلار در کف بازار آزاد دست از صعود نکشیده و حالا به نقطه بی‌سابقه ۷۷ هزار تومان رسیده است.
نوسان صعودی ارز طی هفته‌ها و روزهای اخیر در شرایطی است که در کنار تأثیر تحولات بین‌المللی و ریسک‌های سیاسی بر بازار ارز، نباید از برخی اقدامات منفی و تصمیمات اشتباه بانک مرکزی در یکی دو سال اخیر به راحتی گذشت. تصمیماتی که حالا دود آن به چشم تجارت خارجی و مردم کوچه و بازار می‌رود.
کامران سلطانی زاده، کارشناس ارشد حوزه ارزی به تابناک گفت: روند صعودی نرخ دلار که در بیش از یک سال گذشته آغاز شده است، پیامد‌های گسترده‌ای بر اقتصاد ایران داشته است. در این میان، یکی از سیاست‌های جنجالی، حذف تدریجی صرافی‌ها از چرخه معاملات ارزی است. تصمیمی که نه‌تنها کمکی به کنترل نرخ ارز نکرده، بلکه به تشدید نوسانات بازار نیز دامن زده است.
وی یادآور شد: صرافی‌ها، به‌عنوان یکی از ارکان مهم بازار ارز، در سال گذشته با سیاست‌های متنوع بانک مرکزی از چرخه معاملات حذف شدند. ابتدا معاملات اسکناس از دست آنها خارج شد و سپس نقش آنها در حواله‌های نیما نیز به طور قابل‌توجهی کاهش یافت. این اقدامات در حالی انجام شد که کانون صرافان بار‌ها طی مکاتبات مختلف نسبت به عواقب این سیاست‌ها هشدار داد و خواستار تسهیل فعالیت صرافی‌ها برای جلوگیری از افزایش نرخ ارز شد.
به گفته این کارشناس ارشد حوزه ارزی، مشابه این روند در سال ۹۶ نیز دیده شد. زمانی که با بسته شدن صرافی‌ها، نرخ ارز با رشدی تصاعدی همراه شد. در دوره‌های بعد نیز، هر زمان که نقش صرافی‌ها کمرنگ‌تر شد، بازار ارز شاهد تشدید نوسانات و افزایش نرخ‌ها بود.
سلطانی زاده در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه تجربه‌های گذشته چه می‌گویند؟ اظهار داشت: در دوره صالح‌آبادی، رئیس سابق بانک مرکزی، در ابتدا، کاهش نقش صرافی‌ها باعث افزایش شدید نرخ ارز شد. اما با پیشنهاد کانون صرافان و اجرای سیاست نرخ ارز توافقی، بازار به ثبات نسبی رسید.
وی ادامه داد: در ماه‌های نخست دوره فرزین نیز حذف نرخ ارز توافقی و کاهش فعالیت صرافی‌ها، بازار دلار را وارد کانال ۶۰ هزار تومان کرد. بازگشت صرافی‌ها و همکاری آنها با بانک مرکزی، اما نرخ را به کانال ۳۰ هزار تومان بازگرداند، که موفقیتی بزرگ در مدیریت بازار بود. این تجربیات نشان می‌دهند که صرافی‌ها می‌توانند نقش کلیدی در مدیریت بازار ارز و جلوگیری از جهش‌های ناگهانی ایفا کنند.
عواقب حذف صرافی‌ها؛ هشدار‌هایی که جدی گرفته نشد
کارشناس ارشد ارزی معتقد است، حذف صرافی‌ها از بازار ارز، اثرات مخربی بر ساختار اقتصادی ایران گذاشته است. به‌گونه‌ای که حذف صرافی‌ها باعث شد ابزار‌های مؤثر در تنظیم بازار از بین بروند و بازار بیشتر تحت‌تأثیر جو روانی و سفته‌بازی قرار گیرد. همچنین صرافی‌ها یکی از ابزار‌های کلیدی برای دورزدن تحریم‌ها بودند. حذف آنها به معنای آسیب‌پذیری بیشتر اقتصاد در برابر تغییرات تحریمی است.
سلطانی زاده با اشاره به خروج کارگزاری‌های کوچک از چرخه فعالیت افزود: بسیاری از کارگزاری‌های کوچک و متوسط، به دلیل عدم امکان تبادلات ارزی، از بازار حذف شدند. بازگشت این کارگزاری‌ها به فعالیت نیز به زمان و منابع قابل‌توجهی نیاز دارد. بنابراین در صورت اعمال تحریم‌های جدید یا وقوع شوک‌های خارجی، بازار ارز فاقد سازوکار‌های پشتیبانی مؤثر خواهد بود.
وعده‌های محقق نشده بانک مرکزی
دبیرکل سابق کانون صرافان اظهار داشت: بانک مرکزی بار‌ها وعده داده بود که با ایجاد بازار‌های جایگزین نظیر بازار مبادله‌ای ارز و طلا و تغییرات در بازار نیما، نرخ ارز تعدیل خواهد شد. اما آنچه در عمل اتفاق افتاد، رشد مستمر نرخ ارز و تشدید بی‌ثباتی در بازار بود. این تناقض بین وعده‌ها و عملکرد، اعتماد فعالان اقتصادی را به سیاست‌گذاران به شدت کاهش داده است و باید برای تغییر این رویه، تدبیری اندیشیده شود.
چه باید کرد؟
سلطانی زاده تأکید کرد: در این شرایط برای مهار نوسانات بازار ارز و جلوگیری از تداوم افزایش نرخ دلار، باید سیاست‌های شفاف و مؤثری در پیش گرفته شود. یکی این اقدامات پیشنهادی، احیای نقش صرافی‌ها در بازار ارز است، صرافی‌ها باید با نظارت دقیق و شفافیت بیشتر به چرخه معاملات بازگردند. همچنین بازگرداندن کانون صرافان به‌عنوان تحلیل‌گر و مشاور بازار ارز، حذف این نهاد بخش خصوصی، نه‌تنها بازار را از نظرات تخصصی محروم کرد، بلکه باعث افزایش انحصار در تصمیم‌گیری‌ها شد. بانک مرکزی باید به دنبال تقویت ابزار‌های مقابله با تحریم‌ها باشد. چراکه با درس‌گرفتن از گذشته، بازسازی شبکه‌های تبادل ارزی برای کاهش آسیب‌پذیری در برابر تحریم‌های احتمالی آینده ضروری است.