برنامه رادیویی در مسیر اندیشه با موضوع بررسی عملکرد ۴۰ ساله شورای عالی انقلاب فرهنگی با حضور اعضای دبیرخانه این شورا و پژوهشگران از رادیو گفت و گو پخش شد.

در این نشست رادیویی امید امرالله، عضو هیئت علمی دبیرخانه شورای عالی انقلاب، ابراهیم معظمی گودرزی مدیر امور تعاملات فرهنگی و اجتماعی شورای عالی انقلاب فرهنگی، حمزه امیری پژوهشگر سیاستگذاری و شناخت اجتماعی و امید عبدالهی، معاون اجتماعی ستاد فرهنگی اجتماعی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی به ارائه مطالب پرداختند.

زمان ترمیم محتوای نظام آموزش عالی کشور فرا رسیده است

امید امرالله، عضو هیئت علمی دبیرخانه شورای عالی انقلاب با اشاره به اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی در انقلاب اسلامی متولد شده، گفت: انقلاب اسلامی ایران ایدئولوژیک بود و شاید کمتر بتوان آن را انقلابی سیاسی برشمرد که با نارضایتی مردم در دوره پهلوی در خصوص عدم رعایت شئون فرهنگی و تعارضاتِ سلیقه ای از سوی حاکمیت پهلوی با ارزش های مردم، شکل گرفت و بیشتر اعتراضات مردم و امام خمینی به عنوان رهبر این انقلاب نسبت به شاه و حاکمیت ناظر بر این بود که حکومتِ قبلی نه تنها در راستای ارزش ها قدم برنمی داشت، بلکه خلافِ آن حرکت می کرد.

وی با اشاره به اینکه بسیاری سردمداران از میان بهائیان بودند و دین اسلام و تشیع را نیز زیر سوال می بردند، افزود: انقلاب و نارضایتی مردم عمدا در حوزه مسائل فرهنگی و دغدغه امام هم حاکمیت اسلام در کشورمان بود؛ این حاکمیت بیش از رنگ و بوی سیاسی، شکلی ایدئولوژیک داشت بنابراین پس از انقلاب نهادهای فرهنگی کشور ازجمله دانشگاه و مدارس و کتاب های درسی مورد بازنگری قرار گرفتند.

امرالله ادامه داد: معلمان، کتاب ها، فضای آموزش و پرورش و آموزش عالی مورد بازنگری قرار گرفت و در نهایت امام در ۱۹ آذر ۶۳ دستور تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی را دادند که هدف تشکیل این شورا، جامعیتی حول محور انقلاب بود.

وی خاطرنشان کرد: نهادهای فرهنگی با تولد خود، ابتدا به سان کودکی نونهال و خردسال هستند و به تدریج شناخت خود را از محیط تکمیل کرده و قدرت و تثبیت حاکمیت به آن ها کمک می کند؛ شرط اصلی بررسی عملکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی هم، توجه به شروع آن از سنین نوپایی است.

این عضو هیئت علمی دبیرخانه شورای عالی انقلاب تصریح کرد: در این ۴ دهه تصفیه دانشگاه‌ها از وجود استادان و هیئت های علمی که با تفکر حکومت چهلوی کار می کردند، از جمله اقدامات مهم شورای عالی انقلاب فرهنگی بوده است البته برخی دانشجویان نیز پشت دسته حکومت پهلوی سینه زده و پیش می رفتند. طبعاً مدیریتِ فضای فرهنگی کشور با این شکل امکان پذیر نبود.

وی ادامه داد: گام مهم و موثر شورای عالی انقلاب فرهنگی ناظر بر این بود که دانشگاه ها و مدارس و کتاب های درسی دانشگاهی و آموزش عالی را در رشته های علوم انسانی تصفیه کند و معتقدم تدبیر امام به جا بود که انقلاب را نجات داد.

امرالله در پایان گفت: با تثبیت حکومت، زمان آن رسیده بود که اوضاع محتوایی نظام آموزش عالی کشور را ترمیم کنیم. در آن زمان تعریف فرهنگ به سان امروز مطرح نبود و شورا توان عملکرد گسترده ای را نداشت و لذا تا سال های دهه ۷۰، روی جذب اعضای هیئت علمی و روسای دانشگاه‌ها و سیاست‌های کلان نظام آموزش و فرهنگ اقدام شد.

فرهنگ همچنان در حاشیه تصمیم‌گیری‌های کشور است

حمزه امیری، پژوهشگر سیاست‌گذاری و شناخت اجتماعی، در ادامه برنامه با انتقاد از جایگاه فرهنگ در ساختار تصمیم‌گیری کشور گفت: ظواهر زندگی و آنچه می‌خوریم، می‌پوشیم و سبک زندگی ما، ظاهر تمدن هستند که به یک فرهنگ شکل‌گرفته متصل‌اند. فرهنگ کاملاً پویاست و مرتباً نو به نو می‌شود. نهادی که قصد مداخله در این حوزه را دارد، باید خود را متناسب با این تحولات، چابک و به‌روز نگه دارد.

وی با اشاره به مأموریت‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: این نهاد باید ویژگی‌های فرهنگی را در خود داشته باشد. نقد ما به افراد یا دولت‌ها نیست، بلکه درباره نهادی ۴۰ ساله صحبت می‌کنیم که باید در راستای اهداف اولیه خود عملکرد مؤثرتری داشته باشد.

امیری با بیان اینکه اهداف شورای عالی انقلاب فرهنگی تاکنون به‌خوبی محقق نشده است، گفت: سهم فرهنگ از بخش عمومی کشور می‌تواند شاخصی برای ارزیابی عملکرد این شورا باشد. بااین‌حال، به نظر می‌رسد فرهنگ در سیاست داخلی، سیاست خارجی و دیگر شئون حاکمیتی کشور در انتهای اولویت‌ها قرار دارد.

وی به ساختار کمیسیون فرهنگی مجلس نیز اشاره کرد و اظهار کرد: همواره نوعی بی‌توجهی به حوزه فرهنگ وجود داشته است. عضویت در کمیسیون فرهنگی مجلس چندان مورد استقبال نمایندگان نیست. حتی در این دوره، تشکیل این کمیسیون با تأخیری قابل‌توجه همراه بود که نشان‌دهنده مظلومیت حوزه فرهنگ است. 

این پژوهشگر با انتقاد از وضعیت فعلی بودجه فرهنگی تصریح کرد: در لایحه بودجه جاری نیز فرهنگ همچنان در انتهای جداول بودجه قرار دارد. با اینکه ممکن است تغییرات جزئی ایجاد شده باشد، اما این بخش از اولویت‌های تصمیم‌گیری‌های کلان کشور دور مانده است.

امیری با اشاره به اهمیت فرهنگ در انقلاب اسلامی خاطرنشان کرد: فرهنگ در انقلاب اسلامی ایران نقش الهام‌بخشی داشته است، اما به نظر می‌رسد به دلیل تحولات اجتماعی، این نقش مخدوش شده و سطح نگرانی‌ها در جامعه افزایش یافته است. این در حالی است که حوزه فرهنگ ماهیتی زیربنایی دارد و باید متناسب با این اهمیت، مورد توجه قرار گیرد.

وی تأکید کرد: شورای عالی انقلاب فرهنگی باید سهم خود را در دوره‌های مختلف مشخص کند و پاسخ دهد که چرا موضوع فرهنگ، چه در سطح بودجه و چه در سطح سیاست‌گذاری، این‌چنین به حاشیه رانده شده است. آیا کمبود بودجه دلیل این وضعیت است یا نمایندگان مجلس احساس می‌کنند کمیسیون فرهنگی قدرت کافی برای اثرگذاری ندارد؟

امیری در پایان گفت: ما شاهد انقلاب یا تحولی جدی در این حوزه نیستیم. انتظار می‌رود شورای عالی انقلاب فرهنگی با توجه به رسالت خود، جایگاه فرهنگ را در سیاست‌گذاری‌ها به‌درستی ارتقا دهد و به مظلومیت این حوزه پایان دهد.

فرهنگ، پیشران توسعه‌ای که در برنامه‌ریزی‌ها نادیده گرفته می‌شود 

ابراهیم معظمی گودرزی، در ادامه گفت و گو به بررسی دو چالش اساسی حوزه فرهنگ پس از انقلاب پرداخت و گفت: تعدد دستگاه‌های فرهنگی، موجب موازی‌کاری و همپوشانی‌های تکراری شده بود. شورای عالی انقلاب فرهنگی با تدوین اسناد بالادستی مانند نقشه مهندسی فرهنگی کشور، سند حوزه موسیقی، صنایع دستی و سایر اسناد راهبردی، تلاش کرد وظایف و مأموریت‌های نهادها را به‌صورت متمرکز تعریف و هدایت کند.

وی افزود: پس از انقلاب، سندی که به‌عنوان نقشه راه حوزه فرهنگ مورد استفاده قرار گیرد، وجود نداشت. شورا با تدوین نقشه مهندسی فرهنگی، دو مقوله تخصص‌گرایی و هدایت‌گری در فرهنگ را به‌صورت رسمی و مدون چارچوب‌بندی کرد. به تعبیر مقام معظم رهبری، مهندسی فرهنگی باید اهداف فرهنگی حاکمیت را تعریف کند و این اهداف در سه حوزه فرهنگ ملی، عمومی و علمی دنبال شده است.

معظمی گودرزی خاطرنشان کرد: با رویکرد قرارگاهی شورای عالی انقلاب فرهنگی، اجرای این اسناد در استان‌ها آغاز شد. پیش از این، استان‌ها سند توسعه فرهنگی نداشتند و امور فرهنگی به‌صورت سلیقه‌ای و بر اساس دیدگاه‌های دستگاه‌ها پیش می‌رفت. اکنون نقشه راه مناسبی برای استان‌ها طراحی شده است و هر استان بر اساس اولویت‌ها و مسائل خود امور فرهنگی را مدیریت می‌کند.

وی ادامه داد: اقدامات مهمی در قالب مصوبات و راهبردهای شورا انجام شد تا مسائل فرهنگی در دستگاه‌ها به‌صورت تعریف‌شده پیش برود. فرهنگ باید به‌عنوان یک پیشران پویا و فعال، نقش پررنگ‌تری ایفا کند. با این حال، تا پیش از دهه ۹۰، ستاد هماهنگی نقشه جامع علمی کشور بیشتر مورد توجه بود و راهبردهای شورا عمدتاً در حوزه علمی متمرکز بود.

معظمی گودرزی اظهار کرد: از دهه ۹۰ با تغییر مدیریت، ستاد هماهنگی نقشه مهندسی فرهنگی کشور تشکیل شد و با ریاست معاون اول رئیس‌جمهور، نظامی برای راهبری و هماهنگی میان نهادهای فرهنگی ایجاد شد. این ستاد تلاش کرد ظرفیت‌های فرهنگی را برای توسعه و مدیریت کشور به‌کار گیرد.

وی افزود: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، دو سال پیش از تصویب برنامه هفتم توسعه، کمیته تلفیق برنامه تشکیل داد و سازمان‌هایی مانند سازمان برنامه و بودجه و سازمان تبلیغات اسلامی را در این روند دخیل کرد. طی یک برنامه فشرده ۷ ماهه، تمام دستگاه‌های فرهنگی به سمت طراحی احکام مؤثر برای برنامه هفتم سوق داده شدند.

معظمی گودرزی با انتقاد از کم‌توجهی به فرهنگ در سطح کلان گفت: متأسفانه نگاه و چشم‌انداز مشترکی برای پیشران بودن فرهنگ در میان مسئولان رده‌بالا و مدیران دستگاه‌های اجرایی و حاکمیتی دیده نمی‌شود. این امر باعث شده احکام پیشنهادی دبیرخانه شورا در لایحه برنامه هفتم، در حوزه فرهنگ ضعیف و ناکافی باشد.» 

وی در پایان تأکید کرد: فرهنگ به‌عنوان زیرساخت توسعه اجتماعی و تمدنی، نیازمند توجه ویژه‌ای است. نادیده گرفتن آن در برنامه‌ریزی‌های کلان، ضربه‌ای جدی به نقش محوری فرهنگ در مدیریت و توسعه کشور وارد خواهد کرد.

امید عبداللهی، معاون اجتماعی ستاد فرهنگی اجتماعی شورای عالی انقلاب فرهنگی در برنامه «در مسیر اندیشه» شورای عالی انقلاب فرهنگی را نهادی حاکمیتی توصیف کرد و گفت: حکمت اصلی شکل‌گیری این شورا، پیشبرد مسیر تعالی علمی و فرهنگی، بدون تأثیر از چرخش دولت‌ها بوده است. بیشتر اعضای شورا با نظر مقام معظم رهبری تعیین می‌شوند، از این رو این نهاد کمترین تأثیرپذیری را از تغییرات سیاسی داشته و این یکی از نقاط مثبت آن است.

وی با تأکید بر نقش شورا در پیوند علم و فرهنگ ایرانی اسلامی، اظهار کرد: شورای عالی انقلاب فرهنگی، به‌عنوان بستری برای تعالی علمی و فرهنگی، مسیر خود را بر اساس درک عمیق امام خمینی(ره) و ادامه این مسیر توسط رهبر معظم انقلاب پیش برده است. شورا با تکیه بر این مبانی، علم و فرهنگ را به‌صورت توأمان و هماهنگ پیش می‌برد.

عبداللهی خاطرنشان کرد: علم و فناوری، ماهیتی خنثی ندارند؛ بلکه استیلای علمی و اقتصادی، زمینه‌ساز استیلای فرهنگی است. از این رو، شورا بر اساس رهنمودهای رهبری حرکت کرده و تلاش کرده در مقاطع مختلف، خود را به‌روز نگه دارد. در برخی دوره‌ها، شورا نقش ستادی ایفا کرده و در دوره‌هایی نیز به سیاست‌گذاری و تدوین اسناد فرهنگی پرداخته است.

وی با اشاره به اهمیت اسناد بالادستی شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: نقشه مهندسی فرهنگی کشور یکی از مهم‌ترین اسناد شورا است که برخی بدون مطالعه دقیق آن به نقد می‌پردازند. این سند در حوزه مدیریت کلان و اسناد بالادستی، کامل‌ترین نقشه‌ای است که کشور در اختیار دارد. با این حال، اگر اجرای این سند در زمان خود جدی‌تر دنبال می‌شد، امروز شاهد تحقق اهداف و مصوبات بیشتری بر اساس محتوای آن بودیم.

عبداللهی از اقدامات شورا در تدوین مصوبات مختلف خبر داد و افزود: از جمله این مصوبات می‌توان به سند موسیقی، سند میراث فرهنگی و مصوباتی با همکاری نهادهای مختلف اشاره کرد. برخی دستگاه‌ها تصور می‌کنند صرف همکاری با شورای عالی انقلاب فرهنگی، توانایی رفع مسائل را دارند، که نشان‌دهنده وجود رویکرد فرهنگی در بسیاری از نهادهاست.

وی با اشاره به تغییر مسیر شورا از سندنویسی به ساختارسازی بیان کرد: دوره سندنویسی به پایان رسیده و اکنون شورا وارد دوره ساختارسازی شده است. در این راستا، نهادهایی مانند شورای فرهنگ عمومی، شورای عالی جوانان و نوجوانان، و شورای اجتماعی کشور ایجاد شده‌اند که هر یک بخشی از بار فرهنگی کشور را بر دوش دارند.

عبداللهی در عین حال از کمبودهای موجود در حوزه اجرا انتقاد کرد و گفت: با وجود تدوین و ساختارسازی مناسب، بسیاری از مصوبات شورا هنوز در مرحله اجرا تحقق پیدا نکرده‌اند. شورا به‌عنوان نهادی پویا و به‌روز، باید برای رفع این کاستی‌ها تلاش کند.

وی در پایان خاطرنشان کرد: شورای عالی انقلاب فرهنگی باید همواره خود را با نیازهای روز جامعه منطبق سازد و مسیر تعالی علم و فرهنگ را در کشور به‌طور مؤثر هدایت کند.