واژۀ یلدا از ریشۀ سریانی به معنی ولادت و میلاد و کنایه از زایش فصل زمستان و زایش خورشید است، در زبان فارسی به معنی بلند است. همچنین واژۀ دی با واژه پهلوی (دَدو) از ریشه (دا) به معنی آفریدن، میلاد و تولد است، که نوعی پیوستگی بین این کلمه‌ها وجود دارد.

 بر اساس باورها و اعتقادهای محلی در «شب چلۀ بزرگ» یا «یلدا شو»، که از جمله جشن‌های زمستانی است، مردم بابل نیز ساعاتی پس از غروب آفتاب برای به جای آوردن صله رحم، به دیدار خویشان و آشنایان خود می‌روند.

 «چلّه شو» در گذشته به صورت سنتی و در کنار کرسی، با شب چَره برپا می‌شد. اکنون این مراسم بدون کرسی و با همان شیوه‌های سنتی با حضور افراد خانواده و بستگان معمولا در خانۀ بزرگِ هر خانواده برگزار می‌شود، و بزرگ‌ترها خاطراتی از دوران زندگی و شب‌های سرد چلّه‌های قدیم را برای دیگران بیان می‌کنند.

در این نشست‌ها، رسم بر این است که با نیت افراد حاضر، تفأل دیوان حافظ  به وسیلۀ یکی از حاضران انجام می‌شود و با نیت کردن، ضمن بیان اشعار و غزل‌های حافظ، به معنی و شرح کوتاهی از آن می‌پردازد و از این فالگیری شاد و مسرور می‌شوند.

 تناول شب چَره شامل: شیرینی، زولبیا و بامیه، تنقّلات، میوه به ویژه هندوانه، کنس (ازگیل)، انار، انگور، خرمالو، پرتقال و سیب در این شب و بیدار بودن تا نیمه شب از جمله آداب برپایی «چله شو» است.

 از شیرینی‌های محلیِ رایج و پرطرفدارِ «چلّه شو» در بابل، پخت شیرینی‌های خانگی است و برای شگون تهیه می‌شود، بِشته زیک یا بِشتی زیک (ته دیگ کنجدی) است، که آن را با کنجد، روغن، مغز گردو و شکر تهیه کرده، و آن را با چای گرم تناول می‌کنند. نصیری که با (انواع برنج و شالی یا گندم و شکر) تهیه می‌شود. جِلّاب (رشتۀ برشته)، برنجک (بئودونه - بادونه)، آب دندون (آب دندان یا باب دندون)، کماج و نان‌های محلی (لَوه نون) و تندیرِ نون (تنوری)، از دیگر شیرینی‌های محلی رایج در این شب خاطره انگیز است.

 عده‌ای معتقدند که تناول میوه‌های سرد در شب چله، بدان علت است که چلّۀ سرما بر آنان گرم و خُرّم خواهد شد.

 روز بعد از «چله شو» را که نخستین روز از ماه دی و شروع فصل زمستان است، «خُرّم روز» یا خرام روز (زاد روز خورشید) می‌نامند.

 اگرچه اکنون با پیشرفت علم و فناوری برخی از جوانان خود را با وسایل جدید ارتباطی و فضای مجازی سرگرم می‌کنند، اما آداب و رسوم نیکِ سنتی و معنویِ برگرفته از خِرد و تجربۀ نیاکان ما، همواره  نشانۀ تقویت صله رحم و استحکام خانواده‌ها، ترویج مودت و همبستگی بین اقوام و خویشان بوده، که امروز برخی از پیشینۀ اصیل این نشست‌های پرطراوت و عمیقِ سنتی و خانوادگی، بسی غافل مانده و سرها در گریبان است.

 چلّه شو، یلدا شو و یا همان شب یلدا، از شبهای مانا و پرخاطره در آخرین شب بلند پاییز و نخستین شبِ ورود به زمستان و حرکت به سوی نور و روشنایی بیشتر، و طولانی شدن روز از روزِ یکم دی است، که باید آن را به عنوان سنتی دیرین و ماندگار قدر بداریم و جشن بگیریم، و یاد کسانی را که سال‌های گذشته در چنین شبی حضور داشتند و اکنون در کنارمان نیستند، گرامی بداریم.

نویسنده: صمد صالح طبری

انتهای پیام