روش تحقیق در روانشناسی به مجموعه‌ای از روش‌ها و شیوه‌های علمی اطلاق می‌شود که برای مطالعه و بررسی رفتار، ذهن، احساسات، و فرآیندهای روانی انسان‌ها به کار می‌رود. این روش‌ها شامل تکنیک‌هایی هستند که محققان برای گردآوری داده‌ها، تجزیه و تحلیل اطلاعات و تفسیر نتایج تحقیق استفاده می‌کنند. تحقیقات روانشناسی می‌تواند به انواع مختلفی تقسیم شود که هر کدام به‌طور خاص به مطالعه جنبه‌های متفاوتی از رفتار انسان می‌پردازد. در این راستا، روش‌های تحقیق در روانشناسی باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که نتایج دقیق و معتبر به‌دست دهند و فرضیات یا سوالات تحقیق را با دقت بررسی کنند. برای درک این مفهوم بهتر، ابتدا باید با برخی از روش‌های پایه‌ای تحقیق در روانشناسی آشنا شویم.
یکی از روش‌های اصلی تحقیق در روانشناسی، روش تجربی است. این روش شامل طراحی آزمایش‌ها و کنترل شرایط به‌منظور بررسی روابط علی بین متغیرهای مختلف است. در تحقیقات تجربی، محقق معمولاً یک فرضیه را مطرح می‌کند که ارتباطی بین دو یا چند متغیر وجود دارد. به‌عنوان مثال، ممکن است محقق بخواهد بررسی کند که آیا استرس بر عملکرد حافظه تأثیر می‌گذارد. برای انجام این آزمایش، محقق شرایطی را تنظیم می‌کند که در آن یکی از متغیرها (مثلاً استرس) دستکاری می‌شود و سپس عملکرد حافظه افراد در شرایط مختلف اندازه‌گیری می‌شود. یکی از ویژگی‌های مهم تحقیقات تجربی، کنترل دقیق متغیرهای مختلف است تا نتایج به‌طور خاص از تغییرات در متغیر مستقل ناشی شود و نه از عوامل دیگر. در این نوع تحقیقات، گروه‌های مختلف به‌طور تصادفی انتخاب می‌شوند تا از تأثیر عوامل بیرونی بر نتایج جلوگیری شود.
روش دیگر، روش همبستگی است. این روش به‌جای بررسی علت و معلول، به مطالعه روابط بین دو یا چند متغیر می‌پردازد. در تحقیقات همبستگی، محقق به‌دنبال شناسایی اینکه آیا تغییر در یک متغیر با تغییر در یک متغیر دیگر همراه است یا خیر، می‌باشد. برای مثال، در مطالعه‌ای که به بررسی رابطه بین سن و اعتماد به نفس پرداخته است، محقق ممکن است داده‌های مربوط به سن و میزان اعتماد به نفس افراد را جمع‌آوری کند و سپس بررسی کند که آیا این دو متغیر همبستگی دارند یا نه. با این حال، باید توجه داشت که همبستگی به معنای رابطه علت و معلول نیست و تنها نشان‌دهنده وجود یا عدم وجود رابطه بین متغیرهاست. بنابراین، در این روش نمی‌توان از نتایج به‌طور قطعی برای استنباط علت و معلول استفاده کرد.
روش مشاهده نیز یکی از روش‌های متداول در تحقیقات روانشناسی است. در این روش، محقق بدون دخالت مستقیم در شرایط، رفتار افراد را مشاهده کرده و آنها را ثبت می‌کند. این روش می‌تواند به‌طور غیرمستقیم اطلاعاتی درباره رفتار و عملکرد افراد در شرایط طبیعی یا آزمایشگاهی جمع‌آوری کند. این روش به‌ویژه در روانشناسی توسعه‌ای و مطالعات اجتماعی بسیار مفید است، چرا که رفتارهای طبیعی و بروز خود به‌خود افراد را مورد بررسی قرار می‌دهد. با این حال، در روش مشاهده‌ای، مسأله‌ای که ممکن است پیش آید، تأثیر مشاهده‌کننده بر رفتار افراد است، که ممکن است باعث تغییر در رفتار طبیعی آنها شود.
علاوه بر این‌ها، روش‌های تحقیق در روانشناسی شامل استفاده از آزمون‌ها و مقیاس‌های استاندارد نیز می‌شود. این آزمون‌ها می‌توانند به‌عنوان ابزارهایی برای اندازه‌گیری ویژگی‌ها یا رفتارهای خاص افراد در نظر گرفته شوند. برای مثال، آزمون‌های هوش، پرسشنامه‌های شخصیتی یا مقیاس‌های اضطراب می‌توانند برای بررسی ویژگی‌های روانی و شناختی افراد استفاده شوند. این مقیاس‌ها به‌طور معمول از پیش طراحی و استاندارد شده‌اند و در بسیاری از مواقع برای سنجش ویژگی‌های خاص در گروه‌های مختلف جمعیت به‌کار می‌روند.
یکی دیگر از روش‌های تحقیق در روانشناسی، روش‌های طولی و مقطعی هستند. در تحقیقات طولی، محقق یک گروه از افراد را در طول زمان مورد مطالعه قرار می‌دهد و تغییرات رفتاری یا روانی آنها را در مقاطع زمانی مختلف اندازه‌گیری می‌کند. این روش‌ها معمولاً برای بررسی تأثیرات بلندمدت یک عامل خاص بر افراد، مانند تأثیرات محیط اجتماعی یا خانوادگی بر رفتار فرد، استفاده می‌شوند. در تحقیقات مقطعی، محققان به‌طور همزمان گروه‌های مختلف را مورد مطالعه قرار می‌دهند و اطلاعاتی را درباره وضعیت فعلی آنها جمع‌آوری می‌کنند. این نوع تحقیق معمولاً برای مقایسه گروه‌های مختلف در شرایط مشابه استفاده می‌شود.
در روانشناسی، روش‌های تحقیق کیفی و کمی نیز وجود دارند. تحقیقات کمی به جمع‌آوری داده‌های عددی و آماری می‌پردازد و از ابزارهایی چون آزمون‌های روانشناختی و پرسشنامه‌ها برای سنجش و تحلیل اطلاعات استفاده می‌کند. در این نوع تحقیقات، محقق از روش‌های آماری برای تحلیل داده‌ها و ارائه نتایج استفاده می‌کند. تحقیقات کیفی، در مقابل، به بررسی عمیق‌تر مفاهیم، تجارب و معانی پرداخته و بر مصاحبه‌ها، مشاهده‌های غیرساختاریافته و تحلیل محتوا تأکید دارد. در این روش، هدف محقق اغلب درک عمیق‌تر از تجربیات فردی و اجتماعی افراد است.
در فرآیند تحقیق، انتخاب مناسب‌ترین روش تحقیق به نوع سوال تحقیق، هدف مطالعه، نوع داده‌های مورد نیاز و منابع موجود بستگی دارد. در برخی از تحقیقات، ممکن است ترکیبی از روش‌های کمی و کیفی استفاده شود تا تصویر جامع‌تری از مسأله به‌دست آید. این نوع تحقیق که به آن تحقیق ترکیبی گفته می‌شود، می‌تواند مزایای هر دو روش را به همراه داشته باشد و اجازه دهد که محقق به‌طور همزمان به تحلیل داده‌های عددی و معانی مفهومی پردازد.
روش تحقیق در روانشناسی با استفاده از تکنیک‌ها و ابزارهای مختلف به‌دنبال درک بهتر رفتار انسان‌ها و فرآیندهای روانی آنها است. انتخاب روش تحقیق مناسب و توجه به اصول علمی و اخلاقی در انجام تحقیقات می‌تواند منجر به کشف‌هایی ارزشمند در حوزه روانشناسی شود که به بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها و درمان بیماری‌های روانی کمک کند.