کلیسای نُتردام پاریس در ۱۵ آوریل ۲۰۱۹ دچار آتش سوزی مهیب و ویرانی بزرگی گشت و امروز پس از پنج سال بازسازی و هزینه یک میلیارد یورو گشایش می‌یابد. از نظر تاریخی ساختمان این کلیسای بزرگ در ۱۱۶۳ میلادی آغاز و در ۱۳۴۵ میلادی به پایان رسید. زمانی که نتروام در آتش می‌سوخت نه تنها فرانسویان بلکه مردمان بیشماری در جهان در اندوه فرورفتند و تعداد پرشماری گفتند این بنای تاریخی بطور قطعی از دست رفت. زمانی که رئیس جمهوری فرانسه اعلام کرد آنرا میسازیم، کمک‌های مالی از فرانسه و تمام جهان برای بازسازی آن سرازیر شد. ثروتمندان، تنگدستان، کاتولیک‌ها، پروتستانها، یهودی‌ها، مسلمانان، ناباوران، بی دینان، چپ‌ها، راست‌ها، فراماسیون‌ها، بودایی‌ها، انجمن‌ها، نهادهای فرهنگی و دولت‌ها در جهان، از بازسازی پشتیبانی مالی و معنوی نمودند. البته بودند ثروتمندان فرانسوی که در ضمن برای خود فرصت تبلیغاتی یافتند. ولی با این وجود، در رابطه با آتش سوزی نتردام پاریس و دشواریهای بسیار بزرگ، یک اراده همگانی و بیسابقه پدیدار شد و رقابت و مسابقه برای تخریب و کارشکنی نبود بلکه برای پیشرفت و موفقیت مشترک بود. دلسردی‌ها و تردیدها پایان یافت و انرژی‌های مثبت بکارافتادند.
علت این همبستگی چیست؟
در فرهنگ فرانسوی کلیسای نتردام بمثابه روح ملت تلقی شده است. فرانسوا شانگ فیلسوف و شاعر فرانسوی در واکنش به آتش سوزی گفت: کلیسای نتردام مانند یک مادر است، با آتش سوزی نگران شدیم و به خود گفتیم مادر داره از دست می‌رود بدون اینکه با او خداحافظی کرده باشیم، این حالت واکنش بلافاصله ما را برانگیخت.
در روانشناسی اعصاب اصطلاح «خاطره برق آسا» وجود دارد. این نوع خاطره در مورد رویدادهای شگفت و بزرگ پدیدار می‌شود. پیاده شدن انسان روی کره ماه در ژوئیه ۱۹۶۹ و یا قتل کندی در نوامبر ۱۹۶۳ از اینگونه‌اند. آتش سوزی و خطرنابودی کلیسایی که ۸۵۰ سال قدمت داشته، نشانگر یک تاریخ بزرگ بوده و در خاطره جمعی نقش بسته، به واقعه تراژیک عظیم ملی و جهانی تبدیل شد. اراده سیاسی و مدیریت علمی و سیاسی ۷۰۰ حرفه را در کنار هم گردآورد و بیش از ۲۰۰۰ نفر کارگر و تکنیسین و مهندس و پیشه ور و صنعتگر و مدیر را بکار گرفت. عشق خدمت به ملت و شوق انجام یک پروژه بزرگ ملی، تحقق اهداف را میسر نمود.
دیکتاتورهای فاسد، فرصت سوز و چپاولگر و مخرب انرژی اجتماعی برای سازندگی هستند. دمکراسی‌ها استعدادها را در تمام ظرفیت اشان بکار می‌گیرند و مردم را آگاهتر و مرفه تر و خشنود می‌کنند. در رژیم دمکراسی انخراف و اشکال وجود دارد ولی به اعتبار سلامت ساختار قدرت و اپوزیسیون و آزادی مطبوعات، استعدادها به هدر نمی‌رود و انرژی مثبت در راستای مصالح ملی بمیزان بالا بکارگرفته می‌شود. بازسازی موفق کلیسای نتردام پاریس نتیجه چنین روند همکاری و همبستگی و احساس مسئولیت است.
معنای کلیسای نُتردام پاریس چیست؟
تاریخ: این کلیسا در سده ۱۳ و ۱۴ میلادی در قلب پاریس روی جزیره سیته ساخته می‌شود. مدل معماری آن گوتیک است که الهام بخش همه کلیساهای گوتیک در اروپاست. پیش از ساختن کلیسا، این مکان، پرستشگاه عرفی اقوام «گالو رومن» بوده و در رابطه با خدای اساطیری ژوپیتر است که بر زمین و آسمان و همه موجودات، حکومت می‌کند. این کلیسا در زمان انقلاب ۱۷۸۹ فرانسه به مالکیت دولت فرانسه درمی آید و این امر، با قانون لائیسیته در ۱۹۰۵، مورد تاکید قرار می‌گیرد.
سیاست: این کلیسا با نام شخصیت‌های سیاسی فرانسه گره خورده است. نامهای لوئی ۱۴، لوئی ۱۶، ماری آنتوانت، ناپلئون، شارل دوگل، ژرژپمپیدو، فرانسوا میتران، با این کلیسا پیوند دارند. تاجگذاری ناپلئون در این کلیسا بود و در مرگ سه رئیس جمهور معروف فرانسه مراسم سوگواری در نتردام پاریس برگزار شد. مراسم آزادی پاریس در جنگ جهانی دوم در این کلیسا و جلوی آن بپاگشت.
فرهنگ و ادبیات: ویکتو هوگو رمان «نتردام پاریس» خود را در سال ۱۸۳۱ میلادی منتشر نمود. در همان سال بالزاک رمان «ممنوع شده ها» را در مورد این کلیسا می‌نویسد. ژرار دونروال در مورد این کلیسا شعر می‌سراید. فرانتز اشمیت اپرای «نتردام» را تهیه می‌کند. ترانه‌های گوناگون فرانسوی نیز در باره نتردام پاریس است. فیلم‌های سینمایی مانند گوژپشت نتردام که در ۱۹۵۶ با اقتباس از رمان ویکتور هوگو و با شرکت جینا لولوبریجیدا و آنتونی کوئین در صحنه‌های کلیسای نتردام در خاطره بسیاری زنده است.
گردشگری: هر سال ۱۴ میلیون گردشگر برای دیدار این کلیسای قدیمی که در کل اروپا و جهان معرف هست و شهرت دارد می‌آیند. گردشگران هر سال در درجه اول برای دیدار کلیسا نتردام و سپس برای دیدار برج ایفل و موزه لوور می‌آیند. گردشگران از تمام کشورهای جهان هستند که گاه برای نیایش می‌آیند و اغلب کسانی هستند که کاتولیک نیستند ولی برای ارزش تاریخی و معماری و هنری کلیسا می‌آیند.
موزه: بر خلاف مسجدها که فاقد اشیا و تابلو است و فقط محلی برای عبادت است حال آنکه کلیسای نتردام یک موزه بزرگ و شگفت انگیز است. شیشه کاریها با تصاویری از شخصیت‌های تورات و انجیل، تابلوهای دیورای و تابلوهای هنرمندان نقاش، مجسمه‌های گوناگون از مریم و عیسا و ابراهیم و پیامبران متعدد دین ابراهیمی، سنگتراشی از شیطان و خفاش و مار و آدم و حوا، ساز بزرگ ارگ، ناقوس بزرگ، گور مقدسین مسیحیان، قالیچه دیواری، تاج خاردار مسیح، و بسیاری از اشیا گرانبها در این کلیسا یافت می‌شود.
دین: کلیسای نتردام پاریس به مراسم دین کاتولیک اختصاص دارد و از ۷ فوریه ۱۸۰۵ توسط رهبر کاتولیک‌های جهان «پی ۷» بعنوان کاتدرال یا کلیسای مادر یا بزرگ تائید شده است. کلیسای جامع نوتردام پاریس واقعاً جایگاه ویژه‌ای در سازمان کلیسایی دارد و مقر اسقف اعظم پاریس است. به همین دلیل، وظایف اصلی آن برگزاری مراسم عبادی و خدمات مذهبی مربوط به کل اسقف‌نشین است.
دیپلوماسی: در تاریخ این کلیسا، شخصیت‌های سیاسی و دیپلوماتیک جهان پیوسته در داخل کلیسا و در ضمن مراسم، پیام‌های سیاسی مشترک انتقال داده‌اند. در زمان گشایش کلیسای نتردام پاریس در ۷ دسامبر ۲۰۲۴ تعداد ۴۰ رئیس جمهور و رئیس دولت و پادشاه و نخست وزیر و از جمله دونالد ترامپ و زلنسکی در کنار ایمانوئل مکرون بودند.
به سرانجام رسیدن کار بازسازی این بنای تاریخی غرور ملی را بالا برد و تقویت نمود زیرا خلاقیت‌ها و ابتکارهای پرشمار، غیرممکن‌ها را میسر ساخت.
جلال ایجادی
جامعه شناس، دانشگاه فرانسه
*