این پژوهشگر ایرانشناس پیش از این نیز با پدیدآوردن آثاری به معرفی شاهکارهای گرانسنگ ایرانی به ایران دوستان اسپانیاییزبان و دوستداران فرهنگ دیرنده و پایای ایرانی پرداخته است. وی که با همه وجود به زبان فارسی عشق میورزد، تماموقت سرگرم جستوجو و پژوهش در این حوزه است و با رایزنی فرهنگی ایران در اسپانیا، همکاری و تعامل گستردهای، در امر آموزش زبان فارسی و دیگر کنشگریهای فرهنگی دارد.
دل در گرو ایران و اسلام
دوران طلایی ادبیات فارسی برای نخستینبار از سوی ایرانشناس سرشناس اسپانیایی، دکتر خواکین رودریگِز وِرگاس با رویکردی نوآیین و تازه، بررسی و برای استفاده اسپانیاییزبانهای دوستدار فرهنگ و ادب ایرانی منتشر شد. او درباره این اثر به جامجم گفت: «کوشیدم یک اثر علمی و در عین حال جذاب و خواندنی بنویسم».
وی که از مادرید سخن میگفت، افزود: «برای نگارش این پژوهش از منبعها و ماخذهای فارسی و عربی؛ توأمان بهره بردم، ضمن اینکه به آثار ایرانشناسان بزرگ غربی و ایرانی نیز مراجعه داشتهام.»
این ایرانپژوه و دوستدار فرهنگ و تمدن ایران که ترجمه کتاب «اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابیسعید» عارف سده ششمهجری او،برگزیده بیستوچهارمینجشن«جایزه جهانی کتابسال»کشورمانشد، او برای ما روشن کرد که: «فعالیت و کوشاییام در این حوزه از سر کشش درونی و برای دل خودم است نه برای جایزه، امتیاز و مانند آن».
ترجمه شاهکارهای فارسی به زبان اسپانیایی
خواکین زبان فارسی را به رسایی وروشنی زبان مادریاش سخن میگوید و در اینباره اضافه کرد: «زبان فارسی بهویژه زندگی من شده و با عشق، علاقه و لذت در خانه نیز سرگرم و مشغول فارسیگراییام و از سال ۲۰۰۳، مشغول ترجمه شاهکارهای فارسی به زبان اسپانیایی هستم».
خواکین دبیر انجمن ایرانشناسی اسپانیاست و تاکنون بیش از۱۲ ترجمه از شاهکارهای ادب فارسی رابرگردان کرده که در آن میان میتوان از «قابوسنامه» عنصرالمعالی کیکاوس وشمگیر یاد کرد.وی ادامه داد: «کتابهایی از ادبیات معاصر ایران چون «سووشون، اثر بانو سیمین دانشور» و «سهقطرهخون، اثر صادق هدایت» را ترجمه کردهام. از متنهای کهن؛ «گلستان سعدی»، «مینوی خرد» و«ارداویرافنامه»رابه اسپانیایی برگرداندهام.همچنین«رساله حقوق» امام سجاد(ع) را ازعربی و کتاب «یک سال درمیان ایرانیان» اثر ادوارد براون را از انگلیسی به اسپانیایی برگردان کردهام.
جای خالی زبان فارسی در اسپانیا
این ایرانپژوه اسپانیایی درباره تازهترین اثر خود گفت: «از آنجا که درک و دریافت متن «اسرارالتوحید» به دلیل فضای عرفانی ویژهای که برآن حاکم است،برای خواننده غربی دشوار است به همین خاطر در پاورقیهایی به بازگشودن و شرح ویژگیها و شخصیت ابوسعید و دوران و محل زیست این عارف و شاعر یگانه یعنی نیشابور سده ۱۱میلادی پرداختهام.»
این پژوهشگر در میان ادبیات شرقی، ادبیات فارسی را چونان اقیانوسی پرمایه و بیکران دانست و به وجود نهادهای آموزشی(دپارتمان) زبان و ادب فارسی در بسیاری کشورها و سابقه دیرینهشان اشاره کرد و گفت: «جای شگفتی دارد در کشوری مانند اسپانیا، چنین نهادهایی راهاندازی نشده از اینرو آثار بزرگان ادبیات و شاهکارهای گرانسنگ فارسی نیز یا برگردان اسپانیایی ندارد یا برگردانها بسیار نارسا و ضعیف و نامناسب است».
انتقال میراث فرهنگی از شرق به غرب
این پژوهشگر در کنار همکاری و همراهی با رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مادرید در امر آموزش زبان فارسی نیز کوشایی دارد. رودریگز ورگاس در کتاب تازهاش «رنسانس ادبی ایران»؛ رستاخیزِ ادبیات فارسی را از بامداد اسلام تا سقوط سامانیان با روندی تاریخی، پی گرفته و بررسیکرده است. رویکرد او در این پژوهش، پرداختن به چندوچون انتقال میراث فرهنگی وادبی ایران پیشااسلام(به ویژه سپهرزیستِ ساسانیان)به ایران مسلمان است که در روندی تقریبا خاموش طی حدود دوسده به درازاانجامید وبهگونهای ناگهانی در عصر سامانیان به فوران شکوفایی و درخششی چشمگیر رسید.نویسنده در کتاب رنسانس ادبی ایران بهراستی سهم راستین ایرانیان رادرصدراسلام به مانشان داده، روشن میکند که چگونه فرهنگ عربی-اسلامی وفرهنگ ایرانی-ساسانی به یک همزیستی کامل رسیدهاند و به عبارتی فرآیند «ایرانی شدن فرهنگ عرب و اسلامی» همچنین «اسلامیسازی فرهنگ ایران» را بهروشنی در این پژوهه درمییابیم.
فرهنگسازی کلاسیک ایرانیان
خواننده در این پژوهش از سالاری و عهدهداری ایرانیان در امرفرهنگسازی اسلام کلاسیک در طول سدهای آگاه میشود که اتفاقا بسیار مهم و اثرگذار بوده یعنی دورانی که از آغاز عصر عباسی تا استقلال ایران و در ادامهاش سده دهم میلادی را پوشش میدهد که در این میان، انگار فرهنگ ایرانیاسلامی بهگونهای ناگهانی با فرمانروایی سامانیان روزآمد شده به تجلی درآمد.ارج و ارزش این پژوهش را آنجایی بیشتر درمییابیم که میبینیم تاکنون هیچ کتابی در زبان اسپانیایی درباره تاریخ ادبیات فارسی نوشته نشده بود و البته سال۲۰۱۱ ازهمین پژوهشگر در کتاب «ایران، مهد تمدن و فرهنگ»، در اینباره فصلی قلمی شده بود. این کتاب را انتشارات آلموزارا به چاپ رسانده است.
سدههای زرین ادبیات فارسی
دکترخواکین درباره فصل یادشده به جامجم توضیح داد: «این دوران را در فصلی با «سدههای زرین ادبیات فارسی» چکیدهواربررسی کردهام وتاریخ ادبیات فارسی راازآغازآن یعنی سده نهم میلادی تا۱۴۹۲(سالمرگ جامی) بازنگریستهام، یعنی همان دورهای که در نگره ایرانپژوهان «عصر طلایی ادبیات فارسی» تلقی میشود».
باید افزود: هرچند این روند شکوفایی فرهنگی و ادبی و هنری را پژوهههای دیگری نیز بررسیدهاند اما از حق نگذریم کتاب «رنسانس ادبی ایران» با رویکرد دیگرسان و متفاوتش، خواننده را با رستاخیزان ادبی ایرانیان آشنا میکند؛ آنهم به گونهای که امید میرود از مرجعهای ایرانشناسی در زبان اسپانیایی به شمار رود؛ چراکه افقهایی باز و وسیع را فراروی اسپانیاییزبانها برای بررسی زبان و ادب پارسی گشوده است.
خصلت فرهنگی مردم ایران
دکتر رودریگز ورگاس همچنین با اشارهای به سیر تاریخی گذشته چنین گفت: «هنگامی که در نیمه دوم سده هفتم میلادی، اعراب مسلمان به [غارات یا] فتوحات بهویژه در سرزمین ایران رویآوردند، امپراتوری بزرگ ساسانی سقوط کرد، ولی تمدن و خصلت خاص مردم ایران و فرهنگشان همچنان باقی و پایا ماند».وی افزود: «هرچند ایرانیان پس از فرآیند گرویدن به اسلام که بیش از دو سده به طول انجامید، در سده دهم میلادی زیر پرچم اسلام با یک نیروی عظیم و هژمونی اثرگذار دوباره سربرآوردند، ایران در قامت یک تمدن [مادر] ظهور کرد و برای بیش از یک هزاره، همین فرهنگ ایرانیان بود که در قالب اسلامیت از نو زاده شد و دور محور فرهنگ اسلامی بخش مهمی از جهان آن دوران را یعنی از آسیای مرکزی تا هند را زیر پوشش تمدنیفرهنگی خود گرفت».
به گفته این پژوهشگر: «گرویدن ایران به اسلام، شوکی بود که تمام ساختارهای باستانی را در هم شکست و ظاهرا این ملت را تا دو سده در سکوت، البته به قول استاد زرینکوب فروبرد [سکوتی که میتوان آن را دگردیسانه وصف کرد] سکوتی که در سده نهم میلادی آغاز به شکستن کرد و در سده دهم سرانجام به شکوفایی دستیازید».
بازیابی فرهنگی با آیینهای ایرانی
دکتر خواکین ادامه داد: «این خودشکوفایی به مثابه غوغایی بود و به گونهای رستاخیزان شباهت داشت که در ادامهاش از نظر سیاسی به استقلال ایران از خلافت بغداد منجر گردید و از نظر فرهنگی و ادبی نیز باززایی فرهنگی و آیینی [مانند جشنهای پذیرفتهشده و حتی اسلامیشده نوروز و مهرگان و سده و...] همچنین تولد ادبیات فارسی را به ارمغان آورد».
موضوع کتاب رنسانس ادبی ایران به گفته نویسندهاش همین رستاخیز و تولد ادبیات فارسی در دوران اسلامی منتها تا برافتادن و سقوط سامانیان است که در این میان، عناصر ادبیات ساسانی و همزیستی و تلفیق متقابل خاص تمدنهای کلاسیک یا پیشین (اسلام و ایران) نیز از دیدپنهان نمیماند وبه سنجه وبررسی درمیآید».رودریگز ورگاس نتیجه گرفت: «کتاب یاددشده بنابراین به روایت سرگذشت ایرانی میپردازد که گرچه به دین جدیدی گروید اما نهتنها هویت خود را از دست نداد بلکه آن را بازپیرایی کرده با دین جدید همگرا نمود وبا خلاقیتی چشمگیر این هویت دیرین فرهنگی را با هویت دینی نوآیینش وفق داد، تکمیل کرد ودرقالبی روشن با تازهنفسی؛ اینچنین زیست و اثرگذاریاش را از سر گرفت».
به گفته دکتر خواکین: «ایران همراه با چین و هند، یکی از کانونهای سهگانه فرهنگ آسیایی را تشکیل میدهد و عملا در تمام عرصههای اسلام تأثیر آشکاری داشته است؛ [به گونهای که بسیاری پژوهشگران تمدن اسلامی را بازنمود تمدن و فرهنگ ایرانی میشمارند]».
پس از دو سده سکوت
کتاب «رنسانس ادبی ایران پس از دو سده سکوت» از سوی انتشارات ماندالا در مادرید اسپانیا سال ۲۰۲۴ در ۵۶۶ برگ به زیور طبع آراسته شده است. خواکین، دانشآموخته زبان عربی و مطالعات اسلامی از دانشگاه مشهور کمپلوتنسه [یکی از دانشگاههای قدیمی، معتبر وعالیرتبه،چه در جهان و چه اروپا، بهویژه کشورهای اسپانیاییزبان] است. پایاننامه دکتری این ایرانشناس به تحلیل و طبقهبندی داستانهای جوامعالحکایات سدیدالدین محمد عوفی اختصاص داشته است. خواکین سه دهه است که شمیم دلکش زبان فارسی رابا آموزش در دانشگاههای سویل، بارسلون و مادرید به اندازه خودش به مشام جهان میرساند.
∎
دل در گرو ایران و اسلام
دوران طلایی ادبیات فارسی برای نخستینبار از سوی ایرانشناس سرشناس اسپانیایی، دکتر خواکین رودریگِز وِرگاس با رویکردی نوآیین و تازه، بررسی و برای استفاده اسپانیاییزبانهای دوستدار فرهنگ و ادب ایرانی منتشر شد. او درباره این اثر به جامجم گفت: «کوشیدم یک اثر علمی و در عین حال جذاب و خواندنی بنویسم».
وی که از مادرید سخن میگفت، افزود: «برای نگارش این پژوهش از منبعها و ماخذهای فارسی و عربی؛ توأمان بهره بردم، ضمن اینکه به آثار ایرانشناسان بزرگ غربی و ایرانی نیز مراجعه داشتهام.»
این ایرانپژوه و دوستدار فرهنگ و تمدن ایران که ترجمه کتاب «اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابیسعید» عارف سده ششمهجری او،برگزیده بیستوچهارمینجشن«جایزه جهانی کتابسال»کشورمانشد، او برای ما روشن کرد که: «فعالیت و کوشاییام در این حوزه از سر کشش درونی و برای دل خودم است نه برای جایزه، امتیاز و مانند آن».
ترجمه شاهکارهای فارسی به زبان اسپانیایی
خواکین زبان فارسی را به رسایی وروشنی زبان مادریاش سخن میگوید و در اینباره اضافه کرد: «زبان فارسی بهویژه زندگی من شده و با عشق، علاقه و لذت در خانه نیز سرگرم و مشغول فارسیگراییام و از سال ۲۰۰۳، مشغول ترجمه شاهکارهای فارسی به زبان اسپانیایی هستم».
خواکین دبیر انجمن ایرانشناسی اسپانیاست و تاکنون بیش از۱۲ ترجمه از شاهکارهای ادب فارسی رابرگردان کرده که در آن میان میتوان از «قابوسنامه» عنصرالمعالی کیکاوس وشمگیر یاد کرد.وی ادامه داد: «کتابهایی از ادبیات معاصر ایران چون «سووشون، اثر بانو سیمین دانشور» و «سهقطرهخون، اثر صادق هدایت» را ترجمه کردهام. از متنهای کهن؛ «گلستان سعدی»، «مینوی خرد» و«ارداویرافنامه»رابه اسپانیایی برگرداندهام.همچنین«رساله حقوق» امام سجاد(ع) را ازعربی و کتاب «یک سال درمیان ایرانیان» اثر ادوارد براون را از انگلیسی به اسپانیایی برگردان کردهام.
جای خالی زبان فارسی در اسپانیا
این ایرانپژوه اسپانیایی درباره تازهترین اثر خود گفت: «از آنجا که درک و دریافت متن «اسرارالتوحید» به دلیل فضای عرفانی ویژهای که برآن حاکم است،برای خواننده غربی دشوار است به همین خاطر در پاورقیهایی به بازگشودن و شرح ویژگیها و شخصیت ابوسعید و دوران و محل زیست این عارف و شاعر یگانه یعنی نیشابور سده ۱۱میلادی پرداختهام.»
این پژوهشگر در میان ادبیات شرقی، ادبیات فارسی را چونان اقیانوسی پرمایه و بیکران دانست و به وجود نهادهای آموزشی(دپارتمان) زبان و ادب فارسی در بسیاری کشورها و سابقه دیرینهشان اشاره کرد و گفت: «جای شگفتی دارد در کشوری مانند اسپانیا، چنین نهادهایی راهاندازی نشده از اینرو آثار بزرگان ادبیات و شاهکارهای گرانسنگ فارسی نیز یا برگردان اسپانیایی ندارد یا برگردانها بسیار نارسا و ضعیف و نامناسب است».
انتقال میراث فرهنگی از شرق به غرب
این پژوهشگر در کنار همکاری و همراهی با رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مادرید در امر آموزش زبان فارسی نیز کوشایی دارد. رودریگز ورگاس در کتاب تازهاش «رنسانس ادبی ایران»؛ رستاخیزِ ادبیات فارسی را از بامداد اسلام تا سقوط سامانیان با روندی تاریخی، پی گرفته و بررسیکرده است. رویکرد او در این پژوهش، پرداختن به چندوچون انتقال میراث فرهنگی وادبی ایران پیشااسلام(به ویژه سپهرزیستِ ساسانیان)به ایران مسلمان است که در روندی تقریبا خاموش طی حدود دوسده به درازاانجامید وبهگونهای ناگهانی در عصر سامانیان به فوران شکوفایی و درخششی چشمگیر رسید.نویسنده در کتاب رنسانس ادبی ایران بهراستی سهم راستین ایرانیان رادرصدراسلام به مانشان داده، روشن میکند که چگونه فرهنگ عربی-اسلامی وفرهنگ ایرانی-ساسانی به یک همزیستی کامل رسیدهاند و به عبارتی فرآیند «ایرانی شدن فرهنگ عرب و اسلامی» همچنین «اسلامیسازی فرهنگ ایران» را بهروشنی در این پژوهه درمییابیم.
فرهنگسازی کلاسیک ایرانیان
خواننده در این پژوهش از سالاری و عهدهداری ایرانیان در امرفرهنگسازی اسلام کلاسیک در طول سدهای آگاه میشود که اتفاقا بسیار مهم و اثرگذار بوده یعنی دورانی که از آغاز عصر عباسی تا استقلال ایران و در ادامهاش سده دهم میلادی را پوشش میدهد که در این میان، انگار فرهنگ ایرانیاسلامی بهگونهای ناگهانی با فرمانروایی سامانیان روزآمد شده به تجلی درآمد.ارج و ارزش این پژوهش را آنجایی بیشتر درمییابیم که میبینیم تاکنون هیچ کتابی در زبان اسپانیایی درباره تاریخ ادبیات فارسی نوشته نشده بود و البته سال۲۰۱۱ ازهمین پژوهشگر در کتاب «ایران، مهد تمدن و فرهنگ»، در اینباره فصلی قلمی شده بود. این کتاب را انتشارات آلموزارا به چاپ رسانده است.
سدههای زرین ادبیات فارسی
دکترخواکین درباره فصل یادشده به جامجم توضیح داد: «این دوران را در فصلی با «سدههای زرین ادبیات فارسی» چکیدهواربررسی کردهام وتاریخ ادبیات فارسی راازآغازآن یعنی سده نهم میلادی تا۱۴۹۲(سالمرگ جامی) بازنگریستهام، یعنی همان دورهای که در نگره ایرانپژوهان «عصر طلایی ادبیات فارسی» تلقی میشود».
باید افزود: هرچند این روند شکوفایی فرهنگی و ادبی و هنری را پژوهههای دیگری نیز بررسیدهاند اما از حق نگذریم کتاب «رنسانس ادبی ایران» با رویکرد دیگرسان و متفاوتش، خواننده را با رستاخیزان ادبی ایرانیان آشنا میکند؛ آنهم به گونهای که امید میرود از مرجعهای ایرانشناسی در زبان اسپانیایی به شمار رود؛ چراکه افقهایی باز و وسیع را فراروی اسپانیاییزبانها برای بررسی زبان و ادب پارسی گشوده است.
خصلت فرهنگی مردم ایران
دکتر رودریگز ورگاس همچنین با اشارهای به سیر تاریخی گذشته چنین گفت: «هنگامی که در نیمه دوم سده هفتم میلادی، اعراب مسلمان به [غارات یا] فتوحات بهویژه در سرزمین ایران رویآوردند، امپراتوری بزرگ ساسانی سقوط کرد، ولی تمدن و خصلت خاص مردم ایران و فرهنگشان همچنان باقی و پایا ماند».وی افزود: «هرچند ایرانیان پس از فرآیند گرویدن به اسلام که بیش از دو سده به طول انجامید، در سده دهم میلادی زیر پرچم اسلام با یک نیروی عظیم و هژمونی اثرگذار دوباره سربرآوردند، ایران در قامت یک تمدن [مادر] ظهور کرد و برای بیش از یک هزاره، همین فرهنگ ایرانیان بود که در قالب اسلامیت از نو زاده شد و دور محور فرهنگ اسلامی بخش مهمی از جهان آن دوران را یعنی از آسیای مرکزی تا هند را زیر پوشش تمدنیفرهنگی خود گرفت».
به گفته این پژوهشگر: «گرویدن ایران به اسلام، شوکی بود که تمام ساختارهای باستانی را در هم شکست و ظاهرا این ملت را تا دو سده در سکوت، البته به قول استاد زرینکوب فروبرد [سکوتی که میتوان آن را دگردیسانه وصف کرد] سکوتی که در سده نهم میلادی آغاز به شکستن کرد و در سده دهم سرانجام به شکوفایی دستیازید».
بازیابی فرهنگی با آیینهای ایرانی
دکتر خواکین ادامه داد: «این خودشکوفایی به مثابه غوغایی بود و به گونهای رستاخیزان شباهت داشت که در ادامهاش از نظر سیاسی به استقلال ایران از خلافت بغداد منجر گردید و از نظر فرهنگی و ادبی نیز باززایی فرهنگی و آیینی [مانند جشنهای پذیرفتهشده و حتی اسلامیشده نوروز و مهرگان و سده و...] همچنین تولد ادبیات فارسی را به ارمغان آورد».
موضوع کتاب رنسانس ادبی ایران به گفته نویسندهاش همین رستاخیز و تولد ادبیات فارسی در دوران اسلامی منتها تا برافتادن و سقوط سامانیان است که در این میان، عناصر ادبیات ساسانی و همزیستی و تلفیق متقابل خاص تمدنهای کلاسیک یا پیشین (اسلام و ایران) نیز از دیدپنهان نمیماند وبه سنجه وبررسی درمیآید».رودریگز ورگاس نتیجه گرفت: «کتاب یاددشده بنابراین به روایت سرگذشت ایرانی میپردازد که گرچه به دین جدیدی گروید اما نهتنها هویت خود را از دست نداد بلکه آن را بازپیرایی کرده با دین جدید همگرا نمود وبا خلاقیتی چشمگیر این هویت دیرین فرهنگی را با هویت دینی نوآیینش وفق داد، تکمیل کرد ودرقالبی روشن با تازهنفسی؛ اینچنین زیست و اثرگذاریاش را از سر گرفت».
به گفته دکتر خواکین: «ایران همراه با چین و هند، یکی از کانونهای سهگانه فرهنگ آسیایی را تشکیل میدهد و عملا در تمام عرصههای اسلام تأثیر آشکاری داشته است؛ [به گونهای که بسیاری پژوهشگران تمدن اسلامی را بازنمود تمدن و فرهنگ ایرانی میشمارند]».
پس از دو سده سکوت
کتاب «رنسانس ادبی ایران پس از دو سده سکوت» از سوی انتشارات ماندالا در مادرید اسپانیا سال ۲۰۲۴ در ۵۶۶ برگ به زیور طبع آراسته شده است. خواکین، دانشآموخته زبان عربی و مطالعات اسلامی از دانشگاه مشهور کمپلوتنسه [یکی از دانشگاههای قدیمی، معتبر وعالیرتبه،چه در جهان و چه اروپا، بهویژه کشورهای اسپانیاییزبان] است. پایاننامه دکتری این ایرانشناس به تحلیل و طبقهبندی داستانهای جوامعالحکایات سدیدالدین محمد عوفی اختصاص داشته است. خواکین سه دهه است که شمیم دلکش زبان فارسی رابا آموزش در دانشگاههای سویل، بارسلون و مادرید به اندازه خودش به مشام جهان میرساند.