گروه جامعه ایرنا - اگر شما هم اهل کوه و کوهنوردی باشید، صبح یک روز تعطیل را از دست نمی‌دهید، به همراه جمعی از دوستان یا خانواده تصمیم می‌گیرید و راهی کوهستان می‌شوید، اما برای یک کوهنورد و دوستدار کوه، کوهنوردی فقط تفریح نیست، یک کوهنورد مروج فرهنگ استفاده صحیح از محیط زیست کوهستان است که آنرا به کسانی که برای تفریح به آن مناطق آمده‌اند، منتقل می کند.
عقربه ساعت از ساعت پنج صبح گذشته است و هنوز آثار سیاهی شب به طور کامل از بین نرفته، در این وقت صبح بیشتر مردم در خواب خوش صبحگاهی هستند، گروه شما همچون سربازانی که آماده به رزم هستند با لباس مناسب، کفش کوهنوردی و کوله‌پشتی بر دوش از کوچه پس‌کوچه‌های پر درخت و در حاشیه یک رودخانه پر آب در حرکت است، قرار نهایی شما یا یکی از پناهگاه‌های کوهستانی در مسیر است و یا به قله‌ای ختم خواهد شد.
در حرکت هستید به سمت کوه می‌روید همانطور که مسیر را طی می کنید و در حال پر کردن ریه های خود از هوای تمیز کوهستان هستید، ناگهان تلی از زباله نظرتان را به خود جلب می کند، گویی نفس در سینه حبس می شود، با آهی که از درونتان بر می آید در دل پچ پچ می کنید که چه کسانی حاضر به انجام این کار زشت شده اند و زباله های خود را در طبیعت به این زیبایی رها کرده اند، به هر حال ساعت‌ها سپری می‌شود، شما و همراهانتان به مقصد می‌رسید و از اینکه فرصتی دوباره پیش آمد که در هوای سالم کوهستان نفس بکشید، مشعوف می شوید.
البته در مسیر تک و توک افرادی هستند که کوله به پشت و با انبرک های مخصوص زباله های بر زمین رها شده را جمع می کنند و حتی به برخی هم کیسه زباله می دهند و با مهربانی از آنها می خواهند که زباله های خود را کوهستان رها نکنند. دیدن این افراد امید را در دل زنده می کند. در ادامه همین که می خواهی از فکر آن حجم زباله بیرون بیایی ناگهان با خرابه ای در گوشه طبیعت مواجه می شود که نتیجه جاده کشی غیر اصولی و یا ساخت و ساز است که همانطور به حال خود رها شده است، چه باید کرد؛ باید فعلا از کنارش عبور کنی چون تو که به تنهایی قادر به اصلاح آن نیستی، باید قانون به حدی بازدارنده و قوی باشد که از ابتدا مانع اجرای طرح های مخرب محیط زیست شود.
انسان و کوهستان
از هزاران سال پیش، بخش قابل توجهی از جوامع بشری ساکن کوهستان یا ساکن حاشیه‌های مناطق کوهستانی بود، کوه منبعی برای امرار معاش و فعالیت‌های اقتصادی در مناطق کوهستانی است که درآمدهای زیادی را نصیب ساکنان آن می‌کند، اما در چند دهه اخیر بشر به مدد پیشرفت علم و فناوری توانسته محدوده وسیعی از مناطق کوهستانی را برای بهره برداری تحت کنترل خود در آورد و این روند باعث شده که موضوع توسعه پایدار کوهستان به یکی از دغدغه های اصلی بشر تبدیل شود.
ایران از جمله کشورهایی است که بخش زیادی از سرزمین آن را مناطق کوهستانی تشکیل می دهد، رشته کوه‌هایی همچون البرز، زاگرس، الوند، بینالود و یا قله‌های دماوند، سبلان، سهند، دنا و تفتان اطراف کشور را فرا گرفته است، این گستردگی مناطق کوهستانی باعث شده که ایران کشوری سرشار از منابع طبیعی باشد اما عواملی همچون برداشت بی حساب و کتاب از منابع کوهستانی، جاده کشی، برداشت بی رویه از معادن در دل کوه‌ها، ساخت ویلا در مسیر رودخانه‌ها و رود دره‌ها؛ رها کردن و انباشت زباله، آلودگی آب‌های روان در مناطق کوهستانی؛ سدهایی که بدون ارزیابی زیست محیطی در مناطق کوهستانی ساخته شده‌اند؛ صعودهای پر تعداد و بازگشایی مسیرهای انحرافی و اضافی در مسیرهای کوهنوردی برای صعود به قله‌ها؛ چرای بی رویه دام؛ قطع درختان و نابودی جنگل‌های کوهستانی و شکار بی رویه حیات وحش حیات کوهستان ها را تهدید می کند.
این در حالیست که ۹۰ درصد آب شرب مورد نیاز از کوهستان ها تامین می شود، در حالیکه امروزه بحران آب گریبانگیر تمام دنیا از جمله ایران شده از این رو حفاظت از این عرصه های کوهستانی از اهمیت زیادی برخوردار است، با توجه به حساس و شکننده بودن محیط کوهستان، در سال ۱۹۹۱ در ریو برزیل، دنیا کوهستان را به عنوان اکوسیستم های شکننده و آسیب پذیر طبقه بندی کرده است و در دستور کار خود بخش ۱۳ را به کوهستان ها اختصاص داد و اعلام کرد که جزو اکوسیستم های آسیب پذیر و شکننده اند و باید مدیریت خاص بر آنها اعمال شود.
در ادامه سازمان ملل متحد سال ۲۰۰۲ را سال جهانی کوه ها اعلام و از سال ۲۰۰۳ به بعد روز ۱۱ دسامبر هر سال را به عنوان روز جهانی کوهستان نامگذاری کرد که امسال با ۲۱ آذرماه مصادف شده که شعار جهانی امسال " راه حل های الهام گرفته از کوهستان برای آینده پایدار؛ نوآوری، سازگاری و جوانان" تعیین شده است.
مدیر انجمن کوهستان سبز در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: از زمانی که انسان‌ها بر اساس تجربه فهمیدند که مناطق کوهستانی یکی از منابع غنی اقتصادی است انواع و اقسام طرح‌های عمرانی در این مناطق شروع شد و متأسفانه گاهی بهره‌برداری بیش از حد از مناطق کوهستانی باعث شد صدمات جبران ناپذیری به این مناطق وارد شود که رفع آنها بسیار مشکل و احتیاج به هزینه فراوان دارد.
حسین عبیری گلپایگانی افزود: ایران سرزمینی کوهستانی محسوب می‌شود، بخش بزرگی از کشور تحت تاثیر ۲ رشته کوه البرز و زاگرس است، این وضعیت، شرایط مساعدی را برای ما فراهم آورده و منابع سرشاری را نصیب کشور کرده است اما برخی عوامل انسانی کوهستان های ما از جمله رشته کوه‌های البرز، زاگرس، الوند، بینالود و یا قله‌های دماوند، سبلان، سهند، دنا و تفتان را تحت تاثیر قرار داده است.
وی اظهارداشت: حدود ۹۰ درصد آب شرب جهان از کوهستان‌ها سرچشمه می‌گیرد که این آب‌ها می‌توانند به صورت منابع زیرزمینی و از طریق چشمه‌ها، قنوات و حفر چاه استفاده و یا به صورت منابع روزمینی از طریق رودخانه‌ها و نهرهای جاری در پشت سدها ذخیره شوند، با توجه به شرایط زیست محیطی کوهستان و بارندگی‌های در بالا دست که هم از کیفیت بهتری برخوردار هستند (برای استفاده در موارد شرب هزینه تصیفه آن ناچیز است) و هم برای تولید انرژی استفاده می‌شوند، به طوری که ایرانیان از زمان قدیم از آب‌های سطحی برای به راه انداختن آسیاب های بادی استفاده می کردند تا با نیروی آب سنگ آسیاب به چرخش درآید و گندم ها به آرد تبدیل شود، در حال حاضر نیز یکی از منابع اصلی تولید انرژی پاک از جمله الکتریکی منابع آبی رودخانه‌ها و آب‌های ذخیره شده در پشت سدها است.
این فعال محیط زیست ادامه داد: بیشتر معادن غنی از جمله فلزات گرانبها، فلزات صنعتی، مواد غیر فلزی، معادن انرژی و ذغال سنگ، انواع سنگ‌های تزئینی و مواد اولیه مصالح ساختمانی در دل کوه‌ها نهفته است که این مساله دست اندازی به آنها را بیش از پیش می کند، همچنین زمین‌های حاصلخیز کشاورزی که محلی برای تولید علوفه، تولید داروهای گیاهی خودرو و پرورشی، پرورش دام و تولید گوشت و لبنیات و انواع مواد غذایی در کوهستان موجود است، وجود جنگل های بکر و دست نخورده و گونه‌های کمیاب گیاهی و جانوری در منطقه کوهستانی آن مناطق را به اکوسیستمی کم نظیر تبدیل کرده است.
وی اظهار داشت: آب و هوای خوش مناطق کوهستانی در فصول گرم سال آنرا به بهترین مکان برای استراحت تبدیل کرده است، همین آب و هوای خوش باعث به وجود آمدن بعضی از تمدن های بزرگ بشری شده است، بیشتر مکان‌های گردشگری، تفریحی، آبشارها، غارها، مکان‌های مقدس و زیارتی، آثار باستانی و همچنین دشت‌های زیبا پر از گل های وحشی در کوهستان قرار دارد اما امروزه بی ضابطه از آن استفاده می شود.
کوهستان متعلق به همه
عبیری گلپایگانی گفت: شاید برخی از افراد تصور کنند کوهستان ملک شخصی آنهاست و می‌توانند از آن بهره‌برداری شخصی کنند. به صورت سنتی، برخی از دامداران چنین تصوری دارند و در بعضی نقاط نیز بخش‌های دولتی خود را مالک کوه و کوهستان می‌دانند و از آن بدتر اینکه برخی افراد یا سازمان‌ها توانسته‌اند، برای بخش‌هایی از کوهستان حتی قله دماوند سند دریافت کنند در حالیکه بهره برداری از مناطق کوهستانی فقط مربوط به یک بخش خاص دولتی و یا خصوصی نیست، بلکه بخش‌های عظیمی از دولت و بخش‌های مهمی از مردم حق استفاده صحیح از کوهستان را دارند.
وی افزود: در بخش دولتی از فدراسیون کوهنوردی و وزارتخانه ورزش و جوانان گرفته تا وزارتخانه‌هایی همچون کشاورزی، راه، مسکن و شهرسازی، صنایع و معادن، نیرو ، سازمان‌هایی همچون جنگل‌ها و مراتع و آبخیزداری، میراث فرهنگی و گردشگری نام برد که از بهره‌برداران همیشگی کوهستان هستند، بخش خصوصی هم می‌توان از جوامع محلی یا کسانی که در حاشیه مناطق کوهستانی زندگی می‌کنند نام برد، در این میان نباید شرکت‌های خصوصی بهره‌بردار که با خرید و اجاره این مناطق فعالیت می‌کنند را فراموش کرد.
تخریب کوهستان
مدیر انجمن کوهستان سبز گفت: شمار زیادی از مردم با فعالیت و تلاش روزانه در محیط‌های کوهستانی و یا در حاشیه‌های کوهستان امرار معاش می‌کنند که اگر بیش از حد توان طبیعی کوهستان از آن بهره برداری کنند باعث تخریب محیط کوهستان می شوند و شاید گاهی خسارات جبران ناپذیری وارد شود، بنابراین لازم است تا سیاستگذاران و قانون گذاران درباره محیط های کوهستانی تصمیم گیری و قوانین شفاف و قابل اجرایی را برای همگان وضع کنند.
به گفته وی، از ساده‌ترین افرادی که در محیط‌های کوهستانی مشغول به کار هستند تا مراکز مهم دولتی، پیش از هر دستور و امضایی یا فعالیتی باید منافع ملی کشور را در نظر بگیرند و این را بدانند همانطور که گذشتگان ما از این گنج‌ها و منابع به خوبی مواظبت کردند و امروز در اختیار ما قرار دادند، ما نیز باید به آیندگان خود فکر کنیم و درصدی از این منابع خدادادی را برای آنان محفوظ نگاه داریم.
مشکلات کوهستان
عبیری گلپایگانی گفت: فعالان و دوستداران کوهستان، سال‌هاست برای مراقبت و محافظت از این عرصه های طبیعی به صورت داوطلبانه فعالیت می‌کنند، روز جهانی کوهستان، بهانه‌ای است برای آنها، اما در کشور ما مشکلات کوهستان‌ها در این چند دهه به حدی زیاد شده که جای تامل دارد.
این فعال محیط زیست ادامه داد: اگر به این مناسبت در ایران جشنواره‌ای درباره کوهستان برگزار شود، از ابتدا تا انتهای جشنواره فقط صحبت از مشکلات و معضلات کوهستان خواهد بود و به جای خندیدن و شادی کردن فقط گلایه مطرح می‌شود، چه اتفاقی افتاده که سرنوشت کوه‌های کشور این چنین پریشان حال شده است؟ برداشت‌های بی رویه از منابع و معادن کوهستان جان این مناطق را گرفته و آنها را به ورطه نابودی کشانده است.
وی تاکید کرد: طبق نظر کارشناسان اگر زباله‌ای در منطقه شهری به جای سطل زباله به زمین ریخته شود برای جمع‌آوری آن شهرداری باید حدود ۷۰ برابر هزینه کند تا این زباله جمع آوری شود و دوباره به سطل زباله بازگردد، اما آیا زباله‌های رها شده در مناطق طبیعی و کوهستانی نیز با همین ۷۰ برابر جمع آوری می‌شوند؟ قطعا خیر، با توجه به اینکه در مناطق طبیعی و کوهستانی شهرداری وجود ندارد که زباله‌های ریخته شده را جمع‌آوری کند، پس جمع آوری زباله در این مناطق به هزینه‌های زیادتری احتیاج دارد که قطعا چندین برابر نیز برای این جمع آوری کم باشد. از طرفی، در صورتی که کسی این زباله را جمع‌آوری نکند شاید سال‌های سال و حتی به اندازه عمر این زباله‌ها، به طبیعت آسیب وارد کنند، مدت عمر زباله‌های پلاستیکی، شیشه‌ای و شیمیایی چقدر است؟ شاید کمترین عمر این زباله‌ها از عمر ۲۰ تا ۳۰ نسل ما انسان‌ها بیشتر باشد و ای کاش در هنگام رها سازی زباله در طبیعت به سلامت کودکان خود و آیندگان و نسل بعد از خود بیاندیشیم.
مزایای کوه‌های ایران
وی گفت: بیش از ۵۰ درصد از سرزمین ایران کوهستانی است و وجود ۲ رشته کوه معروف البرز و زاگرس به همراه قله هایی بلند بخش وسیعی از کشور ما را فرا گرفته‌اند که خود نشانه‌های کوهستانی بودن بیشتر مناطق کشور است، از طرفی در زمان‌های قدیم مناطق کوهستانی به علت داشتن رودخانه‌های پر آب و هوای دلپذیر در فصل گرما و سرسبزی درختان در مسیرهای کوهستانی باعث می‌شد که این مناطق طرفداران زیادی داشته باشند. شاید به این همین دلیل، همیشه این مناطق از ییلاقات شهرهای اطراف محسوب می‌شدند.
عبیری گلپایگانی افزود: از سوی دیگر کوه‌ها دارای معادن غنی، سرچشمه ۹۰ درصد آب شرب شهرها، مکان‌هایی برای رونق صنعت گردشگری و تولید صنایع دستی، محلی برای فعالیت‌های ورزشی مانند کوهنوردی و اسکی، خاک حاصلخیز برای فعالیت‌های کشاورزی و تولید داروهای گیاهی، محل تهیه درصد زیادی از لبنیات و مواد پروتئینی هستند، همچنین کوهستان جایگاهی خلوت برای آسایش و آرامش افراد بیمار و کسانی که از زندگی شهری فاصله گرفته‌اند و می‌خواهند آخر هفته ای از زندگی ماشینی دور شوند و به دامن بکر طبیعت پناه ببرند، مکان مناسبی است، قدرشان را بدانیم.
مشکلات کوه‌ها و قوانین نانوشته
وی ادامه داد: وجود منابع فراوان در کوهستان و استفاده و برداشت بیش از حد آنها عاملی شده که در قرن اخیر کوه‌ها با مشکلات و معضلات زیادی دست و پنجه نرم کنند، زیرا محیط کوهستان یک اکوسیستم زنده است و اگر به طریقی به این اکوسیستم صدمه یا ضربه وارد شود برای رفع آن باید هزینه‌های زیادی پرداخت شود، صدماتی که بعضاً جبران ناپذیر خواهد بود.
این فعال محیط زیست گفت: یکی از مشکلاتی که به آن کمتر پرداخته شده، نبود قوانین یا نقص آن برای استفاده از مواهب کوهستان است، برای مثال وزارت صنعت معدن و تجارت برای برداشت مواد معدنی در کوهستان، وزارت نیرو برای برداشت آب و انتقال آن، وزارت جهاد کشاورزی برای استفاده از منابع طبیعی در کوهستان، وزارت راه و شهرسازی برای جاده کشی و ساخت ویلا ، فدراسیون کوهنوردی برای برنامه‌های صعود کوهنوردها، فدراسیون اسکی، بخش گردشگری برای اجرای طرح‌های توریستی و وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دیگر قوانین درستی برای بهره برداری از کوهستان ندارند؛ قوانینی که حامی محیط زیست و تأ‌مین کننده نیازها باشد، حتی بخش خصوصی نیز به طریقی از مزایای کوهستان استفاده زیادی می‌برد اما هنگامی که برای کوهستان مشکلی پیش می‌آید هیچ کدام از آنها چه بخش دولتی و چه خصوصی برای رفع آن مشکلات اقدامی نمی کنند.
عبیری گلپایگانی اظهار داشت: به عنوان مثال یکی از معضلات کوهستان ها انبوه زباله هایی است که گردشگران از خود بر جای می گذارند و یا بخشی از آنها هم مربوط به فعالیت های معدنی و جاده کشی است اما در چند سال گذشته هر چه دلسوزان کوهستان فریاد زدند که زباله نریزید و یا برای جمع آوری آن کمک کنید هیچ بخش دولتی بودجه ای برای این کار در نظر نگرفتند، در حالیکه جمع آوری زباله ها محافظت از این عرصه های طبیعی برای نسل های بعدی است.
وی تاکید کرد: تهیه، تدوین و تصویب قانون و مهمتر از آن اجرای آن برای جلوگیری از برداشت بی رویه و بدون حساب و کتاب از کوهستان ها ضروری است و در صورت نبود قانون قطعا آلوده و در نهایت نابود خواهند شد و این موقع است که آینده نسل‌های بعدی به خطر می افتد، بیاییم برای آینده فرزندان خود پاسداران خوبی برای محیط زیست امروز باشیم.