به گزارش گروه فرهنگی قدس، فرقان نخستین گروه تروریستی بود که پس از انقلاب اسلامی و در اردیبهشت سال ۱۳۵۸ پس از ترور سرلشکر قرنی به سرکردگی فردی به نام اکبر گودرزی رسماً اعلام موجودیت و اقدام‌های خرابکارانه‌ای را به ویژه علیه روحانیت آغاز کرد. در زمستان همان سال اعضای گروه دستگیر و در خرداد ۱۳۵۹ برخی از آنها اعدام شدند. محمدولی قرنی، مرتضی مطهری، محمد مفتح، مهدی عراقی و اکبر هاشمی رفسنجانی (ترور ناموفق) از مشهورترین کسانی بودند که این گروه دست به ترور آنها زد.
مستند «تفسیر و تفنگ» به بازخوانی کارنامه گروه فرقان می‌پردازد؛ تاریخچه این گروه پیش از انقلاب، ریشه‌های فکری و اندیشه‌ای گروه فرقان و نسبت آن با تفکرات دکتر شریعتی، ترورهای پس از انقلاب فرقان، روند برخورد امنیتی و دستگیری اعضای فرقان و نقش شهید لاجوردی در این پرونده، مهم‌ترین محورهای مستند را شکل می‌دهند.
این مستند که محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج است به کارگردانی رضا ایروانی و سیدحسین امام جمعه و تهیه‌کنندگی ناصر آراسته در هجدهمین جشنواره سینما حقیقت حضور دارد و روایتی نو و بدون سانسور از سرشت و سرنوشت گروه فرقان را به تصویر کشیده که امروز چهارشنبه ۲۱ آذر ماه نخستین نمایش خود را تجربه می‌کند و نمایش دوم آن شنبه ۲۴ آذر خواهد بود. با رضا ایروانی، کارگردان این مستند درباره ساخت «تفسیر و تفنگ» و ناگفته‌هایی از این گروه که در مستند به نمایش درآمده به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
ایروانی درباره انگیزه خود از پرداختن به سرنوشت گروه فرقان می‌گوید: موضوع گروه فرقان یکی از دغدغه‌های اصلی تیم ما بود و زمانی که با آن روبه‌رو شدیم، فهمیدیم دو روایت نسبتاً مغشوش درباره این گروه هست که هر کدام نقاط قوت و ضعف خودش را دارد.
چرا روایت‌های موجود از پرونده فرقان مخدوش است؟
وی درباره دلایل وجود روایت‌های مخدوش از پرونده گروه فرقان تصریح می‌کند: تیمی که آن زمان مسئول بررسی و برخورد با این گروه شدند جمعی از جوانان دانشجو و اعضای سابق سازمان مجاهدین انقلاب بودند که از روی دغدغه شخصی و حفاظت از انقلاب این پرونده را دست گرفتند و آن را به نتیجه رساندند، آن زمان به دلیل پیچ و خم‌های سیاسی، افراد اصلی در حاشیه قرار گرفته و سکوت کرده بودند و افرادی که نقش حاشیه‌ای داشتند به عنوان مهره‌های اصلی مطرح شدند. علاوه بر این‌ها، یک گروه هم در این سال‌ها سعی کردند اسم گروه فرقان را به عنوان یک برچسب به میان بیاورند و با دست گذاشتن روی سندهای ضعیف و بدون پایه و اساس، نام افراد مختلفی را به عنوان فرقانی و طرفداران اکبر گودرزی مطرح کنند.
پرونده‌ای جنجالی که با آن هیجانی برخورد نشد
از طرفی دیگر پرونده گروه فرقان از جمله پرونده‌هایی است که انقلاب خیلی زود با آن برخورد کرد و برخلاف تصور بسیاری، اتفاقاً خیلی هم با آن پخته رفتار شد. در حالی که به نظر می‌رسید با پرونده این گروه خیلی هیجانی‌تر برخورد شود؛ گروهی که کار خودش را با ترور بزرگ‌ترین افراد انقلابی تازه پیروز شده همچون شهید مطهری و شهید قرنی شروع کرده بود اما روند بررسی پرونده آنها بسیار دقیق طی شد. سرنوشت این گروه و بسته شدن پرونده آنها به گونه‌ای بود که به جز تعداد معدودی از رهبرانش و افرادی که مستقیماً در ترورها نقش داشتند، اکثریت اعضای فرقان توبه کرده بودند و حتی بسیاری از رهبران اصلی آن هم توبه کرده اعدام شدند.
وی در ادامه با تأکید بر اهمیت این سوژه می‌افزاید: ایده اصلی مستند «تفسیر و تفنگ» و بررسی داستان پرونده گروه فرقان با توجه به شرایط کشور شکل گرفت. به ویژه در دو مقطع زمانی؛ یکی پس از سال ۹۸ و دیگری در سال ۱۴۰۱ که پرونده فرقان توسط برخی اردوگاه‌ها و جریان‌های سیاسی مطرح و طرف مقابل آن اردوگاه متهم به فرقانی بودن یا شیوه تفکرات فرقانی شده بود، در حالی که واقعیت ماجرا بیش از یک برچسب سیاسی بود.
این مستندساز درباره روند ساخت تفسیر و تفنگ این طور می‌گوید: فاز اولیه این مستند را سال ۹۶ کلید زدیم که توقف طولانی مدتی داشت اما از اوایل سال ۹۹ به صورت جدی کار پژوهش، سندخوانی و تحلیل محتوایی آغاز شد و ابتدای امسال هم مراحل ساخت آن به پایان رسید و با انجام ادیت‌های نهایی فیلم را به جشنواره سینما حقیقت ارسال کردیم.
از مصاحبه با حاکمان شرع پرونده تا اعضای زنده گروه فرقان
وی در ادامه درباره شکل روایی مستند می‌گوید: این مستند به دلیل احاطه بر موضوع یک دانای کل دارد و داستان فرقان را روایت می‌کند و این شیوه هم با فکر و برنامه‌ریزی انتخاب شده است.
بیش از دو سال پژوهش این کار طول کشید و تقریباً تمام سندهای گروه فرقان خوانده شده و به هر سند و اطلاعاتی که درباره این گروه وجود داشت رجوع کردیم حتی با ۶-۵ نفر از توابین گروه فرقان که امروز در قید حیات هستند مصاحبه شده که در بخش پژوهشی مستند آمده است. هیچ یک از این افراد با توجه به وضعیتی که امروز دارند حاضر به مصاحبه جلو دوربین نشدند، اما از نتیجه گفت‌وگو با آنها یک کار پژوهشی سندی و قوی بدست آمد که باید از محمدامین فرج‌اللهی که بار اصلی بخش محتوایی و پژوهش را بر عهده داشت تشکر کنم.
همچنین در این مستند مصاحبه‌هایی هم داریم و به فراخور بخش‌هایی از آن با آقایان ناطق نوری و عبدالمجید معادیخواه که حاکم شرع پرونده فرقان بودند به گفت‌وگو پرداختیم و با سه نفر از افراد اصلی برخورد با پرونده فرقان مصاحبه کردیم. البته این سه نفر حاضر نشدند جلو دوربین بیایند و تصویر واضحی از آنها نداریم اما یکی از گفت‌وگوها به صورت صوتی و دو گفت‌وگوی دیگر به صورت سیلوئت در مستند قرار گرفته است. آقای عطریانفر هم جزو افرادی بوده که در زندان با اعضای این گروه مصاحبه و مباحثه می‌کرده که ایشان هم در مستند حضور دارد.
ایروانی در واکنش به اقدام‌های گروه فرقان با اعتقادات افراطی و ترور ۱۹شخصیت سیاسی، درباره اهمیت پرداختن به این موضوع در ساخت مستند و چالش‌برانگیز بودن آن برای مخاطبان می‌گوید: زمانی که گروه فرقان در خانه‌های تیمی شناسایی و همه افرادش دستگیر می‌شوند، مشخص می‌شود به جز اعضای اصلی گروه که سن و سالشان بیشتر بود، اکثریت اعضای آن را جوانان ۲۰-۱۹ساله تشکیل می‌دهند. ضمن اینکه این گروه مثل سازمان مجاهدین خلق، پیکار یا حزب توده سازماندهی و ساختار تشکیلاتی و چریکی خاصی نداشتند بلکه تعدادی جوان بودند که براساس تحلیل‌هایی که خودشان به آن رسیدند دست به ترورهایی زدند که اتفاقاً ترورهای مهم و رده بالایی هم بود.
اعتقاداتی خطرناک و فراتر از کسب قدرت
این یک دغدغه شخصی و جدی برای ما بود که بدانیم چه اتفاقی می‌افتد که افرادی با این سن و سال با هدفی به زعم خودشان مقدس دست به چنین کارهایی می‌زنند. اقدام‌هایی که نه تنها با انگیزه کسب قدرت نبوده بلکه به فراخور ادبیات موجود و تفاسیر ماتریالیستی آن زمان، با تحلیلی بدست آمده بود که آنها را به سمت مبارزات مسلحانه می‌برد و این خودش یک موضوع بسیار جدی بود. چیزی که رگه‌هایش در سال‌های اخیر و با شروع دهه ۹۰ در کشور هم مشاهده شد؛ افرادی که به نظر خودشان اهداف مهمی دارند اما نتیجه کاری که انجام می‌دهند فراتر از چیزی است که تصورش را می‌کنند.
تلاش ما در تفسیر و تفنگ این بود که کلیت واحدی از این اتفاق‌ها را از همان دقایق ابتدایی مستند تا پایان آن به مخاطب ارائه کنیم و بگوییم شخصیتی مانند شهید لاجوردی که در این سال‌ها درباره او گفته‌اند فرد سرسختی بوده و به هیچ کس رحم نمی‌کرده، چطور فرق این جوانان را با بسیاری از کسانی که آن زمان مبارزه مسلحانه می‌کردند می‌فهمد و برایشان پدری می‌کند؛ به طوری که بسیاری از توابان گروه فرقان که امروز در قید حیات هستند هنوز هم با شنیدن نام آقای لاجوردی اشک می‌ریزند و سر مزارش می‌روند. علاوه بر این، روی این واقعیت دست گذاشتیم که چطور تفاسیر ماتریالیستی می‌تواند به نتایج فاجعه‌باری ختم شود و اگر کسی با آن ذهن بسته بخواهد همه جهان را تحلیل کند ممکن است پایانش حتی زیان‌بارتر از قدرت‌طلبی باشد.