به گزارش شرق ؛ در همان دوره اول انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم مسعود پزشکیان وعده داد که اگر سکان کشور را به دست بگیرد، به قیمت بنزین دست نخواهد زد. این گفته البته در ادامه تبلیغات انتخاباتی به این نحو تعدیل شد که دولت او اگر بخواهد قیمت بنزین را تغییر دهد، پیش از آن مردم را در جریان قرار خواهد داد.
با این حال دولت پزشکیان تنها چند ماه پس از استقرار خود به نظر می‌رسد که افزایش قیمت بنزین را در دستور قرار خواهد داد. به نحوی که مسعود پزشکیان در آخرین اظهاراتش گفته که معادل ۱۵۰ میلیارد دلار «یارانه پنهان» حامل‌های انرژی پرداخته می‌شود و به نحوی تلویحی افزایش قیمت بنزین را جزو برنامه‌های آینده دولت خود برشمرد. یارانه پنهان البته مفهومی بحث برانگیز است به نحوی که گاه این تصور را به وجود می‌آورد که گویی چنین رقمی صرف شده است. در حالی که ۱۵۰ میلیارد دلار (معادل قدرت دلاری تمام نقدینگی اقتصاد ایران)در جایی صرف نشده است بلکه ادعا می‌شود اگر بنزین با نرخی جهانی فروخته می‌شد، معادل این مبلغ، منابعی در دست دولت قرار می‌گرفت. حال آنکه می‌دانیم تحریم فرصت صادرات را از اقتصاد ایران سلب کرده است.
جعفر خیرخواهان، پژوهشگر اقتصادی، درباره مفهوم یارانه به خبرآنلاین گفت: «از دیرباز در اقتصاد یارانه وجود داشته و عمدتا منظور از یارانه همان یارانه آشکاری است که مردم هم می‌بینند. مثلا دولت به این نتیجه رسیده که باید مصرف شیر در میان مردم افزایش یابد و ارزان کردن آن را اقدامی در این راستا می‌بیند. پس در حالی که از تولیدکنندگان شیر را لیتری ۳۰ هزار تومان می‌خرد، به مصرف کنندگان آن را ۲۰ هزار تومان می‌فروشد.»
او ادامه داد: «دانش‌آموزانی که به مدارس دولتی می‌روند هم هزینه‌ای نمی‌پردازند اما پرواضح است که تحصیل هر کدام چیزی در حدود ۲۰ میلیون تومان است که دولت آن را پرداخته است ولی در راستای حمایت از آموزش همگانی چنین هزینه‌ای می‌دهد. یا مثلا چند ماه پیش آقای پزشکیان گفته بود که هر لیتر بنزین هشت هزار تومان هزینه تولید دارد ولی دولت آن را هر لیتر به ۱۵۰۰ یا سه هزار تومان به جامعه می‌دهد.»
خیرخواهان توضیح داد: «اینها که گفته شد شکلی آشکار از یارانه است که در کشورهای مختلف قابل مشاهده است. در اینجا به طور مشخص دولت منابعی را برای اقداماتی در نظر می‌گیرد که به نفع عموم مردم می‌داند. آموزش همگانی ظرفیت بالاتری از دانش به جامعه می‌دهد که از هر زاویه که به آن بنگریم به سود جامعه است. در رابطه با بنزین اما این پرسش وجود دارد که واقعا بنزین ارزان نیاز اولیه جامعه است ؟ جز این نیست که این بنزین ارزان تهران را به چهارمین شهر آلوده جهان با ترافیکی بی پایان تبدیل کرده است.»
وی تاکید کرد: «به همین دلیل در بیشتر کشورهای جهان آموزش یا بهداشت یارانه می‌گیرند اما در کشورهای توسعه یافته از بنزین مالیات می‌گیرند چون مصرف زیاد آن خسارتهایی در پی دارد و نیاز اولیه جامعه هم به حساب نمی‌آید. درواقع اروپایی‌ها خصوصا بنزین را گران‌تر می‌فروشند که بتوانند آموزش همگانی داشته باشند. در ایران اما بودجه آموزش و پرورش تخصیص نمی‌یابد ولی بنزین ارزان‌تر از هر جای دیگری است.»
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد در رابطه با «یارانه پنهان» گفت: «در اینجا عملا منابعی به جایی پرداخت نمی‌شود بلکه بیشتر به درآمدی که می‌توانست محقق شود اما نشده اشاره می‌شود. یعنی دولت در حالی که هزینه تولید هر لیتر بنزین (بدون احتساب پول نفت) آنطور که دکتر پزشکیان گفته معادل هشت هزار تومان است و آنها آن را به پمپ بنزین‌ها می‌رسانند و نهایتا با نرخ لیتری سه هزار تومان به فروش می‌رسانند. چنانچه این اقدام نمی‌شد و این بنزین صادر می‌شد (فرض می‌کنیم که چنین چیزی ممکن بود) می‌شد لیتری ۴۰ هزار تومان آن را فروخت. مابه‌التفاوت این دو نرخ را یارانه پنهان می‌گویند.»
بر این اساس در مفهوم «یارانه پنهان» پول یا منابعی از سوی دولت به مردم پرداخت نمی‌شود و تنها به درآمدهایی که «می‌شد» محقق شود، اشاره می‌کنند.
در همین رابطه عبدالناصر همتی وزیر امور اقتصادی و دارایی در بخشی از صحبت‌های خود در مصاحبه تلویزیونی گفت: ۵۰ درصد مردم خودرو ندارند و این ۵۰ درصد چه نفعی از پایین بودن قیمت بنزین می‌برند؟ کسانی نفع می‌برند که چندین خودرو داشته باشند. برای افزایش قیمت بنزین باید تدبیر شود به طوری که منافع افزایش قیمت بنزین به ۵۰ درصد مردمی برسد که فاقد خودرو هستند و باید بر روی این مساله فکر شود.
او افزود: «به این ترتیب می‌توانیم بگوییم حدود ۱۵۰ میلیارد دلار همانطوری که پزشکیان گفته یارانه پنهان در اقتصاد کشورمان وجود دارد که معادل یک سوم تولید ناخالص داخلی کشور در سال است. این همان درآمد انتظاری است که باید به دست می‌آمد و نیامده است.»
خیرخواهان افزایش قیمت بنزین را ضروری دانست اما هشدار داد: «این خیالی باطل است اگر دولت فرض کند کل این منبع ۱۵۰ میلیارد دلاری را می‌تواند از جامعه بگیرد. چنین چیزی ممکن نیست و اصلاح نرخ حامل‌های انرژی اقدامی تدریجی است که در یک بستر علمی و عقلانی می‌تواند نتیجه بگیرد. دولت باید هم به مردم فرصت دهد که عادات مصرف شان را تغییر دهند و هم به صنعت فرصت تطبیق یافتن با هزینه‌های گران‌تر تولید را بدهد.»
او دلیل شکست اقدامات پیشین در زمینه افزایش نرخ بنزین را تضعیف ارزش پول ملی دانست و تاکید کرد اگر تورم کنترل و مدیریت نشود، هر چند بار دیگر که قیمت بنزین گران شود باز هم شکاف موجود که به آن «یارانه پنهان» گفته می‌شود، شکل خواهد گرفت.
این استاد دانشگاه در ادامه گفت: «منابع کشور محدود است و باید بر مبنای اولویتها اختصاص یابند. نیاز اولیه جامعه این نیست که بنزین را ارزان‌تر از آب معدنی بخرد. نیاز اولیه مردم آموزش همگانی، غذای کافی و سالم، بهداشت عمومی، خدمات سلامت کافی، حمل و نقل عمومی و ... است. متاسفانه امروز در کشور ما این خدمات یا پولی شده‌اند یا با نازل‌ترین کیفیت ارائه می‌شوند. حال آنکه در جهان امروز این نیازها تامین شده‌اند.»
خیرخواهان خاطرنشان ساخت: «این اقدامات زمانی می‌تواند به شکل موفقی انجام شود که مردم به دولت اعتماد کنند. امروزه بسیاری فکر می‌کنند منابع را اگر از دولت نگیرند، این منابع در کشورهای دیگر هزینه می‌شود. در این شرایط طبیعی است که جامعه خلاف میل دولت عمل کند. درواقع دولت باید بداند برای موفقیت در اصلاح قیمت حامل‌های انرژی در گروی کنترل تورم و ثبات اقتصادی و همچنین جلب نظر مردم است. بدون همکاری و همدلی مردم افزایش قیمت بنزین تنها هزینه‌های بیشتری به دولت تحمیل خواهد کرد.»
خیرخواهان گام نخست دولت در این زمینه را این طور توضیح داد: «دولت در یک روند تدریجی باید به مردم نشان دهد که گرچه بنزین گران می‌شود و این به تورم دامن خواهد زد ولی در مقابل مردم هزینه کمتری برای بهداشت و آموزش خواهند داد. مردم باید ببینند بیمه‌ها سهم بیشتری از هزینه‌های درمان را می‌دهند. باید ببینند که بنزین گران ترافیک و آلودگی هوا را کاهش می‌دهد. در این صورت می‌توان سرمایه اجتماعی را بالا برد.»
او خاطرنشان ساخت: :«اقداماتی چون مصاحبه صریح اخیر رییس جمهوری تا حدی می‌تواند سرمایه اجتماعی دولت را افزایش دهد.»