به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، یوسف نیک‌فام، ظهر چهارشنبه در نشست نقد و بررسی کتاب «بوم شناسی فرهنگی استان مرکزی با تاکید بر آواها و نواهای کاری» که در سرای اهل قلم برگزار شد، اظهار داشت: جمله اول کتاب بسیار جالب است و هدف پژوهش را به خوبی مشخص می‌کند. در این جمله آمده است که «در این کتاب، بررسی‌ها و عقاید مردم محلی در طول زندگی انسانی با تکیه بر رابطه انسان با طبیعت و حیوان مورد مطالعه قرار گرفته است. میدان مورد بررسی، شهرستان اراک و یافتن این آیین‌ها و تداخل این موارد با فاکتورهای مردم هر منطقه است. هدف این پژوهش، بررسی تطبیقی رابطه انسان و حیوان در شهرستان اراک می‌باشد.»
وی بیان کرد: این جمله خیلی خوب است و در همان ابتدا مشخص می‌کند که چه اتفاقی قرار است بیفتد و هدف نویسنده از نگاشتن این کتاب چیست. برخلاف بسیاری از کتاب‌ها که دیر وارد مبحث اصلی می‌شوند، این کتاب در پیش‌گفتار به سرعت هدف نویسنده را روشن می‌کند.
او در توضیحات فصل‌های کتاب افزود: در فصل اول و دوم، نویسنده سعی می‌کند مفاهیم فولکلور را توضیح دهد و تاریخچه گردآوری در ایران و جهان را بیان کند.
نیک‌فام ادامه داد: فصل سوم این کتاب به یکی از قدیمی‌ترین مشاغل استان، یعنی قالیبافی، پرداخته است. در این فصل به قالیبافی و تاریخچه آن در اراک اشاره می‌شود. این کتاب، اطلاعات جامعی از فرش‌بافی در استان مرکزی و تأثیرات فرهنگی و جغرافیایی آن ارائه می‌دهد. بعد از بحث فرش، کتاب به موضوع مشک‌زنی می‌پردازد. مشک‌زنی و روش‌های آن به تفصیل مورد بررسی قرار می‌گیرد. سپس، به دامپروری پرداخته می‌شود و توضیح داده می‌شود که دامپروری در هر روستا و منطقه چگونه انجام می‌شود. موضوعاتی مانند دامداری، زراعت، خرمن‌کوبی، تهیه عسل، ساخت تنور و رنگرزی نیز در این بخش آمده است.
وی عنوان کرد: نویسنده نتیجه‌گیری می‌کند که یافتن اتحاد ملی از طریق آواهای اقوام مختلف ایرانی لازم و ضروری است و این منظور در اشعار منعکس می‌شود. این اشعار روحیه ایرانیان و اعتقادات مذهبی آنها را بازتاب می‌دهند و می‌توانند اتحاد ایجاد کنند. این کتاب، با بررسی‌های دقیق و جامع خود، می‌تواند بسیار مهم و مؤثر باشد.
نیک فام در ادامه افزود: در فصل چهارم این کتاب، به مفاهیم بوم‌شناسی فرهنگی پرداخته می‌شود. در این فصل به آیین‌ها و جشن‌ها نیز اشاره می‌شود. مراسم‌ها در جاهای مختلف مدل‌ها و اسم‌های مختلفی دارند و تنوع فرهنگی بسیاری وجود دارد. فصل پنجم کتاب به طبیعت و نقش آن در پیدایش آیین‌ها می‌پردازد و به مظاهر طبیعت مانند گندم، برنج، باران و سنگ اشاره می‌کند. همچنین، مصادیق این آیین‌ها در سه منطقه و روستاهای مختلف بررسی می‌شود.
وی بیان کرد: از نظر من کتاب در انتهای فصل شش، به پایان می‌رسد. به نظرم بهتر است که این قسمت از کتاب به فصل مربوط به عصر و باورها منتقل شود. در اینجا، تمام سوالاتی که در ابتدا مطرح شده بود، پاسخ داده می‌شود و به اهمیت جشن‌های سه منطقه پرداخته می‌شود.
حفظ امانت‌داری در بیان و نقل قول‌ها برای من بسیار مهم بود
پژوهش‌فر، نویسنده کتاب «بوم شناسی فرهنگی استان مرکزی با تاکید بر آواها و نواهای کاری» نیز در این نشست، توضیح داد: زمانی که من این کار را شروع کردم، یک ضبط صوت کوچک در جیبم داشتم و از موبایل استفاده می‌کردم. باید حتماً به‌طور نامحسوس عکس و فیلم می‌گرفتم. از ابتدای ورود به اتاق، صحبت‌ها را ضبط می‌کردم تا بعداً بتوانم آنها را در کتاب بیاورم و به همان صداها ارجاع دهم. در برخی مواقع، ۲۰ دقیقه صحبت می‌کردیم و فقط دو دقیقه از آن مربوط به خواندن آوا بود. من معمولاً به‌طور مستقیم وارد نمی‌شدم و به مرور زمان با افراد محلی آشنا می‌شدم. این حفظ امانت‌داری در بیان و نقل قول‌ها برای من بسیار مهم بود و سعی کردم تا همه چیز را دقیقاً همان‌طور که بود، منتقل کنم.
وی عنوان کرد: این کتاب نتیجه ۱۰ سال تحقیق، از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۹ است که جمع‌آوری آن نیز در دوران کرونا انجام شد. چاپ این کتاب به ۱۴۰۲ رسیده است. با توجه به رشته‌ام که مردم‌شناسی بود، وارد این زمینه شدم.
پژوهش‌فر ادامه داد: به دلیل علاقه‌ای که داشتم، شروع به مطالعه فرهنگ‌ها کردم و به این نتیجه رسیدم که این حوزه بسیار گسترده است و جای کار زیادی دارد. تصمیم گرفتم روی آواهای کاری استان مرکزی تحقیق کنم. قبلاً خودم آواهای کاری شما را می‌شنیدم و این تجربه در جنوب برایم بسیار لذت‌بخش بود. همیشه دنبالش بودم و این مسائل مرا به سمت تحقیق بر استان مرکزی سوق دادند.
او افزود: من به جمع‌آوری آواهای کاری از زنان و مردان پرداختم. در طی این ۱۰ سال، توانستم ۴۰۰ روستای استان مرکزی را بازدید کرده و آواهای کاری آنها را جمع‌آوری کنم. این کتاب، به‌عنوان اولین تجربه‌ام، به دلیل گستردگی کار در سه قسمت تقسیم شد. کتاب‌های دوم و سوم تنها بر ابتدای کار و سه روستای میوان، انجدان و خنداب در استان مرکزی تمرکز دارند. تخصص من بر روی این سه روستا است و فرهنگ، آداب و رسوم و آواهای کاری آنها را آورده و مقایسه تطبیقی بر اساس نظریه بوم‌شناسی در مردم‌شناسی انجام دادم.
این نویسنده در ادامه بیان کرد: نظریه‌ها تایید می‌کنند انسان‌ها به طور طبیعی به محیط اطرافشان واکنش نشان می‌دهند، اما اثبات این موضوع مانند فیزیک و شیمی باید با داده‌های مردم‌شناسی انجام شود. ما باید بتوانیم ثابت کنیم که انسان‌ها تحت تأثیر محیط زندگی‌شان، از جمله گیاهان، حیوانات، آب و هوا و اقلیم منطقه قرار می‌گیرند و این تأثیرات در بلندمدت در فرهنگ و سبک زندگی آنها منعکس می‌شود. من تقریباً توانستم اثبات کنم که مردم بومی این مناطق طی سالیان سال تحت تأثیر محیط زندگی‌شان قرار گرفته‌اند.
گفتنی است؛ در این نشست نقد و بررسی، بخش‌ها و فصل‌های مختلف کتاب با جزئیات توسط منتقد بررسی شد و نویسنده به آن پاسخ داد و نمونه‌هایی از اشعار و خرده فرهنگ‌های شهرهای مختلف استان مرکزی مورد بررسی قرار گرفت.
∎