هما میرزایی – جهان صنعت نیوز : بر اساس اعلام سازمان توسعه تجارت، صادرات خدمات فنی و مهندسی در سال گذشته به ۱۲۹۲ میلیون دلار رسیده است. بازار هدف صادرات این خدمات در حال حاضر کشورهایی هستند که علاوه بر رابطه اقتصادی و دیپلماتیک با ایران، به توسعه زیرساختی نیاز داشته و با استفاده از خدمات ایران می‌توانند با هزینه پایین‌تر حوزه‌های زیرساختی، انرژی، ساختمانی و صنعتی خود را بهبود ببخشند. سوریه، لبنان، ترکمنستان، ازبکستان، عراق، و افغانستان از مهم‌ترین واردکنندگان خدمات فنی و مهندسی ایران به شمار می‌روند.
هدف‌گذاری که از سوی وزارت صمت برای صادرات خدمات فنی و مهندسی در سال ۱۴۰۴ تعیین شده، عدد ۴ میلیارد دلار است. برای دستیابی به این هدف، گسترش دامنه بازارهای استراتژیک در آسیای میانه، آفریقا و خاورمیانه با تکیه بر حضور موثر در نمایشگاه‌ها و رویدادهای بین‌المللی و معرفی توانمندی‌های این حوزه، لازم و ضروری است. ایجاد بسترهای حمایتی از سوی دولت مانند ارائه تسهیلات مالیاتی و مشوق‌های صادراتی برای تجار نیز قدم دیگری است که به تامین این هدف کمک قابل توجهی خواهد کرد.
طبق صحبت‌های حمید پورمحمدی، رئیس سازمان برنامه و بودجه طی ۲۰ سال گذشته در زمینه صادرات خدمات فنی و مهندسی عقبگرد بزرگ داشته‌ایم و و از رقم ۴.۲ میلیارد دلار به حدود ۱ میلیارد دلار رسیده‌ایم. این در حالی است که پیش‌بینی شده بود در یک افق ۵ ساله این رقم به ۱۸ میلیارد دلار برسد. علل اصلی این عقبگرد قابل توجه را می‌توان در دو دسته عوامل داخلی و عوامل خارجی دسته‌بندی کرد. ازعوامل داخلی اصلی می‌توان از کاهش دسترسی به منابع مالی و همزمان افزایش هزینه‌های تولید برای تولیدکنندگان این خدمات، عدم دسترسی به فناوری‌های روز و تجهیزات پیشرفته مورد نیاز، و کاهش مشوق‌های صادراتی نام برد. عوامل خارجی از جمله محدودیت در نقل و انتقال مالی، اجتناب بازارهای بزرگ هدف از همکاری با ایران به دلیل تحریم‌ها، و افت کیفیت در برابر رقبا نیز مانند تمامی شئون دیگر اقتصادی، صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران را تحت تاثیر قرار داده است.
عقب ماندن ایران از قافله دیجیتال‌سازی در آینده‌ای نزدیک باعث از دست رفتن بخش بزرگی ازبازارهای هدف خواهد شد. اولویت‌های ساخت و ساز به ویژه در کشورهای آسیای جنوب شرقی و خاورمیانه مانند اندونزی، عمان و قطر که پیش از این از خدمات فنی و مهندسی ایران استفاده می‌کردند، در حال تغییر است. ساختمان‌های هوشمند، سیستم‌های دیجیتال مدیریت حمل و نقل، و زیرساخت‌های مبتنی بر اینترنت اشیا در اولویت این کشورها قرار گرفته‌اند و دست ایران در این حوزه خالی است. عدم دسترسی به سیستم‌های هوشمند مدیریتی در کنار کمبود نیروی متخصص در زمینه‌های هوش مصنوعی، داده‌کاوی و اینترنت اشیا باعث می‌شود شرکت‌های ایرانی همچنان به روش‌های سنتی متکی باشند و در مقابل سیستم‌های دیجیتالی که امکان اشتباه را به حداقل می‌رسانند، حرفی برای گفتن نداشته باشند. سرمایه‌گذاری در شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در زمینه‌های ساخت و ساز و عمران، صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، حمل و نقل، و مهندسی و حمایت‌های مالی از آن‌ها می‌تواند تا حدودی چالش‌های ناشی از تحریم‌های بین‌الملی را در حوزه فنی و مهندسی کاهش دهد.
در حال حاضر، دو حوزه صنعت نفت، گاز و پتروشیمی با رقم سالانه ۲ میلیارد دلار و صنعت ساخت و ساز و عمران با رقم سالانه ۱.۲ میلیارد دلار به ترتیب دو رتبه اول صادرات خدمات فنی و مهندسی هستند. در زمینه نفت، گاز و پتروشیمی ایران توانسته است با تکیه بر منابع عظیم موجود به ارائه خدمات طراحی، ساخت پالایشگاه، خطوط انتقال نفت و گاز و همچنین ارائه مشاوره‌های فنی به کشورهای نفت‌خیز مانند عراق، ترکمنستان و سوریه بپردازد و عملکرد فنی قابل قبولی داشته باشد. با ساخت سد، پل، جاده و ساختمان‌های مسکونی در کشورهای همسایه و حتی کشورهای دورتر مانند ونزوئلا و برخی کشورهای آفریقایی، ایران موفق شده است تا در صادرات خدمات ساختمان‌سازی موفق عمل کرده و جایگاه مناسبی به دست آورد. اما بر خلاف این دو حوزه، در صادرات خدمات مبتنی بر فناوری و تکنولوژی ایران ضعیف‌ترین عملکرد را از خود نشان داده است. این ضعف تا آنجا است که حوزه نفت و گاز به عنوان تخصص اصلی ایران از دانش روز بی‌بهره مانده و نتوانسته است در بازارهای داخلی پا را از حوزه‌های سنتی فراتر بگذارد.
∎