خشایار نادی*: در گذشته، دغدغه های مردم عمدتا تأمین نان و آب بود، اما امروزه با رشد فزاینده ی فعالیت ها ی صنعتی و افزایش مصرف انرژی، تعداد وسایل نقلیه ی موتوری و رشد شهر نشینی و توسعه ی عمودی شهرها، داشتن هوای پاک و سالم نیز، به این دغدغه ها افزوده شده است. پدیده ی آلودگی هوا در مناطق شهری، یکی از پیامدهای صنعتی شدن زندگی انسان است که از حدود سیصد سال قبل شروع و روز به روز بر میزان و شدت آن افزوده می شود. در این شرایط دیدن آسمان آبی با ابرهای سفید برای بیشتر مردم، به ویژه کسانیکه در کلانشهر ها زندگی می کنند، به یک آرزو تبدیل شده است. اهمیت هوا و هوای پاک فقط به دلیل تنفس کردن موجودات زنده نیست، بلکه وجود هواکره در حفاظت از آنها در برابر اشعه های خظرناک خورشید نیز نقش مهم و اساسی ایفا می کند.امروزه موضوع محیط زیست و هوای پایتخت همه را به شدت درگیر خود کرده است. در حال حاضر در شهر تهران چالش های عدیده ی محیط زیست را می توان مشاهده کرد. در حال حاضر تمامی مناطق تهران با مشکلات آلودگی بسیاری دست و پنجه نرم می کنند. شهر تهران هم مانند بسیاری از نقاط کشور با کاهش بارندگی و به دنبال آن با کمبود آب زیر زمینی روبرو است. در گوشه وکنار پایتخت از لحاظ کمی به خطوط قرمز در ذخیره آب زیرزمینی رسیده ایم و ما هر روز شاهد نشست های سرزمینی و افت آبهای زیر زمینی هستیم. گاهی احساس می شود معضلات محیط زیست کلان شهر تهران از اولویت خارج شده و به سایر مباحث پرداخته شده است. در صورتیکه باید توجه شود منابع محیط زیست محدود است و در ادامه باید برای آن هزینه کرد. امروزه ما شاهد توسعه صنعت و افزایش سرسام آور سیستم حمل و نقل موتوری دیزلی و بنزینی در تهران هستیم. همه ما می دانیم که خودرو ها و موتور سیکلت ها عامل اصلی آلودگی هوای شهر تهران هستند. تحقیقات نشان می دهد نزدیک به ۷۰ درصد آلودگی سهم وسائل نقلیه موتوری و در حدود ۳۰ درصد هم سهم منابع ثابت است. مصرف سوخت فسیلی، فرسوده شدن ۸۰ درصد اتوبوس ها ی درون شهری، کیفیت پایین وسایل نقلیه موتوری از موارد بسیار مهم و قابل تأمل می باشد. خودروها واتوبوس های فرسوده بیش از ۲۰ برابر خودروی استاندارد ایجاد آلودگی می کنند. اگر معاینه فنی خودروها، اتوبوس ها و موتور سیکلت ها به درستی انجام شود. می توان تا ۲۵ درصد سهم آلودگی خودرو را برطرف نمود. بیش از ۷۰ درصد موتور سیکلت ها فرسوده اند و البته بطور متوسط هر موتور سیکلت ۳ تا ۴ برابر خودرو ایجاد آلودگی می کند. شهرداری تهران با ساختن معابر، پل ها، تونل ها و گذرگاه های غیر هم سطح نه تنها به حل معضل ترافیک و آلودگی هوا کمک نمی کند بلکه باعث افزایش استفاده افراد از خودرو شخصی و گسترش بار ترافیک در خیابان ها و بزرگراهها می شود. غالب اتوبوس های بی آر تی و عادی فرسوده و از رده خارج هستند و هیچگونه جایگزینی برای آنها وجود ندارد. برخی از اتوبوس های تک کابین دیزلی هم اخیرا وارد خطوط بی آر تی شده اند و کاملا واضع است که کارایی اتوبوس های دو کابین را ندارند. بسیاری از مردم کلانشهر تهران به آسانی دسترسی به وسایل نقلیه همگانی نظیر اتوبوس و مترو ندارند. در حوزه حمل و نقل همگانی نبود مدیریت کارآمد، ضعف نظارت و عدم نظم و انضباط کاملا واضح است.
داشتن هوای پاک حق همه مردم جامعه است. طبق اصل ۵ قانون اساسی و ماده ۱۱۳ حقوق شهروندی، به حق استفاده از هوای پاک توسط شهروندان اشاره شده است. نقش ذرات معلق در آلودگی بسیار مهم و در اصل عامل اصلی آلودگی محسوب می شوند. طرح زوج و فرد هم دیگر کارایی چندانی ندارد. توسعه و گسترش حمل و نقل همگانی برقی و سوخت غیر فسیلی، افزایش سهم ریلی ، ارتقای کیفیت و استاندارد سازی خودروها و موتور سیکلت ها، توسعه ایستگاه های سنجش آلودگی، کنترل و معاینه فنی سالانه موتورخانه ها، توسعه انرژی های تجدید پذیر و اصلاح الگوی مصرف از موارد بسیار مهمی است که باید در اولویت شهرداری تهران و ارگان های مربوطه قرار گیرد.
*کارشناس معماری و شهری