به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر عالمیان؛ عضو هیئت‌ علمی جامعه المصطفی، 12 آذرماه در نشست علمی به مناسبت ایام فاطمیه با موضوع «تحلیل علل اعطای کنیه‌ تکریمی ام‌ابیها به حضرت فاطمه زهرا(س)»  با بیان اینکه جرقه‌ای در محضر رهبر معظم انقلاب در بحث همایش جعفر طیار، به ذهن بنده خورد، ایشان فرمودند تحقیقی درباره زید بن حارثه انجام دهید و بنده هم با جدیت مقاله‌ای با موضوع «تحلیل علت علاقه پیامبر(ص) به زید بن حارثه» انجام دادم. البته وقتی مقاله تمام شد دبیر علمی و اجرایی آن را با وجود قولی که داده بودند نپذیرفتند؛ سپس بنده از آیت‌الله یوسفی غروی کمک گرفتم ولی ایشان هم در مورد زید و هم موضوع و عنوان این نشست فرمودند مطالب چندانی نداریم و شدنی نیست. ولی بنده عرض کردم هزاران کلمه مطلب درباره ایشان داریم لذا هر دو بحث را دنبال کردم.

 

عالمیان با بیان اینکه در کتاب‌های فاطمه زهرا(س) نوشته محمد عبده یمانی از مورخان معاصر، ام ابیها از علامه امینی، کتب علی‌اصغر رضوانی یعنی فاطمه زهرا(س) در نگاه دیگران و فاطمه(س) مظلومه تاریخ؛ اشاراتی به القاب آن حضرت از جمله ام ابیها شده است، افزود: مقاله بنده تقویت گفته‌های این بزرگواران با تقویت ادله و شواهد تاریخی بیشتر است و یک مورد هم دلیل عرفانی است که ناقل این قول عرفانی در مورد حکمت ام ابیها را ذکر می‌کنم.

 

مدیر گروه تاریخ و سیره پژوهشکده‌ حج و زیارت با بیان اینکه در صدر اسلام، اسم و لقب و کنیه داشتند، گفت: حضرت زهرا(س) هم پنج کنیه و بیش از 30 لقب دارند؛ فاطمه نام ایشان و  کنیه‌ها هم ام‌الحسن، ام‌الحسین، ام‌المحسن، ام‌الائمه و ام ابیهاست که لقب ام ابیها درخششی در بین کنیه ایشان دارد؛ عذرا، صدیقه، راضیه، مرضیه، محدثه و ... از جمله القاب ایشان است. 

 

استاد جامعه المطصفی با بیان اینکه کنیه برای تعظیم اشخاص به کار می‌رود، تصریح کرد: مواردی در تاریخ غیر از تعظیم هم آمده است و برای تحقیر است چنان‌چه در مورد ابولهب از این کنیه او برای تحقیرش استفاده کرده است یا امیرمؤمنان(ع) به حجاج ثقفی، لقبی داد زیرا او بعدا از حاکمان خبیث بنی‌امیه شد. گاهی این کنیه‌ها برای تقیه به کار می‌رفت؛ در دوره بنی‌امیه که آوردن نام علی و نام‌ علی بر کودکان گذاشتن خطرناک بود از کنیه ابوزینب(ع) استفاده می‌کردند تا نام علی(ع) را نگویند ولی غالبا برای تعظیم بوده است.

 

عالمیان با اشاره به معناشناسی واژه «ام»، گفت: معنای لغت در قم به معنای مادر و اساس و ریشه است و در آیات قرآن معانی مختلفی دارد؛ در سوره مجادله به مادر اصلی انسان، در سوره نساء به مادر رضاعی و در برخی آیات دیگر به معنای مرکز یک روستا (ام القری) آمده است، در سوره القارعه به معنای جایگاه و سرانجام و در برخی به معنای لوح محفوظ و در برخی به معنای همسران پیامبر و در برخی آیات محکم.

 

مدیر گروه تاریخ و سیره پژوهشکده‌ حج و زیارت، افزود: همه این معانی در ریشه و اساس مشترک هستند؛ لفظی هم به عنوان والد و والده داریم که پدر و مادر صلبی انسان هستند ولی اب و ام هم به معنای پدر و مادر صلبی و هم پدر و مادر معنوی انسان. علامه مجلسی نام یکی از دختران حمزه بن عبدالمطلب را ام ابیها ذکر کرده است و همسر ملک مروان و هارون رشید، دختر امام کاظم، دختر محمد بن حنفیه و ... هم دخترانی با این نام داشتند ولی مشخص نیست این کنیه لزوما به معنای احترام برای آنان باشد ولی در مورد وجود مقدس حضرت زهرا(س) به عنوان تکریم آمده است.

 

عالمیان ادامه داد: مرحوم مجلسی، ابوالفرج اصفهانی، حسین بن همدان از علمای شیعه و در منابع اهل سنت ابن مغازلی، ابن ایوب مالکی، ابن عبدالبر، ذهبی، ابن حجر عسقلانی و ... که جزء منابع متقدم و متاخر است این لقب را برای حضرت زهرا(س) آورده‌اند و در منابع متاخر محمد عبده یمانی، احمدخلیل جمعه، سکاکینی و به ویژه کتاب سلیمان کتانی از کسانی هستند که از لقب ام ابیها برای حضرت استفاده می‌کنند لذا همه این موارد نشان می‌دهد کنیه ایشان در منابع اهل سنت و شیعه وجود داشته است و در حد تواتر تقریبی است.

 

استاد جامعه المصطفی با اشاره به چرایی این لقب، افزود: علاوه بر مادر اصلی ایشان یعنی آمنه کسانی مانند فاطمه بنت اسد (مادر حضرت علی(ع)) و ام ایمن از کسانی بودند که در حق پیامبر مادری کردند لذا وقتی فاطمه بنت اسد وفات کرد ایشان گریستند و در حق ام ایمن هم او را با اسم یا اماه صدا می‌زدند؛ ام ایمن کنیز پدر پیامبر(ص) بود و وقتی رسول‌الله با خدیجه ازدواج کرد ام ایمن را آزاد کرد. طبق برخی نقل‌ها شش ماه بعد از رحلت پیامبر(ص) از دنیا رفت و در سقیفه از حقانیت علی(ع) دفاع کرد. ام ایمن به سفارش پیامبر(ص) همسر زید بن حارثه شد و اسامه بن زید فرزند همین ام ایمن است که البته پای او در جریان سقیفه لغزید.

 

عالمیان با بیان اینکه پیامبر(ص) بارها از حضرت زهرا(س) با عنوان ام ابیها نام بردند، تصریح کرد: یکی از دلایلی که پیامبر(ص) این لقب را دادند این بود که آن حضرت از پدر پرستاری و دلسوزی می‌کرد و در موارد متعدد کانون عاطفه برای پیامبر(ص) بودند. پیامبر(ص) همیشه دست حضرت زهرا(س) را می‌بوسید؛ هنگام سفر آخرین نفری بود که از ایشان خداحافظی می‌کرد؛ به تعبیر حاکم نیشابوری حضرت زهرا(س) محبوب‌ترین فرد نزد پیامبر(ص) بود؛ در موارد مختلف وقتی کینه قریش را نسبت به پیامبر(ص) می‌دید از ایشان دلجویی می‌کرد. 

 

وی افزود: روزی پیامبر(ص) در حال سجده بود و گروهی امعاء و احشای شتر را بر سر پیامبر(ص) ریختند و حضرت زهرا(س) آن را از سر و روی پیامبر(ص) پاک کرد و در حق دشمنان نفرین کرد؛ یک روز دیگر پیامبر(ص) را گریان و ناراحت دید و وقتی علت را پرسید، ایشان جواب ندادند و حضرت زهرا(س) فرمود اگر علت را نگویید من غذا نمی‌خورم یعنی این قدر عاطفه نسبت به پدر داشت. 

 

استاد جامعه المصطفی با اشاره به دوره مدینه که غربت به صورت نسبی کمتر شده بود، اظهار کرد: در این دوره هم حضرت زهرا(س) بیش از قبل در کنار پدر بود زیرا در این شرایط حضرت خدیجه(س) را کنار خودشان نداشتند؛ در جنگ احد مشارکت فرمودند که اکثر منابع آن را ذکر کرده‌اند. حضرت زهرا(س) در این جنگ با همراهی علی(ع)، چهره پیامبر(ص) را از خون پاک کردند یا بعد از شهادت حضرت حمزه، که مانند تیری بر قلب پیامبر(ص) بود و بدن ایشان مثله شده بود؛ وقتی دختر حمزه آمد که جسد پدر را ببیند پیامبر(ص) اجازه نداد چون وضعیت بدن خیلی نامناسب بود و حضرت زهرا(س) در اینجا او را  دلداری دارد.

 

وی با بیان اینکه حضرت زهرا(س) ریشه اصل و تمام فروعات نسل پیامبر(ص) است که در معنای ام گفته شد، تصریح کرد: ایشان اصل و اساس درخت نبوت است و فرزندان بزرگوارشان میوه و شیعیان شاخ و برگ این درخت هستند؛ سوره کوثر هم به این دلیل نازل شد زیرا عاص بن وائل، پیامبر(ص) را مسخره می‌کرد ولی خدا با نزول این سوره فرمود که تو نسل داری و اهل بیت(ع) همگی متعلق به این خاندان هستند و برعکس گرچه کسی چون عمروعاص از خاندان عاص بیرون آمد ولی در عمل نسلی از آنان باقی نماند. این کوثر نامیدن نشانه اصل و فروعات پیامبر(ص) است. 

 

وی با بیان اینکه معنای دیگر ام ابیها آن است که فاطمه(س) کانون اصلی و اساسی مکتب رسول‌الله(ص) است، گفت: بعد از پیامبر(ص) ما با عنصر مقدس امامت مواجهیم و این امامت در وجود نازنین حضرت زهرا(س) ریشه دوانده است و از وجود مبارکشان تداوم می‌یابد کما اینکه پیامبر(ص) فرمودند: ان بطن امک کان للامامه وعاءا؛ امامت ادامه رسالت است و رسالت بدون امامت ناقص است و امامت ریشه گرفته از زهرای مرضیه(س) است. 

 

عالمیان افزود: تحلیل دیگر این است که رسول‌الله(ص) کنیه ام ابیها را بر سایر کنیه‌ها برتری دادند تا والاتر بودن مقام ایشان نسبت به همسرانشان را بیان کنند زیرا در سوره احزاب، ازواج پیامبر(ص) به ام‌المؤمنین معروف شدند؛ آیت‌الله مطهری فرموده است حکمت این لقب و سر ممنوعیت ازدواج با زنان پیامبر(ص) حفظ شان و جایگاه پیامبر(ص) بوده است. بنابراین ایشان را ام ابیها نام نهادند که این برتری را نشان دهند.