جوان آنلاین: در اقلیم ایران ۷۰۰ تا هزارسال طول می‌کشد یک سانتیمتر خاک تشکیل شود، درحالی که متأسفانه ما جزو اولین کشور‌های جهان در فرسایش خاک هستیم. براساس آمار، سالانه ۵/۱۶ تا ۱۷ تن در هر هکتار فرسایش خاک در ایران اتفاق می‌افتد که چهار تا پنج برابر متوسط جهانی است، در حالی که سهم کشورمان از منابع خاکی جهان یک‌درصد است. از سال ۱۳۹۸ که قانون حفاظت از خاک به تصویب رسیده است، روند اجرایی شدن این قانون و بهبود جایگاه ایران در فرسایش خاک رضایت‌بخش نیست و شواهدی مبنی بهبود شرایط وجود ندارد. اکنون بعد از گذشت پنج سال، تازه آیین‌نامه‌های این قانون در حال تدوین است و اینکه چه زمانی نهایی و به مرحله اجرا درآید، همچنان نامعلوم است، این در حالی است که در قانون برنامه هفتم توسعه کاهش سه تا چهار تنی فرسایش خاک در هر هکتار پیش‌بینی شده است.
فرسایش خاک در ایران یک بحران ملی است. سال‌هاست موضوع فرسایش خاک و استفاده بی‌رویه از منابع آب و کاهش سطح آب زیرزمینی که به ۴۲۳ دشت کشور آسیب زده به دو چالش مهم کشور در بخش آب و خاک تبدیل شده است. چه بسیار کشاورزانی که به دلیل از بین رفتن کیفیت خاک، زمین‌های خود را رها و به حاشیه شهر‌ها مهاجرت کرده‌اند، از این رو رفع این بحران نیازمند توجه جدی و اقدامات فوری است. تشکیل هرسانتیمتر خاک در ایران ۷۰۰ تا هزار سال طول می‌کشد و خاک جزو منابع تجدیدناپذیر محسوب می‌شود، با وجود این ایران از کشور‌های ابتدایی فرسایش خاک در جهان است، اهمیت حفظ خاک به حدی است که باید اشاره کرد حتی آب منبعی تجدیدپذیر است، اما خاک زمان زیادی برای تجدید نیازمند است، به طوری که مقام معظم رهبری با اشاره به اینکه قضیه خاک از آب هم مهم‌تر است، می‌فرمایند: «فرسایش خاک در کشور بر اثر سهل‌انگاری‌ها و بدعمل‌کردن‌ها و ندانم‌کاری‌ها، چیزی نیست که بعد بشود به‌آسانی جبرانش کرد. قضیه خاک از قضیه آب مهم‌تر است.»
با این حال طبق اعلام وزارت جهاد کشاورزی، ایران رتبه اول یا دوم فرسایش خاک در جهان را دارد، برای دستیابی به امنیت غذایی پایدار باید به مفهوم واقعی از منابع طبیعی، جنگل‌ها و مراتع که پشتوانه این مهم است، حفاظت کنیم.
قانون حفاظت از خاک در سال ۱۳۹۸ در مجلس به تصویب رسید و برای اجرا به دولت وقت ابلاغ شد. این قانون پراهمیت متأسفانه در طول این سال‌ها در دولت‌های یازدهم، دوازدهم و سیزدهم خاک خورد و روند اجرایی شدن این قانون و بهبود جایگاه ایران در فرسایش خاک رضایت‌بخش نیست و شواهدی مبنی بر بهبود شرایط وجود ندارد. بهمن ماه سال گذشته بود که دولت مردمی تدوین آیین‌نامه‌های قانون حفاظت از خاک را در دستور کار خود قرار داد، اما تا پایان کار دولت اقدام اساسی در این خصوص انجام نگرفت.
صاحبنظران معتقدند دلایل این امر را می‌توان در فقدان سیاست‌های اجرایی مشخص، کمبود بودجه، عدم‌هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی، نبود آگاهی عمومی کافی و عدم‌مشارکت جوامع محلی جست‌وجو کرد. با وجود ظرفیت این قانون در کنترل فرسایش خاک، عدم‌تعریف دقیق مفاهیم کلیدی مانند ارزش اقتصادی خاک و همچنین عدم‌توجه کافی به نقش عوامل اجتماعی- اقتصادی در مدیریت پایدار خاک از جمله نقاط ضعف آن محسوب‌می‌شود.
همچنین یکی از چالش‌های اساسی در اجرای این قانون، کمبود داده‌ها و اطلاعات دقیق در زمینه فرسایش خاک است.
اگر‌چه در قانون حفاظت از خاک و قانون برنامه هفتم پیشرفت جمهوری اسلامی ایران، توجه ویژه‌ای به این موضوع شده‌است، اما با وجود مطالعات متعدد، به‌دلیل جزیره‌ای عمل کردن دستگاه‌های اجرایی و عدم‌یکپارچگی داده‌ها، آمار دقیقی از میزان فرسایش خاک در کشور وجود ندارد. این امر برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در حوزه حفاظت از خاک را با مشکل مواجه می‌کند. از سوی دیگر، موازی‌کاری و عدم‌هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی مختلف در مدیریت خاک، از جمله سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت جهاد کشاورزی، مانع اجرای مؤثر قانون شده‌است. هر‌یک از این دستگاه‌ها به‌صورت مستقل مطالعات و پروژه‌هایی را در حوزه حفاظت از خاک انجام می‌دهند که به اتلاف منابع و تداخل در اجرای برنامه‌ها منجر می‌شود. نکته مهم دیگر، عدم‌توجه کافی به نقش تشکل‌های کشاورزی، نظام‌های بهره‌برداری از اراضی کشاورزی و جوامع محلی در اجرای قانون است.
در‌حالی‌که مشارکت جوامع محلی در حفظ و احیای منابع طبیعی از اهمیت بالایی برخوردار است، اما این موضوع در قانون حفاظت از خاک به‌اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفته‌است.
وزیر جهاد کشاورزی: فرسایش خاک در ایران ۴برابر استاندارد جهانی است
روز گذشته همایش روز جهانی خاک با شعار «مراقبت از خاک، سنجش، پایش، مدیریت» برگزار شد. در این همایش میزان فرسایش خاک از سوی وزیر جهاد کشاورزی چهار برابر متوسط جهانی اعلام شد، اما رئیس سازمان محیط زیست به نقل از مرکز پژوهش‌های مجلس، میزان فرسایش خاک را هفت برابر استاندارد جهانی اعلام کرد. متأسفانه بخش کشاورزی همچنان از نبود آمار‌های متقن و درست رنج می‌برد و بهره‌برداران کشاورزی آسیب می‌بینند. وزیر جهاد کشاورزی در این همایش با بیان اینکه خاک مبنای تولید غذا در جهان است، گفت که فرسایش خاک کشور ۱۷تن در هکتار و چهار برابر استاندارد جهانی است.
غلامرضا نوری‌قزلجه افزود: در برنامه هفتم توسعه کاهش سه تا چهار تنی فرسایش خاک در هر هکتار در دستور کار قرار دارد. قانون حفاظت از خاک که در سال ۱۳۹۸ به تصویب مجلس رسیده است، اکنون برای اجرا مرحله تدوین آیین‌نامه‌ها را سپری می‌کند. با انجام تکالیف بر اساس آنچه قانون گفته است، نتایج خوب به دست می‌آید. همچنین شینا انصاری، رئیس سازمان ملی حفاظت محیط زیست و معاون رئیس‌جمهور که در این همایش سخن می‌گفت، اعلام کرد: پایش خاک می‌تواند مبنای تصمیمات مدیریتی قرار گیرد. فصل مشترک ما و وزارت جهاد کشاورزی این است که بتوانیم موضوعات مشترک برای مدیریت پایدار خاک داشته باشیم. وی افزود: متأسفانه بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌ها در حوزه فرسایش خاک، سالانه ۵/ ۱۶ تن در هر هکتار فرسایش خاک در ایران اتفاق می‌افتد که هفت برابر متوسط جهانی است، یعنی ۷/۷ درصد فرسایش خاک را به تنهایی به خود اختصاص داده‌ایم، در حالی که سهم کشورمان از منابع خاکی جهان یک‌درصد است.
رئیس سازمان ملی حفاظت محیط زیست با تأکید بر اینکه فرسایش خاک بحرانی است و باید مورد توجه ویژه قرار گیرد، ادامه داد: در بخش آلودگی خاک، سازمان طی تحقیقاتی که داشت، منابع آلاینده مانند مصرف نهاده‌های شیمیایی و پساب‌ها را شناسایی کرده و در ادامه مطالعات، موضوع بازسازی و احیای خاک در دستور کار سازمان قرار گرفته است.
خاک ۱۸میلیون هکتار زمین کشاورزی صاحب آمار می‌شود
صفدر نیازی‌شهرکی، معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی در همایش روز جهانی خاک که در سالن خوشه وزارت جهاد کشاورزی برگزار شد، گفت: قانون حفاظت از خاک تکالیفی را بر عهده ما گذاشته است، اینکه ما تمام مطالعات خاک‌شناسی را جمع‌آوری کنیم و در راستای تحقیقات سامانه‌ای طراحی کردند که ۱۸میلیون هکتار از اراضی مطالعه و جمع‌آوری شده و در سامانه قابل ارائه است و الان هم در دست پیگیری است و در جلسه ستاد سیاستگذاری نیز مطرح شد دستگاه‌های اجرایی نیز که اطلاعات و داده‌ای دارند، آن اطلاعات را جمع‌آوری و تکمیل خواهیم کرد. معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی مطرح کرد: ماده۸ قانون بر پایش کمی و کیفی ویژگی‌های شیمی و حاصلخیزی، فیزیکی و تولیدی تأکید دارد. ما هر ۶ هزار هکتار باید نقطه‌ای را در نظر بگیریم و این نقاط را هر پنج سال یک بار بررسی کنیم که تاکنون نیز این اقدام انجام شده، تا سال جاری اقلیم مرکزی و ساحل شمالی این‌پروژه در حال انجام است.
وی ادامه داد: اگر خاک‌مان حاصلخیز نباشد، محصول خوبی تولید نخواهد شد. ما ۲۲۳آزمایشگاه خاک‌شناسی داریم و بسیاری از کشور‌ها در این زمینه آزمایشگاهی ندارند. پروژه‌ای نیز تعریف شده است که آزمایشگاه‌ها را آماده کنیم و آموزش دهیم و اطلاعات آنها را به‌روز کرده‌ایم و در حال پیگیری و تجهیز آزمایشگاه‌های خصوصی هستیم تا این وظیفه بزرگی را که قانون بر عهده ما گذاشته است، به ثمر بنشانیم.