در تاریخ شنبه، ۱۰ آذرماه، قیمت هر دلار ایالات متحده در بازار ایران پس از ماه‌ها نوسان از مرز ۷۰ هزار تومان عبور کرد و به نرخ بی‌سابقه ۷۱ هزار و ۲۰۰ تومان رسید.

این اتفاق نقطه عطفی در بحران اقتصادی کشور محسوب می‌شود، اما واکنش‌های رسمی به این تحول محدود به بازداشت چند دلال ارز در خیابان منوچهری تهران بوده است.

درحالی‌که قیمت دلار به اوج جدیدی رسیده، چهره‌های برجسته اقتصادی جمهوری اسلامی، از جمله عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد دولت چهاردهم و رئیس پیشین بانک مرکزی، تاکنون واکنش مشخصی به این وضعیت نشان نداده‌اند.

به گفته کارشناسان، شرایط بازارهای ایران نشانگر آغاز موج هشتم تورم و گرانی است. این موج، همراه با شفاف نبودن دورنمای اصلاحات اقتصادی و تنش‌های ناشی از تحریم‌ها و روابط خارجی، آینده مبهمی را برای بازار ایران رقم زده است.

علل افزایش نرخ دلار

در هفته‌های اخیر، مجموعه‌ای از عوامل داخلی و خارجی منجر به افزایش نرخ ارز شده است. در عرصه بین‌المللی، تشدید تنش‌ها بر سر برنامه هسته‌ای ایران و حوادث و درگیری‌های سوریه، فشار اقتصادی را دوچندان کرده است.

در داخل کشور، سیاست‌های ناموفق در کنترل قیمت‌ها، از جمله افزایش یک‌شبه قیمت خودرو و کالاهای اساسی، به پذیرش غیررسمی مرز ۷۰ هزارتومانی برای دلار منجر شده است. این شرایط باعث شد تحلیلگران عبور از این مرز را نشانه‌ای از حرکت بازار به‌سوی نرخ ۸۰ هزار تومان تلقی کنند.

برخی کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند، با آغاز به کار دولت جدید ایالات متحده و اعمال سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تر علیه ایران، نرخ دلار تا پایان سال ممکن است به ۱۰۰ هزار تومان برسد.

اظهارات اخیر چهره‌های نزدیک به دونالد ترامپ درباره تشدید تحریم‌ها و احتمال فعال‌شدن مکانیزم ماشه نیز این نگرانی را تقویت کرده است.

دولت چهاردهم در برابر چالش‌ها

دولت چهاردهم که با شعار وفاق و امید به بهبود روابط خارجی و اصلاحات اقتصادی آغاز به کار کرد، اکنون در گرداب مشکلات داخلی و بین‌المللی گرفتار است. درحالی‌که سیاست‌مداران دولت بر ضرورت رفع تحریم‌ها به‌عنوان تنها راه جلوگیری از فروپاشی اقتصادی تاکید دارند، تنش‌های منطقه‌ای و مخالفت‌های داخلی، اجرای این راهبرد را دشوار کرده است.

مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم که به دنبال تصویب لوایح مرتبط با FATF و آغاز مذاکرات جدی با غرب بود، با موانع متعددی از سوی مجلس و سایر نهادهای حاکمیتی روبرو شده است.

تغییر موضع محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس که اخیرا به تضعیف جایگاه ایران در بازار انرژی اعتراف کرده، اما درعین‌حال فعالیت بعضی چهره‌ها در دولت را غیرقانونی خوانده است، نشان‌دهنده تضاد جدی میان قوا است.

به‌این‌ترتیب افزایش نرخ ارز تنها یکی از جنبه‌های آشفتگی اقتصادی کشور است. کارشناسان هشدار داده‌اند، شرایط تفریق بودجه و نحوه بودجه‌ریزی سال آینده، تصویر روشنی از وخامت اوضاع نشان می‌دهد.

در چنین فضایی، تحلیلگران بر این باورند دولت چهاردهم برای حفظ بقا و مقابله با جریان‌های مخالف داخلی، ممکن است ناچار شود جزئیات بیشتری از میراث اقتصادی برجای‌مانده از دولت سیزدهم را افشا کند. این در حالی است که چشم‌انداز اصلاحات ساختاری و بهبود شرایط اقتصادی همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

درحالی‌که دولت چهاردهم همچنان به دنبال تثبیت نسبی نرخ ارز است، شواهد نشان می‌دهد که اگر این روند ادامه یابد، دوره اوج تقاضای ارزی در زمستان، دولت را ناچار به پذیرش افزایش قیمت‌ها خواهد کرد.

تکرار الگوی جهش قیمت ارز در زمستان

تاریخچه اقتصاد ایران نشان می‌دهد ماه‌های پایانی سال، همواره با جهش‌های ناگهانی نرخ ارز همراه بوده است. امسال نیز این احتمال به دلیل هم‌زمانی با آغاز به کار دولت ترامپ در ایالات متحده و احتمال بازگشت سیاست‌های سخت‌گیرانه تحریمی تقویت شده است.

باتوجه‌به بی‌نتیجه ماندن مذاکرات جاری میان جمهوری اسلامی و اروپا، این عوامل می‌توانند چالشی جدی برای مدیریت بازارهای مالی ایران در ماه‌های پیش رو باشد.

در این وضع قیمت یورو نیز به ۷۵ هزار و ۱۷۰ تومان رسیده و نسبت به هفته گذشته رشدی ۰.۸ درصدی داشته است. اگر این روند افزایشی ادامه یابد، یورو می‌تواند به مرز قیمت ۸۰ هزار تومان نزدیک شود. درهم امارات نیز با رشد ۱.۳ درصدی به ۱۹ هزار و ۴۸۰ تومان رسیده و احتمال دستیابی به نرخ ۲۰ هزار تومان برای این ارز نیز دوراز ذهن نیست.

بازار طلا: بازگشت به مسیر صعودی

همانند بازار ارز، بازار طلا نیز پس از یک دوره ثبات نسبی، بار دیگر شیب صعودی به خود گرفته است. قیمت سکه امامی روز شنبه با ۶۰۰ هزار تومان افزایش، به ۵۲ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان رسید.

تجربه دو ماه گذشته که قیمت سکه امامی تا ۵۶ میلیون تومان صعود کرد؛ اما به‌سرعت کاهش یافت، باعث شده است ریسک معامله در این بازار افزایش یابد و خریداران خرد محتاط‌تر عمل کنند.

اگر قیمت سکه مجدداً به مرز ۵۵ میلیون تومان نزدیک شود، انتظار می‌رود که بخشی از سرمایه‌های معلق میان بازارهای مختلف، وارد این بازار شده و قیمت‌ها را به سمت ۵۷ تا ۶۰ میلیون تومان هدایت کنند.

دورنمای پیش‌رو

با وجود آنکه مقام‌های جمهوری اسلامی همچنان نسبت به تغییر سیاست هسته‌ای هشدار می‌دهند، تحلیلگران معتقدند حاکمیت تا پیش از آغاز به کار دولت ترامپ، تمایلی به ایجاد تنشی جدید ندارد. به نظر در شرایط اقتصادی وخیم فعلی ایران و با در نظر گرفتن محدودیت‌های، مذاکره تنها روزنه امید برای عبور از بحران برای دولت چهاردهم است.

اما در اوضاع فعلی، دولت نه تنها با چالش‌های داخلی مانند کسری بودجه و ناترازی بازار و انرژی روبه‌رو شده، بلکه در عرصه بین‌المللی نیز به‌دلیل فشارهای تحریمی و پیچیدگی روابط دیپلماتیک، امکان مانور چندانی ندارد.

در نظر تحلیلگران بازارهای مالی ایران در حال حاضر به‌شدت تحت تاثیر عوامل سیاسی و اقتصادی داخلی و خارجی هستند. ادامه روند افزایشی نرخ ارز و طلا، هم‌زمان با افزایش تنش‌ها و نبود اطمینان نسبت به نتایج مذاکرات، اقتصاد کشور را به مسیری خطرناک‌تر هدایت کرده است.