به گزارش ایرنا، در حالی که میزان تجارت بین‌المللی گیاهان دارویی سالانه بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود اما کشور ایران به رغم قدمت هفت هزار ساله در طب سنتی و داشتن هزاران نوع گیاه دارویی، آن‌چنان که باید نتوانسته از این گنجینه غنی و ارزشمند خود بهره اقتصادی لازم را بردارد.
زعفران یکی از مهمترین محصولات در رده گیاهان دارویی است که سهم ناچیز ایران از تجارت جهانی آن، با وجود تولید حدود ۹۰ درصد این محصول، گویای وضعیت نابسامان این کالای راهبردی ایرانی در عرصه فرامرزی و بازارهای جهانی است.
ورود کشورهای رقیبی مانند چین، افغانستان، آذربایجان، مراکش و ازبکستان به عرصه کشت و تولید زعفران در کنار رقبای قدیمی ایران در این بخش از جمله اسپانیا، امارات، هند، عربستان، سوئد، تایلند، ژاپن، هنگ‌کنگ و ایتالیا، کار را بر انحصار نام «ایران» در بازار این محصول سخت‌تر از گذشته کرده است.
ضعف و خلاء موجود در عرصه بسته‌بندی، سورتینگ، برندینگ و البته فرآوری و صنایع تبدیلی، هزینه بالای تمام شده طلای سرخ در مقابل بهای نسبتا ارزان این کالا و شکوه و شکایت تجار و صادرکنندگان ایرانی این محصول در برابر آوازه کالای زعفران کشورهای دیگر از جمله اسپانیا و چین، که بیشتر همان زعفران خام صادراتی ایران را پس از بسته‌بندی به نام کشور خود سند می‌زنند، برخی از چالش‌ها و مشکلات بازار این محصول پرخاصیت و پرمزیت است.
ورود کشورهای رقیبی مانند چین، افغانستان، آذربایجان، مراکش و ازبکستان به عرصه کشت و تولید زعفران در کنار رقبای قدیمی ایران در این بخش از جمله اسپانیا، امارات، هند، عربستان، سوئد، تایلند، ژاپن، هنگ‌کنگ و ایتالیا کار را برای انحصار نام "ایران" بر بازار این محصول سخت‌تر از گذشته کرده است
نظر به اینکه زعفران در گروه محصولات با ظرفیت بالا برای ایجاد اشتغال، توسعه اقتصاد و ارزآوری برای کشور محسوب می‌شود و با توجه به اینکه این محصول همچنان دچار چالش‌ها و مشکلاتی است، می‌توان با ایجاد صنایع تبدیلی، فرآوری و بسته بندی؛ سود حاصل از صادرات آن را به میزان قابل توجهی افزایش داد.
همزمان با آغاز فصل برداشت این محصول، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) مرکز خراسان رضوی، اقدام به برگزاری میزگردی تخصصی با عنوان «چالش‌ها و راهکارهای پیش روی طلای سرخ ایران» با حضور فعالان این حوزه، زعفران‌کاران، مسوولان بخش دولتی و صادرکنندگان کرد.
مهمانان حاضر در این میزگرد «احمد معصومی‌فر»، رییس نمایندگی وزارت امور خارجه در شمال و شرق کشور، «مسعود نجفی»، رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، «محمد میری دیسفانی»، معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی، «رامین اسمی»، رییس میز زعفران سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی و «علی گرمرودی»، عضو هیات علمی دانشگاه و مدیرعامل صندوق توسعه صادرات زعفران بودند.
نظرات شرکت کنندگان در این میزگرد در ۲ بخش تدوین شد که بخش نخست آن روز چهارشنبه هفته گذشته بر روی سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی منتشر شد و اکنون بخش دوم و پایانی آن ارائه می‌شود.
۵۰۰ میلیون دلار درآمد صادراتی طلای سرخ ایران
رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، زعفران را نعمتی خدادادی برای ایران و به ویژه خراسان توصیف کرد و گفت: از آنجا که محصول زعفران محدود به یک جغرافیای خاص است، متاسفانه هر آن کاری که برای این محصول در ۲۵ سال گذشته انجام شده در اولویت و دستور کاری دولت قرار نگرفته است.
مسعود نجفی افزود: این بزرگ‌ترین چالش است که در نگاه دولتمردان شاهد هستیم و بر اساس یک تفکر اشتباه تصور می شود چون ۹۰ درصد زعفران در ۲ استان خراسان رضوی و جنوبی تولید می شود، لذا این محصول در اولویت ملی قرار نمی گیرد.
طی سال گذشته صادرات محصولات از وزارت جهاد کشاورزی ۶ میلیارد دلار بوده است که با همین صادرات دست و پاشکسته غیرقانونی و چمدانی گمرک ارزش صادرات طلای سرخ را ۵۰۰ میلیون دلار اعلام کرده است که نشان از ارزشمندی این محصول دارد
وی گفت: باید توجه داشت که سال گذشته میزان صدور محصولات کشاورزی کشور ۶ میلیارد دلار بوده است که با همین صادرات دست و پاشکسته غیرقانونی و چمدانی، گمرک ارزش صادرات طلای سرخ را ۵۰۰ میلیون دلار اعلام کرده است که نشان از ارزشمندی و جایگاه ممتاز این محصول در عرصه صادرات دارد.
رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی گفت: پارسال طرح مسائل مربوط به زعفران در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و و ویژگی های آن منجر به ثبت روز ملی زعفران در تاریخ پنجم آبان ماه در تقویم شد.
وی با اشاره به گردآمدن تمامی ارکان و زنجیره تولید زعفران در مشهد به بهانه این روز، بیان کرد: موضوع قاچاق، موانع صادرات ناشی از تحریم های ظالمانه، سرانه پایین مصرف و استفاده صرفا خوراکی از زعفران در ایران از چالش های پیش روی این محصول تولیدی است.
پایتخت زعفران جهان، همچان اندر خم کوچه فله‌فروشی
وی افزود: تنها راه حل چالش امروز زعفران، حرکت به سمت فرآوری و صنایع تبدیلی است زیرا باید زعفران را از شکل خام‌فروشی و فله‌فروشی خارج کرده و با تبدیل و فرآوری محصولات، برای کالای نهایی ارزش افزوده ایجاد کرد.
وی گفت: باید در قالب صنایع تبدیلی فرآورده ارزشمندی از این ادویه تولید کرد که دنیا نتواند مشابه تقلبی آن را بسازد و یا برای صادرات آن مانع ایجاد کند، اینها اقداماتی است که در این سالها از آن غافل بوده ایم.
نجفی اظهارکرد: در حالی صادرات فله ای زعفران از کشور ایران به سایر کشورها انجام می شود که با فرآوری و نوآوری در محصول و تولید محصولات جانبی زعفران می توان ارزش صارداتی این محصول را به چندین برابر ارزش کنونی افزایش داد.
چالش‌ها شناسایی شد، درمان در دست اقدام
وی با بیان اینکه چهار چالش و مشکل اصلی در حوزه زعفران در مرکز تحقیقات کشاورزی شناسایی شده است، اظهار کرد: عملکرد پایین، پایین بودن ارزش افزوده، بالا بودن هزینه تولید و مشکلات موجود در حکمرانی زنجیره ارزش زعفران مهمترین چالش‌های شناسایی شده در این عرصه است.
نجفی گفت: برای حل مشکل عملکرد پایین، با همکاری جهاد کشاورزی به سراغ اصلاح مدیریت مزرعه رفته ایم و در سطح کشتزارها برای حل این مشکل تلاش هایی را داشته ایم.
اعتقاد داریم جای خالی تولید پیاز استاندارد زعفران در کشور وجود دارد تا از این طریق از شیوع بیماریها در مزارع جلوگیری و در نهایت محصول با کیفیت بیشتری ارائه شود
وی با اشاره به اینکه بحث کاهش عملکرد بر اثر تنش های غیر زنده و اقلیمی چالشی است که به جد با آن مواجه هستیم، اظهار کرد: سرمای شدید، گرمای زمستان، تنش های دمایی، بارندگی خارج از فصل و اساسا تغییرات اقلیمی مهمترین عوامل موثر در کاهش عملکرد محصول است.
نجفی افزود: مهمترین مساله ای که اکنون مرکز تحقیقات در حال کار بر روی آن است، افزایش عملکرد زعفران تا ۶ کیلوگرم در هکتار و حتی بیشتر از این است.
وی ثبت پیاز زعفران را به عنوان «بذر ملی» سرآغاز خوبی برای پیشرفت در حوزه رفع چالش های زعفران دانست و گفت: تکثیر پیازهای بذری زعفران در دستور کار است و به جد اعتقاد داریم جای خالی تولید پیاز استاندارد زعفران در کشور وجود دارد تا از این طریق از شیوع بیماری ها در مزارع جلوگیری شده و در نهایت محصول باکیفیت بیشتری ارائه شود.
وقتی بسته‌بندی را فرآوری می‌خوانند
نجفی با اشاره به اینکه در حوزه محصول زعفران فرآوری و نوآوری ۲ اصل اساسی مورد نیاز است، گفت: متاسفانه هم اکنون در کارخانجات و صنایع تبدیلی بعضا بسته‌بندی زعفران انجام می شود و فرآوری محصول و انجام اقدامات نوآورانه و تولید محصولات دارنده عصاره زعفران آن چنان که باید رقم نمی خورد.
تولید نوشیدنی انرژی زا با عصاره زعفران، پودر نوشیدنی های فوری بر مبنای زعفران با هدف جایگزین پودرهای شربت مصنوعی و غیره از جمله مهمترین تولیدات انجام شده در دهکده نوآوری و فناوری این مرکز است که نیازمند حمایت است
رییس مرکز تحقیقات کشاورزی خراسان رضوی بیان کرد: واحدهای فرآوری در استان و کشور نهایتا اقدام به بسته بندی محصول در بسته های شکیل کرده و به غلط نام آن را فرآوری می گذارند، حال آنکه نیاز است که تولیدات نو و جدیدی در این مسیر تجربه شده و توجه بازار را جلب کند.
وی اضافه کرد: تولید نوشیدنی انرژی زا با عصاره زعفران، پودر نوشیدنی های فوری بر مبنای زعفران با هدف جایگزینی پودرهای شربت مصنوعی و غیره از جمله مهمترین تولیدات انجام شده در دهکده نوآوری و فناوری این مرکز است که نیازمند حمایت بیشتر است.
نجفی گفت: طراحی و تولید دستگاه خشک کن زعفران، تولید قرص زعفران و غیره از دیگر اقدامات در دستور کار است.
وی با اشاره به اینکه اصل تولید محصول زعفران در خراسان رضوی انجام می شود، حال آنکه تصمیم گیری ها و قیمت گذاری ها در تهران انجام می شود، اظهار کرد: در این رابطه نیازمند تفویض اختیارات به استان خراسان رضوی هستیم.
۸۰ درصد تجارت طلای سرخ، سهم کشورهای بدون زعفران
رییس مرکز تحقیقات کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه سهم ایران از تجارت جهانی زعفران با سهم ما از تولید زعفران جهان همخوانی ندارد، گفت: در حالی که بیش از ۹۰ درصد زعفران دنیا در ایران تولید می شود اکنون ۳۱ درصد سهم تجارت زعفران به کشور امارات، ۲۰ درصد چین، ۱۹ درصد اسپانیا و ۱۰ درصد به افغانستان تعلق دارد، بنابر این ۸۰ درصد تجارت زعفران دنیا برای کشورهایی است که اصلا تولید زعفران ندارند.
نجفی تاکید کرد: باید برای سهم خواهی به حق از این بازار هر چه زودتر اقدام کرد در غیر این صورت شاهد حضور رقبای قدر و سرسختی در بازار خواهیم بود که به مرور زمان جایگاه تولید زعفران ایران را هم خواهند ربود.
وی با بیان اینکه توسعه کشت زعفران در کشور به هیچ وجه اقدام خوب و موجهی نیست و اساسا باید کشت و تقویت و توسعه زعفران در استان های خراسان رضوی و جنوبی متمرکز شود و حضور استان هایی مانند اصفهان، فارس، یزد و کرمان در این عرصه، توجیه چندانی ندارد و مدیریت بر این عرصه را سخت‌تر می‌کند.
زعفران را باید جدی بگیریم
رییس میز زعفران در سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز در این میزگرد اظهار کرد: با سابقه حدود ۲ دهه فعالیت در بخش فرآوری، صادرات و تولید زعفران و آشنایی با مراکز تحقیقاتی این بخش، بر این باورم که نخستین مشکل در کشور ما آن است که محصول مهمی به نام «زعفران» جدی گرفته نشده است.
رامین اسمی افزود: در صورت ادامه مسیر به همین سبک و سیاق، در حوزه زعفران نیز مانند فرش و پسته رقبای ما در کشورهای دیگر بیکار نخواهند نشست و ما را به عنوان بزرگ‌ترین تولید کننده انحصاری کنونی این محصول در جهان، به چالش خواهند کشید.
وی گفت: در سال ۱۳۹۱ برنامه جامع نقشه راه زعفران با مشارکت همه دست اندرکاران این بخش تدوین شد و مصوبه هیات دولت را گرفت اما در آن زمان چون نگاه این بود که این محصول تنها در ۲ استان تولید می شود، اعتبار پایدار آن محقق نشد اما با توجه به افزایش کنونی شمار استان‌های درگیر در این عرصه، پیگیر دریافت اعتبارات و رفع چالش ها در قالب این برنامه جامع هستیم.
هم اکنون ۱۸ مرکز درمورد زعفران تصمیم می گیرند که گاهی تصمیم ها متناقض و متضاد است که به صنعت زعفران ایران آسیب می زند
رییس میز زعفران سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: باید تولید زغفران را رقابت‌پذیر کرد و میانگین عملکرد آن باید به هشت کیلو در هکتار برسد و حال آنکه اکنون چیزی در حد ۳.۵ کیلوگرم است.
اسمی بر تولید مکانیزه زعفران تاکید کرد و گفت: تغییرات اقلیمی سالیان اخیر به بخش تولید زعفران آسیب رسانده است، این تغییرها موجب شده است که نوسانات زیادی در عرصه تولید این محصول داشته باشیم.
وی همچنین به وجود مراجع متعدد در حوزه زعفران اشاره و بیان کرد: اکنون ۱۸ دستگاه در مورد زعفران تصمیم می‌گیرند که گاهی این تصمیمات متناقض و متضاد است که این به صنعت زعفران ایران آسیب می زند.
اسمی گفت: امیدواریم میز تخصصی زعفران ایران به عنوان یک صدای واحد، به عنوان یک مرکز تصمیم گیر جامع با محوریت خراسان بزرگ عمل کرده و برنامه های خود را برای همه کشور و حتی جهان ابلاغ کند.
وی به فعالیت کشورهای آسیای مرکزی و کشورهایی از جمله مراکش، چین و افعانستان در حوزه زعفران اشاره کرد و گفت: در قالب میز تخصصی زعفران باید سیاست های فرامرزی را نیز راهبری کنیم تا از آسیب پذیری کشور در این بخش کاسته شود.
رییس میز زعفران سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: زعفران اکنون یک ادویه و کالای لوکس است و باید تلاش کنیم جایگاه این کالا را در کدگذاری های جهانی از ادویه به سمت دارو تغییر دهیم.
اسمی بر لزوم تحقیقات داخلی برای اثبات خواص دارویی زعفران تاکید کرد و گفت: ما کوتاهی کرده ایم چرا که این تحقیقات را باید در رسانه های خود و حتی بین‌المللی تبیین کنیم و مانند همان کاری که چین و کره برای «جنسینگ» کرده و آن را از یک کالای خوراکی لوکس به یک محصول دارویی تبدیل کردند، ما نیز در خصوص زعفران عمل کرده و آنرا به عنوان دارویی مورد نیاز برای سلامت بشر معرفی کنیم.
شناسنامه‌دار کردن زعفران در مسیر کیفیت‌بخشی
رییس میز زعفران سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه هم اکنون ۱۱۰ هزار بهره بردار در حوزه زعفران در این استان فعالیت دارند، گفت: به جد در پی شناسنامه‌دار کردن بهره‌برداران حوزه زعفران هستیم چرا که تنها از این طریق می توان محصول نهایی زعفران را شناسنامه‌دار کرد.
اسمی اظهار کرد: به این ترتیب هر بهره بردار دارای یک کد می شود تا از این طریق مشخص باشد زعفران موجود در بازار در کدام مزرعه و در چه شرایطی تولید شده است و البته این امر نیاز به عزم جمعی دارد.
وی تاکید کرد: شناسنامه دار کردن محصول زعفران در نهایت منجر به افزایش کیفیت، شناخته شدن مزارع کیفی‌تر و مدیریت مزارع دارای محصول کم‌کیفیت می شود که برای افزایش اصالت و فتح بازارهای جدید و ثبات بازارهای فعلی موثر است.
ظرفیت فرآوری زعفران کشور، سه برابر میزان تولید
اسمی با بیان اینکه فرآوری زعفران، مهمترین گام برای شناخته شدن بهتر این محصول در جهان است، گفت: با فرآوری این محصول می توان علاوه بر معرفی این محصول، ویژگی ها و فواید مصرف زعفران در زمینه های مختلف دارویی، درمانی، آرایشی و بهداشتی را نیز ترویج داد.
وی با بیان اینکه ظرفیت فرآوری زعفران در کشور هزار و ۲۰۰ تن است، بیان کرد: این در حالی است که نهایت تولید زعفران در کشور ۴۰۰ تن است، بنابراین ما ظرفیت خالی در این زمینه داریم و باید بر روی کیفیت و تنوع فرآوری محصولات کار کنیم.
مصرف داخلی طلای سرخ را بین ۷۰ تا ۸۰ تن درکشور بود که این میزان مصرف در سال گذشته با کاهش چشمگیر به حدود ۵۰ تن رسیده است حال آنکه مصرف چای ماسالا و قهوه به شدت افزایش یافته است
وی تاکید کرد: بسته بندی باید بر اساس سلیقه مشتری و با هدف تامین نیازهای مصرف کننده باشد ضمن اینکه اطلاعات لازم در خصوص محصول باید به مصرف کننده ارائه شود.
اسمی، میزان مصرف داخلی طلای سرخ را بین ۷۰ تا ۸۰ تن اعلام کرد و گفت: این میزان مصرف در سال گذشته با کاهشی چشمگیر به حدود ۵۰ تن رسید که شاید گرانی دلیل این امر بوده باشد، اما با توجه به افزایش مصرف محصولاتی مانند قهوه و چای ماسالا، که نوشیدنی های گرانی هم هستند، می توان گفت کاهش مصرف زعفران بیشتر ناشی از کم‌کاری و نه گرانی بوده است.
۴۲ درصد کاهش صادرات زعفران، آغاز فاجعه
یک استاد دانشگاه نیز در میزگرد ایرنا به صدور ۸۰ درصد زعفران تولیدی کشور به مقاصد بین المللی مختلف اشاره و بیان کرد: متاسفانه در خصوص سرانه مصرف زعفران اطلاعات واضح و مورد تاییدی وجود ندارد به این معنا که نهادی که پیگیر مصرف سرانه زعفران باشد در ایران وجود ندارد و تنها از روی خرده فروشی و یا آنچه کشاورز در بازار می فروشد، میزان مصرف داخلی آن برآورد می شود.
علی گرمرودی بیان کرد: ما در خصوص میزان فروش آزاد زعفران، آنچه که کشاورز در بازار عرضه می کند و یا میزان مصرف و فرآوری بازار، مرجعی نداریم.
کاهش ۴۲ درصدی صادرات زعفران در هفت ماه امسال در کشور را باید جدی گرفت
مدیرعامل صندوق توسعه صادرات زعفران با بیان اینکه در هفت ماهه امسال ۴۲ درصد کاهش صادرات زعفران در کشور رقم خورده است، گفت: اگر بخواهیم با همین روند پیش برویم، بازار جهانی را از دست خواهیم داد و کشاورزان نیز به دلیل ماندن زعفران در داخل و کاهش قیمت به شدت متضرر می شوند.
وی با اشاره به اینکه هم اکنون دولت پای خود را بر روی خرخره صادرکنندگان گذشته است، گفت: تعهد ارزی موجود مانعی قطعی و جدی برای فعالیت صادرکنندگان است و در حقیقت تهدیدی برای ادامه صادرات محصول زعفران و بی رغبتی صادرکنندگان به کار در این محصول را رقم زده است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: اگر فکر جدی برای تعهد ارزی در کشور نشود، دیر یا زود شاهد اتفاقات بدتری در این زمینه خواهیم بود زیرا کاهش ۴۲ درصدی صادرات زعفران در سال جاری به معنای عدم صادرات از مرزهای رسمی است اما همچنان قاچاق تقویت شده و خروج زعفران از کشور از طریق قاچاق رقم می خورد.
وی ادامه داد: طبق آمار طالبان، افغانستان ۲۱ تا ۲۵ تن تولید زعفران دارد اما میزان صادرات زعفران آن ها به کشورهای دنیا بین ۶۷ تا ۷۰ تن است که مشخص می‌کند افغان‌ها در حال صدور زعفران ما به کشورهای دیگر هستند.
وی بیان کرد: خروج زعفران ایران مشخصا از مرز دوغارون به شدت در حال انجام است ضمن اینکه حضور تاجران افغانستانی و چینی در بازار مشهد به صورت محسوس قابل مشاهده است بنابراین اگر معضل تعهد ارزی اصلاح نشود، این وضعیت به پدیده قاچاق این کالا بیشتر دامن خواهد زد.
گمنامی زعفران در دنیا هنوز هم باقی است
مدیر مرکز مطالعات بازار زعفران با بیان اینکه ناشناخته بودن زعفران در سراسر دنیا، ناشی از عملکرد ضعیف رایزنان فرهنگی ما در خارج کشور است، افزود: باید زعفران را به تمام دنیا شناساند زیرا هنوز هم این محصول ارزشمند در دنیای ناشناختگی برای بازار مصرف باقی مانده است.
گرمرودی بیان کرد: بازار خوب ما در کشور عربستان به دلیل وقوع برخی اتفاقات از بین رفته است و این وضعیت خوب نیست.
وی با بیان اینکه تا پیش از این صرفا کشور اسپانیا اقدام به «ریبرندینگ» یا «بازسازی برند » می‌کرد اما اکنون کشورهای امارات و افغانستان نیز وارد این عرصه شده اند و دیر یا زود گوی سبقت را از اسپانیا می ربایند.
وی افزود: گردش مالی چند صد میلیون دلاری محصول زعفران برای کشور، چیزی نیست که مسوولان رده بالای دولتی بتوانند از آن غفلت کنند.
مشوق‌های صادراتی برقرار شود
گرمرودی با بیان اینکه در سال های گذشته، سازمان توسعه تجارت مشوق های صادراتی خود را برداشت، گفت: این در حالی است که صادر کنندگان شمار کشورهای مقصد صادرات ایران را از ۴۷ به ۶۷ کشور رسانده اند که این جای قدردانی است اما بر خلاف انتظار، تعهدات ارزی موجب فشار بر صادرکنندگان می شود.
تا پیش از این صرفا کشور اسپانیا اقدام به «ریبرندینگ» یا «بازسازی برند » می‌نمود اما اکنون کشورهای امارات و افغانستان نیز وارد این عرصه شدند و دیر یا زود گوی سبقت را از اسپانیا می ربایند
وی با تاکید بر اینکه باید مطالعه آسیب شناسانه دقیقی برای مشکلات زعفران انجام شود، بیان کرد: باید در مسیر تحول برای زعفران ایران، از ظرفیت شرکت های دانش بنیان و ایده های نو و جدید بهره برد و این امر مستلزم میدان دادن به شرکت های دانش بنیان است.