شفقنا رسانه- همزمان با رونق «جمعه سیاه» و اشتیاق برخی برای بهره بردن از تخفیف‌های ویژه، بازار کلاهبرداری اینترنتی نیز حسابی داغ شده است. بسیاری از فروشگاه‌های آنلاین جعلی با ارائه تصاویر جذاب و قیمت‌های وسوسه‌انگیز، مشتریان را فریب می‌دهند. برخی از این فروشگاه‌ها حتی وجود خارجی ندارند و پس از دریافت مبلغ، کالایی ارسال نمی‌کنند یا اجناسی متفاوت و بی‌کیفیت را برای خریداران می‌فرستند.
به گزارش شفقنا رسانه از سیتنا، حراج «جمعه‌سیاه» یا «بلک‌فرایدی» یک رویداد اقتصادی مهم در پایان سال میلادی در سطح جهان است که طی سال‌های اخیر در ایران نیز جای خود را میان شهروندان باز کرده است؛ رونقی ناگهانی که کارکردی شبیه به «شب عید» را برای بازارهای جهانی دارد.
در این روز فروشندگان تلاش می‌کنند با تخفیف‌های ویژه، مشتری بیشتری جذب کنند. این تاکتیک بازاریابی در ایران هم، خصوصاً در فروشگاه‌های آنلاین، به‌شدت رونق گرفته است.
در سال‌های گذشته به‌دلیل استقبال گسترده از «بلک‌فرایدی»، پهنای باند اینترنت در ایران با چالش‌هایی مواجه شده و حتی برخی از وب‌سایت‌ها دچار اختلال یا قطعی شده‌اند.
در سطح بین‌المللی هم گزارش فدراسیون خرده‌فروشی آمریکا در سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که حدود ۱۸۲ میلیون نفر در هفته منتهی به بلک‌فرایدی خرید کردند. جالب اینجاست که ۷۲ درصد از این افراد ترجیح دادند خریدهای خود را از فروشگاه‌های حضوری انجام دهند.
در ایران، اما بحث و تردیدهایی درباره واقعی بودن تخفیف‌ها وجود دارد. برخی از خریداران معتقدند قیمت‌ها در روزهای منتهی به بلک‌فرایدی افزایش یافته و تخفیف‌ها صرفاً ظاهری هستند.
رونق فروشگاه‌های آنلاین‌ها در جمعه سیاه
«جمعه سیاه» در ایران مانند باقی نقاط دنیا بیش از هر چیز به فروش آنلاین مرتبط است؛ هرچند که این روزها فروشگاه‌های سنتی نیز تلاش می‌کنند از این فرصت برای افزایش فروش بهره ببرند.
در سال ۱۴۰۲، فروشگاه اینترنتی دیجی‌کالا به‌عنوان بزرگ‌ترین پلتفرم فروش آنلاین ایران، در روز «جمعه سیاه» به یکی از پرفروش‌ترین دوره‌های خود دست یافت. این فروشگاه توانست در این روز چهار میلیون و ۹۶۷ هزار کالا بفروشد و ۹۷۵ هزار سفارش ثبت کند و این توجه همچنان رو به افزایش است.
همه چیز زیر سر اینستاگرام است
این روزها، اینستاگرام به یکی از تأثیرگذارترین ابزارها برای ترویج بلک‌فرایدی در ایران تبدیل شده است. بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، به‌ویژه فروشندگان اینستاگرامی، از این پلتفرم برای معرفی تخفیف‌ها و تبلیغ محصولات خود برای فروش در این روز استفاده می‌کنند.
این روند از سال ۱۳۹۸ آغاز شد، اما از ۱۴۰۰ به شکل جدی‌تری مورد توجه قرار گرفت.
تلگرام نیز در رتبه بعدی قرار دارد. تولید محتوا و تبلیغات گسترده در اینستاگرام، به‌ویژه در روزهای منتهی به بلک‌فرایدی، فروشندگان را قادر ساخته است که به آمار چشمگیری دست یابند.
بر اساس این گزارش ۳۸ درصد افزایش در مبلغ فروش و ۱۱۹ درصد رشد در تعداد سفارش‌ها برای فروشندگان اینستاگرامی در سال گذشته ثبت شده است.
محصولاتی که در اینستاگرام بیشترین فروش را داشته‌اند، شامل ۴۸ درصد کفش و لباس، ۱۷ درصد لوازم آرایشی و بهداشتی، ۱۱ درصد لوازم خانه و آشپزخانه، همچنین خدمات آموزشی و گیمینگ در رتبه‌های بعدی فروش قرار دارند.
این روند نشان می‌دهد که اینستاگرام نقشی فراتر از یک شبکه اجتماعی ساده ایفا می‌کند و به موتور اصلی بلک‌فرایدی در ایران، به‌ویژه برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، تبدیل شده است.
آیا تخفیف‌ها واقعی هستند یا جعلی؟
«جمعه سیاه» به‌عنوان نمادی از تخفیف‌های چشمگیر شناخته می‌شود، اما در ایران، این تخفیف‌ها به شمشیری دو لبه تبدیل شده‌اند. از یک سو، برخی از مصرف‌کنندگان به دلیل جذابیت تخفیف‌ها جذب می‌شوند و از سوی دیگر، عده‌ای به واقعی بودن آن‌ها تردید دارند.
منتقدان می‌گویند در برخی موارد، قیمت کالاها قبل از «جمعه سیاه» افزایش غیرواقعی پیدا می‌کند و در این روز با تخفیف جزئی فروخته می‌شوند که عملا سود زیادی برای فروشنده به همراه دارد. برخی شهروندان و کارشناسان معتقدند این تخفیف‌ها بیشتر جنبه تبلیغاتی دارند تا واقعی.
تردید نسبت به تخفیف‌های بلک‌فرایدی فقط به ایران محدود نمی‌شود. در سال ۲۰۲۲، بی‌بی‌سی گزارشی منتشر کرد که نشان می‌داد بعضی از کالاهای فروخته‌شده در «جمعه سیاه» در بریتانیا، طی شش ماه قبل از این رویداد ارزان‌تر بوده‌اند.
مراقب کلاهبردارهای سایبری در بلک‌فرایدی باشید
همزمان با رونق «جمعه سیاه» و اشتیاق برخی برای بهره بردن از تخفیف‌های ویژه، بازار کلاهبرداری اینترنتی نیز حسابی داغ شده است.
بسیاری از فروشگاه‌های آنلاین جعلی با ارائه تصاویر جذاب و قیمت‌های وسوسه‌انگیز، مشتریان را فریب می‌دهند. برخی از این فروشگاه‌ها حتی وجود خارجی ندارند و پس از دریافت مبلغ، کالایی ارسال نمی‌کنند یا اجناسی متفاوت و بی‌کیفیت را برای خریداران می‌فرستند. این نوع کلاهبرداری معمولا در فروشگاه‌های کوچک‌تر و کمتر شناخته‌شده رخ می‌دهد.
پلیس فتا به عموم مردم هشدار داده است که براساس رصد‌های انجام شده، در روزهای منتهی به جمعه سیاه، پرونده‌های قضائی ارجاع شده به پلیس فتا و همچنین گزارش‌های دریافتی از هموطنان و کلاهبرداری با استفاده از این ترفند در حال افزایش است. پلیس سایبری در این اطلاعیه تذکر داده که سفارش کالا از سایت های مجاز داخلی باشد و مراقب نحوه انتقال وجه خرید هم باشند.
همچنین در روزهای منتهی به رو «جمعه سیاه» تبلیغ فروش کالا در این روز در فضای مجازی و به طور ویژه در اینستاگرام افزایش یافته است. این مساله در اطلاعیه پلیس فتا هم به روشنی ذکر شده و به شهروندان هشدار داده تا فریب نخورند.
«بلک‌فرایدی» یا حراج «جمعه سیاه» چیست؟
«بلک‌فرایدی» (Black Friday) یا حراج «جمعه سیاه» بزرگ‌ترین رویداد خرید سال در جهان است که در دهه‌های اخیر شکل گرفته و در واقع یک تاکتیک بازاریابی است. این روز به عنوان حراج آخر سال، از ایالات متحده به سراسر جهان گسترش یافت است.
در آمریکا، این حراج یک روز بعد از «جشن شکرگزاری» برپا می‌شود و روز «جمعه سیاه» در سال جاری، ۲۹ نوامبر (نهم آذرماه) است. اما این روز در باقی کشورهای دنیا، متناسب با فرهنگ و تقویم تغییر می‌کند.
به عنوان مثال در بریتانیا، حراج «جمعه سیاه» به طور معمول در جریان تعطیلات آخر هفته (و نه در روز جمعه) برگزار می‌شود و در روز دوشنبه هفته بعدش که به «دوشنبه مجازی» معروف است به اوج می‌رسد. در واقع «دوشنبه مجازی» (سایبر ماندی)، عملا نسخه اینترنتی «جمعه سیاه» است و بسیاری از فروشندگان آنلاین، تخفیف‌های ویژه‌ای را تنها برای این روز در نظر می‌گیرند.
به نوشته دانشنامه بریتانیکا، سابقه این روز حدود ۶۰ سال پیش باز می‌گردد که افسران پلیس در فیلادلفیای آمریکا، هرج و مرج و ازدحامی را که برای خرید شب عید شکل گرفته بود، «جمعه سیاه» توصیف کردند: «انبوه جمعیت برای پلیس دردسر ایجاد کرد که در شیفت‌های طولانی‌تر از حد معمول کار می‌کردند و با راهبندان، تصادفات، دزدی از مغازه و مسائل دیگر برخورد می‌کردند.»
این رویداد در آمریکا گاهی با خشونت‌های هم همراه است. دفتر حقوقی «پی‌اند او» در الابامای امریکا گزارش کرده که ۱۷ مرگ و ۱۲۵ مجروح از سال ۲۰۰۶ تا سال گذشته گزارش شده است. بسیاری از این حوادث ناشی از رقابت شدید برای خرید کالاهای محدود بوده و در مواردی به درگیری‌های فیزیکی و حتی تصادفات منجر شده است.
این‌روزها، «بلک‌فریدی» در اقتصاد جهان، رویداد مهمی است، چرا که میلیاردها دلار در این روز کالا فروخته می‌شود.
در سال ۲۰۲۲، فروش جهانی «جمعه سیاه» ۳۱.۲ میلیارد دلار بود. بر اساس گزارش استتیستا (Statista) در سال ۲۰۲۳ فروش روز بلک‌فرایدی در جهان به ۳۷.۲ میلیارد دلار رسید و سهم زیادی از این فروش از خریدهای آنلاین بود، که نشان‌دهنده تغییر رفتار مصرف‌کنندگان به سمت خرید دیجیتال است. به نوشته بیزنس اینسایدر در سال گذشته آمریکایی‌ها نزدیک به ده میلیارد دلار خرید کردند.
فدراسیون خرده فروشی آمریکا گزارش کرده که در هفته پایانی ماه نوامبر تا روز بلک‌فرایدی در سال گذشته ۱۸۲ میلیون نفر در امریکا خرید کردند. در حالی که در دوران اوج همه گیری کرونا در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۵۳ میلیون نفر خرید کرده بودند.
تاریخچه بلک‌فرایدی در ایران
بلک‌فرایدی در ایران بیشتر با تمرکز بر فروش آنلاین شناخته می‌شود، اما در سال‌های اخیر فروشگاه‌های سنتی نیز به این روند پیوسته‌اند تا فروش خود را در این روز افزایش دهند.
نخستین بار در سال ۱۳۹۴ فروشگاه اینترنتی بامیلو (که اکنون تعطیل شده است) حراجی مشابه بلک‌فرایدی را برگزار کرد و نام “حراجمعه” را بر آن گذاشت. این اقدام، اگرچه ابتدا با انتقاد برخی فعالان سیاسی و رسانه‌ای همراه شد، اما با استقبال مشتریان مواجه و به‌تدریج به یک سنت در میان فروشگاه‌های آنلاین خرده‌فروشی تبدیل شده است.»
دیجی‌کالا نیز نزدیک به ۱۰ سال است که همزمان با بلک‌فرایدی جهانی، بزرگ‌ترین حراج سالانه خود را برگزار می‌کند. این شرکت با ارائه تخفیف‌های مختلف و کمپین‌های تبلیغاتی گسترده، نقش مهمی در گسترش این مناسبت در ایران داشته است.
اکنون، بلک‌فرایدی در ایران به یک رویداد اقتصادی فراگیر تبدیل شده که نه‌تنها در فضای آنلاین بلکه در بازارهای سنتی نیز بازتاب گسترده‌ای دارد.
نگاه منفی به بلک‌فرایدی
نگاه منفی به بلک‌فرایدی در جهان کم نیست. علاوه بر تردید به تخفیف و موضوعات مربوط به فروش، مسائل دیگری مانند محیط زیست و مرام‌های سیاسی هم مطرح است.
به عنوان نمونه، سال گذشته دولت فرانسه کمپینی را‌ه‌اندازی کرد تا مردم را به نخریدن لباس‌های نو در بلک‌فرایدی تشویق کند. وزیر محیط زیست فرانسه این کمپین و تبلیغات را در راستای حفاظت از کره زمین و تبعات منفی خرید بیش از اندازه لباس انجام داده بود البته این اقدام با انتقادات وزرای دیگر کابینه فرانسه روبرو شده بود. وزیر دارایی این کشور آن را «تصویری نادرست» خواند و گفت که به «کسب و کارها» آسیب می‌رساند.
با این حال، این انتقادات نتوانسته مانع گسترش بلک‌فرایدی شود. استقبال گسترده مردم از این رویداد نشان می‌دهد که بخش بزرگی از جامعه به‌ویژه در فضای آنلاین، به این سنت جهانی علاقه نشان می دهند اما باید مراقب خریدهای خود در این روز علی الخصوص خریدهای اینترنتی باشند.