به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، همایش حکمرانی دینی و سیاستگذاری علم و فرهنگ مبتنی بر بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی امروز (پنج شنبه ۸ آذرماه) با حضور حجت الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی و دکتر محمدرضا مخبردزفولی رئیس فرهنگستان علوم، دکتر سعیدرضا عاملی رئیس شورای تحول و ارتقای علوم انسانی و حجت الاسلام و المسلمین احمد واعظی رئیس دفتر تبلیغات اسلامی در سالن همایش شیخ طوسی دفتر تبلیغات اسلامی در قم برگزار شد.
محمدرضا مخبردزفولی، رئیس فرهنگستان علوم، در این همایش درباره اهمیت و دستاورد‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی در چهار دهه گذشته بیان کرد: بسیار مهم است که پس از ۴۰ سال تلاش شورای عالی انقلاب فرهنگی موفقیت‌ها و دستاوردهای‌مان را ارزیابی کرده و نقاط ضعف و کاستی‌ها را نیز مرور کنیم تا مسیر‌هایی برای حرکت به جلو بیابیم.
وی با تأکید بر دو نگاه در ارزیابی عملکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: یک نگاه، نگاهی است که به نقد و نفی موفقیت‌ها می‌پردازد، و نگاه دیگر، نگاهی است که با وجود نقد، هدفش یافتن مسیر‌های بهتر برای پیشرفت و حرکت به جلو است. به نظر می‌رسد، نگاه خردمندانه‌تر همان رویکرد دوم است. ما باید در موضوعات مختلف با یکدیگر گفتگو و تبادل نظر کنیم، اما هدف نهایی باید حرکت، پیشرفت و رفتن به جلو باشد.
مخبردزفولی ادامه داد: دانشگاه‌ها در اوایل انقلاب شرایط سخت و پیچیده‌ای داشتند و حتی برخی از کلاس‌ها پر از سلاح‌هایی همچون کلاشینکف و دیگر تجهیزات نظامی بود. هدف جمهوری اسلامی این بود که دانشگاه‌ها در خدمت جامعه قرار بگیرند. در اوایل انقلاب وجود مشکلات داخلی و خارجی از جمله درگیری‌ها در کردستان و مناطق مختلف دیگر و دخالت‌های خارجی برای تحت تأثیر قرار دادن جریان جهانی انقلاب، شرایط بحرانی را ایجاد کرده بود و همه این بحران‌ها از طریق دانشگاه‌ها به نقطه وصل می‌رسیدند. به همین دلیل، امام راحل عظیم‌الشأن فرمودند دانشگاه مرجع و مرکز صلاح یا فساد جامعه است و تاکید کردند که ما دانشگاهی می‌خواهیم که در خدمت جامعه باشد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به تغییرات و تحولات انجام‌شده در شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: این شرایط سبب شد که ابتدا ستاد انقلاب و سپس به شورای عالی انقلاب فرهنگی تبدیل شود و اتاق جنگ‌هایی که در کلاس‌های دانشگاهی، به جای علم و تحقیق، به‌وجود آمده بود، جای خود را به حرکت و برنامه‌ریزی برای خدمت به جامعه داد.
وی در ادامه با اشاره به دستاورد‌های امروز دانشگاه‌ها در مقایسه با گذشته گفت: در ابتدای انقلاب ۲۸ دانشگاه داشتیم، حالا این عدد به نزدیک ۴۰۰ دانشگاه جامع در کشور رسیده و تعداد دانشجویان از ۱۷۸۰ هزار نفر به بیش از سه میلیون و دویست هزار نفر افزایش یافته است. تعداد اعضای هیئت علمی نیز از حدود ۴۵۰۰ نفر به نزدیک صد هزار نفر رسیده است. اینها تحولات بزرگی هستند که جمهوری اسلامی به آنها دست یافته است.
مخبردزفولی اضافه کرد: پیش از انقلاب، هیچ رتبه‌بندی جهانی نبود که نام ایران در آن حضور داشته باشد، اما اکنون دانشمندان ایرانی دو درصد از تولید علم دنیا را در اختیار دارند و یکی از پر استنادترین کشورها در زمینه تولید علم هستند. نزدیک به سه درصد از کار‌های پر استناد جهانی به دانشمندان ایرانی مربوط می‌شود. این دستاورد‌ها در زمینه‌های پزشکی، مهندسی، علوم پایه و حتی علوم انسانی حاصل شده است. البته ما باید به فرآیند جهانی‌سازی و بین‌المللی‌سازی توجه داشته باشیم، اما نباید فراموش کرد که پایه‌گذاری و دستاورد‌های اصلی در کشور انجام شده است.
تأسیس شورای حوزوی شورای تخصصی حوزوی و نقش آن در حکمرانی علم و فرهنگ
رئیس فرهنگستان علوم، در مورد شکل‌گیری شورای حوزوی شورای تخصصی حوزوی گفت: وقتی بنده به عنوان دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی منصوب شدم، از استاد پارسانیا خواستم که به ما کمک کند. آن روز از آقای پارسانیا درخواست کردیم تا در حوزه زمینه سیاستگذاری علم و فرهنگ ایجاد شود تا گردشی بین نخبگان حوزوی به وجود آید، گروهی از فضلا را دعوت کنیم تا این مشورت و همفکری را سازمان‌دهی کنیم. این امر ابتدا به صورت یک کمیسیون شکل گرفت و بعداً به یک شورای تخصصی کارآمد تبدیل شد که مصوبات و پیشنهادات آن، همانند شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی، در مدت دو هفته به مصوبه صحن شورای عالی تبدیل می‌شود، مشروط بر اینکه مخالفی وجود نداشته باشد.
وی ادامه داد: این تحول، ارتقای بسیار خوبی بود که بدون همت جناب آقای پارسانیا و تلاش‌های ایشان امکان‌پذیر نبود. اگر ایشان و دوستان دیگر این کار را انجام نمی‌دادند، ما امروز از این مجموعه محروم بودیم. این امر برای نظام اسلامی ما بسیار مهم است و باید قدردان زحمات ایشان و تمامی عزیزانی که در این راه نقش کلیدی داشتند، باشیم.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به حضور مقام معظم رهبری در قم افزود: ایشان در این سفر از نمایشگاهی که برگزار شده بود و غرفه شورای حوزوی در آن قرار داشت، بازدید کردند و فرمودند این شورا نباید محدود به شورای عالی انقلاب فرهنگی باشد و باید به تمامی دستگاه‌های اجرایی نیز توسعه یابد. این نگاه مدبرانه و تاثیرگذار، می‌تواند نقش ویژه‌ای در حکمرانی و سیاستگذاری کشور ایفا کند.
مخبردزفولی با اشاره به رشد و تأثیر این شورا گفت: نگاه مقام معظم رهبری به شورای حوزوی باعث شد که این جمع محدود تبدیل به یک نهاد بالنده شود و حلقه وصل بین جریانات عظیم حوزوی و دانشگاهی شود و در سیاستگذاری کشور تأثیرگذار باشد. برکت این کمیسیون و تبدیل آن به شورا این بود که افرادی همچون جناب آقای پارسانیا، آقای اعرافی و دیگر عزیزان به عنوان اعضای حقیقی به شورای عالی انقلاب فرهنگی پیوستند. این شورا اکنون به عنوان مرجعی برای بررسی، مطالعه و ارائه نظرات پایه‌ای در حوزه حکمرانی علم و فرهنگ عمل می‌کند و در تصمیم‌سازی‌های مختلف مشارکت می‌کند.
تأکید بر اهمیت اسناد کلیدی و نقش شورای تخصصی حوزوی در تحولات آموزشی و تربیتی
وی در ادامه سخنان خود با تأکید بر اهمیت سه سند کلیدی گفت: سه سند برای ما بسیار مهم و همچنان اهمیت زیادی دارند: سند نقشه جامع علمی کشور، سند تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش، و سند مهندسی فرهنگی. این اسناد برای ما کلید راهبردی هستند. به یاد دارم زمانی که این اسناد تدوین شد، رهبر معظم انقلاب در خصوص تعلیم و تربیت فرمودند که فلسفه تعلیم و تربیت ما بیش از صد سال است که توسط اندیشمندان اروپایی، به‌ویژه فرانسوی‌ها، تنظیم شده است. ایشان تأکید کردند که در صورت نگارش سندی جدید، فلسفه تعلیم و تربیت باید متناسب با نظام اسلامی باشد.
مخبر دزفولی ادامه داد: در آن زمان از شورای تخصصی حوزوی خواستیم که در این زمینه نقش‌آفرینی کند، حداقل در گام اول اشکالات کلیدی مبنایی سند تحول تعلیم و تربیت را به ما ارائه دهد و سپس فلسفه تعلیم و تربیت مبتنی بر مبانی اسلامی را پیشنهاد کند. آقای اعرافی مسئول این امر شدند و با همکاری آقای پارسانیا و برخی دیگر از دوستان، فلسفه تعلیم و تربیت مبتنی بر مبانی اسلامی را تدوین کردند. این اقدام موجب خوشحالی مقام معظم رهبری نیز شد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه گفت: در سال‌های گذشته برای تأیید مدارک حوزوی و کسب مجوز انجمن‌های علمی یا نشریات علمی باید به وزارت علوم مراجعه می‌شد، اما با تدبیر شورای تخصصی حوزوی، ماده واحده‌ای در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب کردیم که بر اساس آن، هر آنچه که شورای عالی حوزه علمیه به عنوان مدرک سطح ۴ و موارد دیگر مانند تأسیس انجمن‌های علمی و رتبه‌بندی علمی نشریات تصویب کند، نیاز به مجوز وزارت علوم ندارد و این از برکات شورای تخصصی حوزوی بود.
وی افزود: این جریان، شجره طیبه‌ای است که حلقه وصل نظام اجرایی و سیاستگذاری کشور با مرکزیت و منبع تحولات حکمرانی اسلامی، یعنی حوزه‌های علمیه، است.
تأکید بر همگرایی حوزه و دانشگاه و نقش شورای تخصصی حوزوی در توسعه رشته‌های آموزش عالی
رئیس فرهنگستان علوم، در ادامه سخنان خود گفت: همچنین، در زمینه دوره‌ها و رشته‌های سیاستگذاری، زمینه برای برگزاری این دوره‌ها در باقرالعلوم فراهم شد چراکه فلسفه‌های مضاف به عنوان یک جریان علمی در مجموعه دانشگاهی کشور ضروری است و همه این اقدامات از برکات شورای تخصصی حوزوی بوده است.
مخبردزفولی با تأکید بر زحمات و تلاش‌های بی‌وقفه گفت: عزیزانی که از دور نظاره‌گر این روند هستند یا در جریان جزئیات نیستند، باید بدانند که حوزویان و دانشگاهیان با چه دشواری‌ها و مشکلاتی این مسیر را طی کرده‌اند تا بخش‌هایی از این فرآیند در نظام سیاستگذاری و اجرایی کشور نهادینه شود. هیچ‌کدام از دستگاه‌های دیگر نتوانستند در موفقیت این شورای حوزوی تأثیرگذار باشند. باید قدر زحمات کسانی که پای کار ایستاده‌اند و امروز به این نقطه رسیدیم را بدانیم.
ضرورت توجه به نظریه‌های مبنایی در حکمرانی دینی و سیاستگذاری علمی
محمدرضا مخبردزفولی در ادامه سخنان خود با تأکید بر اهمیت نقش فعال‌تر حوزه در حکمرانی دینی، گفت: در این همایش که عنوان آن «حکمرانی دینی و سیاستگذاری علم» است، بر این نکته باید توجه کنیم که حوزه باید نقش بسیار فعال‌تری از آنچه که تاکنون ایفا کرده است، در این زمینه داشته باشد. اما بگذارید یک قدم فراتر برویم: آنچه که بالاتر از سیاستگذاری قرار دارد، نظریه‌های مبنایی است. باید از خود بپرسیم که نظریه مبنای ما در حوزه فرهنگ چیست؟ متأسفانه هنوز پاسخ دقیقی برای این سوال نداریم. نمی‌گویم که اصلاً نداریم؛ نمی‌گویم اجزای آن در اختیار ما نیست یا اینکه درک کاملی از آن نقاط نداریم، بلکه موضوع این است که یک مجموعه منسجم و قابل ارائه در محافل داخلی و بین‌المللی، در این زمینه وجود ندارد.
وی افزود: نظریه مبنای ما درباره علم چیست؟ نظریه مبنا در فرهنگ یک مفهوم کلی است، اما در اجزای فرهنگ، به ویژه در موضوعات مبتلابه ما در حوزه‌های مختلف، از جمله فرهنگ جهانی، شهروندی جهانی، عفاف و حجاب، جنسیت، زنان و کودکان، به‌وضوح نیازمند نظریه‌های مبنایی مشخص و پژوهش‌های عمیق هستیم. سیاست‌گذاری‌ها باید بر اساس این نظریه‌ها شکل گیرد، و ما هنوز در این زمینه عقب هستیم. در حوزه علم نیز وضعیت مشابهی داریم؛ امروزه همه درباره هوش مصنوعی صحبت می‌کنند، اما نظریه مبنای ما در مواجهه با هوش مصنوعی چیست؟ و نظریه مبنا در زمینه کوانتوم چیست؟ اگر حوزه در این زمینه‌ها فعالیت نکند، آن‌گاه با حواشی زیادی روبه‌رو خواهیم شد که دیگر نمی‌توانیم مشکلات را حل کنیم و تنها مصرف‌کننده خواهیم بود. آن‌وقت این دیگران هستند که دیکته می‌کنند و نظریه غالب را تعیین می‌کنند و ما دیگر نقش تعیین‌کننده‌ای نخواهیم داشت.
مخبردزفولی ادامه داد: ما باید توجه کنیم که در حوزه‌های علمی گوناگون، از جمله علم و فناوری که اکنون در سطح پیچیده‌ای قرار دارد، اگر مبنای فکری و مفهومی خود را نداشته باشیم، سرگردانی و حیرت نتیجه کار ما خواهد بود یا پیروی از دیگران. اما اگر بخواهیم نقشی پیشرو داشته باشیم و دیگران از ما بیاموزند، ورود به این مقوله‌ها ضروری است و متأسفانه هنوز جای خالی در این زمینه‌ها وجود دارد. نحله‌ها، انجمن‌ها و تشکل‌های علمی تخصصی حوزوی هنوز تحرک جدی و سازمان‌یافته‌ای در این زمینه‌ها نداشته‌اند. نمی‌گویم که هیچ فعالیتی وجود ندارد، اما هنوز تحرک و همگرایی لازم اتفاق نیفتاده است، و از این‌رو ما در این زمینه‌ها کمبود داریم.
ضرورت تغییر نگاه به علم و نظریه‌پردازی در حکمرانی دینی
وی در ادامه سخنان خود با اشاره به تغییر مفهوم علم در دنیای امروز گفت: علم دیگر به معنای علم برای علم نیست؛ حتی علم برای دانش‌افزایی، خدمت‌رسانی نیست، علم امروزه تبدیل به قدرت شده است. مقاله‌ای را می‌خواندم که در آن روسای آکادمیک آمریکایی پیشنهاد یک تریلیون دلار بودجه برای تحقیق و توسعه به دولت جدید آمریکا را مطرح کرده بودند. آنها به‌طور صریح اعلام کرده‌اند که دیگر برایشان مفهوم ابرقدرتی به آن معنا اهمیتی ندارد و به دنبال تبدیل شدن به ابرقدرت علمی هستند. در این مقاله، همچنین نگرانی‌ها از برخی کشورها، از جمله چین، به تفصیل توضیح داده شده بود.
وی افزود: ما باید در جمهوری اسلامی در مورد مفهوم قدرت، نظریه‌پردازی کنیم. قدرتی که ما در جمهوری اسلامی به آن اشاره می‌کنیم، با قدرتی که آمریکایی‌ها دارند و به شکل بمب‌ها و جنگ‌افزار‌ها بر سر مردم غزه و لبنان اعمال می‌شود، قطعاً متفاوت است. نظریه‌های مبنایی ما باید پایه و اساس سیاست‌گذاری‌ها باشند و این سیاست‌ها باید برنامه‌های اجرایی ما را شکل دهند. دانشگاه‌ها و مراکز علمی باید وظیفه عملیاتی کردن این برنامه‌ها را بر عهده بگیرند.
مخبردزفولی با اشاره به مشکلات موجود در اجرا و هماهنگی سیاستگذاری و اجرا گفت: بعضی‌ها ایراد می‌گیرند که چرا اسناد و برنامه‌ها به درستی اجرا نشده است. علت این مسئله، نبود باورمندی، همدلی و هماهنگی بین سیاست‌گذار و مجری است. در برخی موارد، تفاسیر به سلیقه و اشتباه صورت گرفته است. این مشکلات متنوع هستند، اما هیچ‌کس نمی‌تواند انکار کند که داشتن یک برنامه راهبردی برای هر کشوری ضروری است. البته برای رسیدن به این هدف، داشتن نظریه‌های مبنایی از برنامه‌ریزی راهبردی حتی ضروری‌تر است.
وی پیشنهاد کرد که اعضای شورای تخصصی حوزوی حلقه اتصال بین نخبگان حوزوی و دانشگاهی شوند و برای یافتن نقاط ضعف و عقب‌ماندگی‌های موجود، تلاش کنند. حوزه باید این فرصت را به خود بدهد و آن را برای خود ایجاد کند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی خطاب به حوزویان عنوان کرد: شما حوزویان نخبه، پیشگام شوید و این حرکت را گسترش دهید تا حکمرانی در اندیشه، ایده‌پردازی و نظریه‌پردازی اتفاق بیفتد و بر مبنای این نظریه‌ها، برنامه‌های سیاستگذاری کلان و برنامه‌های اجرایی حتی پیشنهاد داده شود.
مخبردزفولی در پایان تأکید کرد: ما باید وارد این مقوله‌ها شویم. همان‌طور که در حوزه و دانشگاه به مطالعه دروس تخصصی علمی می‌پردازیم، باید توجه داشته باشیم که جمهوری اسلامی که قصد دارد پیام جهانی داشته باشد، باید همه این اجزا را برای خود تدارک ببیند. به امید اینکه بتوانیم به هدف بزرگی که رهبر عزیزمان مطرح کردند، یعنی شکل‌گیری ایران قوی، دست یابیم. این نقطه‌ها به هم پیوسته می‌توانند ما را به آن هدف بزرگ نزدیک‌تر کنند.