به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو، در دنیای معاصر، بازار‌های مصرفی به‌طور فزاینده‌ای تحت تأثیر رویداد‌های تجاری و تبلیغاتی خاص قرار دارند که می‌توانند رفتار مصرف‌کنندگان را به‌شدت تغییر دهند. یکی از مهم‌ترین این رویدادها، بلک فرایدی (Black Friday) است که در سال‌های اخیر تبدیل به یک پدیده جهانی شده و با خود تغییرات قابل‌توجهی در الگوی مصرف مردم در سراسر جهان به‌ویژه در ایران به همراه داشته است.

بلک فرایدی، که هر ساله در روز جمعه بعد از روز شکرگزاری در ایالات متحده برگزار می‌شود، با تخفیف‌های چشمگیر و تبلیغات وسیع، مصرف‌کنندگان را به خرید کالا‌هایی که معمولاً به‌دنبال آنها نبوده‌اند، ترغیب می‌کند. این رویداد نه‌تن‌ها به فروش بیشتر برند‌ها و فروشگاه‌ها کمک می‌کند، بلکه در بسیاری از موارد به‌وجودآورنده یک حس نیاز کاذب و مصرف‌گرایی بی‌رویه در میان مردم است.

تاریخچه و مفاهیم بلک فرایدی

بلک فرایدی به‌طور سنتی در ایالات متحده به‌عنوان یک روز خرید عمده شناخته می‌شود که پس از روز شکرگزاری (چهارمین پنج‌شنبه نوامبر) برگزار می‌شود. این روز، به‌عنوان آغاز رسمی فصل خرید‌های تعطیلات پایان سال، به دلیل تخفیف‌های قابل‌توجه در بسیاری از فروشگاه‌ها، حجم بالایی از خرید را به خود جذب می‌کند. اصطلاح «بلک» از این واقعیت نشأت می‌گیرد که فروشگاه‌ها معمولاً در این روز وارد «منطقه سیاه» (یعنی سودآوری) می‌شوند، زیرا فروش و درآمد آنها در این روز به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد. در ابتدا، این رویداد به‌ویژه در آمریکا برگزار می‌شد، اما در سال‌های اخیر به سایر نقاط جهان از جمله کشور‌های آسیایی و اروپایی نیز گسترش یافته است.

در ایران، هر ساله با نزدیک شدن به این تاریخ، فروشگاه‌ها و برند‌های مختلف تخفیف‌هایی مشابه به بلک فرایدی را برگزار می‌کنند و این پدیده به‌طور فزاینده‌ای در میان مصرف‌کنندگان ایرانی شناخته شده است. این رویداد به‌طور غیرمستقیم موجب تغییر در رفتار خرید مردم و افزایش تقاضا برای کالا‌هایی می‌شود که ممکن است نیازی به آنها نداشته باشند.

ایجاد نیاز کاذب

یکی از مهم‌ترین جنبه‌های بلک فرایدی، استراتژی‌های تبلیغاتی و بازاریابی است که موجب تحریک حس نیاز در مصرف‌کنندگان می‌شود. برند‌ها و فروشگاه‌ها با استفاده از تخفیف‌های چشمگیر و تبلیغات گسترده، مصرف‌کنندگان را به این باور می‌رسانند که تنها در این زمان خاص می‌توانند کالا‌هایی که مدت‌ها مدنظر داشته‌اند را با قیمت‌هایی به‌مراتب ارزان‌تر از قیمت معمول خریداری کنند. این تبلیغات، که غالباً در قالب بنر‌های آنلاین، ایمیل‌های تبلیغاتی، و حتی تبلیغات تلویزیونی و رادیویی صورت می‌گیرد، تأکید زیادی بر «محدود بودن زمان» تخفیف‌ها دارند. این استراتژی باعث می‌شود که مصرف‌کنندگان احساس کنند که اگر از فرصت‌های موجود استفاده نکنند، ممکن است یک فرصت طلایی را از دست دهند.

این تبلیغات به‌قدری گسترده و اغواکننده هستند که بسیاری از افراد حتی بدون داشتن نیازی واقعی به خرید، وارد فرایند خرید می‌شوند. در حقیقت، بسیاری از خرید‌هایی که در بلک فرایدی انجام می‌شود، نه بر اساس نیاز، بلکه بر اساس هیجانی است که از تخفیف‌های ویژه و فشار زمان به‌وجود می‌آید. به‌این‌ترتیب، حس نیاز کاذب در مصرف‌کنندگان به‌وجود می‌آید، به‌طوری‌که آنها شروع به خرید کالا‌هایی می‌کنند که قبلاً هیچ‌گونه نیازی به آنها نداشتند و ممکن است بعداً حتی از خرید خود پشیمان شوند.

افزایش مصرف‌گرایی

بلک فرایدی نه‌تن‌ها یک رویداد تجاری است، بلکه در سطح اجتماعی و فرهنگی نیز تأثیرات عمیقی بر جای می‌گذارد. مصرف‌گرایی، که به معنای تمایل به خرید کالا‌های بیش از حد و به‌طور غیرضروری است، یکی از پیامد‌های عمده این نوع رویداد‌ها به‌شمار می‌آید. در واقع، بلک فرایدی به‌عنوان یک نمونه کلاسیک از تحریک مصرف‌گرایی، موجب می‌شود که مصرف‌کنندگان به جای خرید بر اساس نیاز‌های واقعی خود، بیشتر بر اساس الگو‌های اجتماعی و تبلیغاتی خرید کنند.

در جوامعی که بلک فرایدی به‌عنوان یک پدیده وارد شده است، این رویداد به یک نماد از وضعیت اجتماعی و اقتصادی تبدیل می‌شود. افراد به‌دنبال آن هستند که از تخفیف‌ها بهره‌مند شوند تا احساس کنند که به‌نوعی از سایرین عقب نمانده‌اند. در این فضا، خرید کالا‌های لوکس یا کالا‌هایی که در حالت عادی برای فرد مقرون به‌صرفه نیست، به‌عنوان یک نوع «افتخار» اجتماعی در نظر گرفته می‌شود. این نوع رفتار مصرفی نه‌تن‌ها باعث تشدید نابرابری‌های اجتماعی می‌شود، بلکه فشار‌هایی را برای افرادی که توانایی خرید ندارند، ایجاد می‌کند.

این فشار اجتماعی به‌ویژه در جوامعی که افراد تمایل دارند خود را با دیگران مقایسه کنند، می‌تواند به‌سرعت به رفتار‌های مصرف‌گرایانه تبدیل شود. افرادی که توانایی خرید کالا‌های گران‌قیمت در بلک فرایدی را ندارند، ممکن است احساس شکست یا عدم موفقیت اجتماعی کنند. این مقایسه‌های اجتماعی به ایجاد حس نیاز کاذب و تأثیرات منفی در روان‌شناسی مصرف‌کنندگان منجر می‌شود.

اثرات منفی اقتصادی و زیست‌محیطی

بلک فرایدی علاوه بر تأثیرات اجتماعی، تأثیرات منفی اقتصادی و زیست‌محیطی نیز دارد. در سطح اقتصادی، افزایش تقاضا برای کالا‌هایی که غالباً غیرضروری هستند، باعث ایجاد فشار بر تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان می‌شود. به‌ویژه در بازار‌های آنلاین، فروشگاه‌ها برای جذب مشتریان بیشتر مجبور به کاهش حاشیه سود خود هستند. در نتیجه، برخی از برند‌ها برای افزایش فروش، کیفیت کالا‌های خود را کاهش داده و به‌جای ارائه محصولات با ارزش‌افزوده، بر روی تعداد و حجم فروش تمرکز می‌کنند.

از سوی دیگر، اثرات زیست‌محیطی بلک فرایدی نیز قابل‌توجه است. خرید بیش از حد کالا‌ها و افزایش تقاضا برای محصولات، بدون توجه به نیاز واقعی، باعث افزایش تولید، حمل و نقل و مصرف انرژی می‌شود. این امر موجب افزایش تولید گاز‌های گلخانه‌ای و در نتیجه تشدید بحران تغییرات اقلیمی می‌شود. همچنین، پدیده‌های دیگری مانند بسته‌بندی بیش از حد و دورریز کالا‌های مصرف‌شده نیز از پیامد‌های منفی این روز تجاری است. در نهایت، این روند می‌تواند به افزایش ضایعات و آلودگی محیط‌زیست منجر شود.

مقابله با مصرف‌گرایی ناشی از هیجان

برای کاهش اثرات منفی بلک فرایدی و مقابله با مصرف‌گرایی، چندین رویکرد قابل‌توجه وجود دارد. اولین راهکار، افزایش آگاهی عمومی است. مردم باید از طریق آموزش‌های مختلف به درک صحیحی از مصرف و نیاز‌های واقعی خود برسند تا از خرید‌های غیرضروری پرهیز کنند. در این راستا، رسانه‌ها و سازمان‌های غیر دولتی می‌توانند نقش مهمی در آگاه‌سازی مردم ایفا کنند.

علاوه بر این، خرید‌های آگاهانه و مسئولانه باید ترویج یابد. مصرف‌کنندگان باید به جای تمرکز بر تخفیف‌های کوتاه‌مدت و پرخطر، کالا‌هایی را خریداری کنند که واقعاً به آنها نیاز دارند و در بلندمدت برایشان مفید خواهد بود. این رویکرد می‌تواند به کاهش ضایعات، جلوگیری از خرید‌های احساسی و در نهایت کاهش مصرف‌گرایی کمک کند.

بلک فرایدی به‌عنوان یک رویداد تجاری جهانی، با ارائه تخفیف‌های چشمگیر و استفاده از استراتژی‌های تبلیغاتی اغواکننده، موجب ایجاد حس نیاز کاذب و تشدید مصرف‌گرایی در میان مردم می‌شود. این پدیده نه تنها بر رفتار خرید افراد تأثیر می‌گذارد، بلکه اثرات منفی اقتصادی و زیست‌محیطی نیز به همراه دارد. مقابله با این مشکلات نیازمند آگاهی‌رسانی عمومی، تغییر الگو‌های مصرف و ترویج خرید‌های آگاهانه است. تنها با ایجاد فرهنگ مصرف مسئولانه و بر اساس نیاز‌های واقعی می‌توان از پیامد‌های منفی بلک فرایدی جلوگیری کرده و به سوی یک جامعه پایدارتر و مسئول‌تر حرکت کرد.