غلامرضا کریمی، دانشیار روابط بین‌الملل و رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی، در گفت‌وگو با ایکنا در پاسخ به این سؤال که اروپایی‌ها پس از صدور قطعنامه شورای حکام علیه ایران به دنبال فراهم‌سازی فضا برای حرکت به سمت مکانیسم ماشه هستند، گفت: مسئله هسته‌ای ایران به فرازهای حساس پایانی خود نزدیک می‌شود. این بسته‌ای بود که از سال 2015 طراحی و اجرا شد و تا سال 2025 باید ادامه پیدا کند. یک فرایند 10 ساله‌ بر طبق یک فرایند پیچیده‌ که بر مبنای قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل مصوب شده بود. براساس آن فرایند، بعد از پنج سال تحریم تسلیحاتی ایران لغو می‌شد، بعد از هفت سال تحریم‌های موشکی و پهپادی ایران لغو می‌شد و فعالیت هسته‌ای ایران در سال 2025 به وضعیت عادی در محیط بین‌المللی بدون قرار گرفتن تحت قطعنامه‌های شورای امنیت ادامه پیدا می‌کند. 

وی با تأکید بر اینکه سه کشور اروپایی کمتر از 9 ماه دیگر فرصت دارند مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال کنند، ادامه داد: آمریکا از برجام خارج شده، روسیه و چین نیز انگیزه‌ای برای این امر ندارد و ایران هم تمایلی برای فعال کردن مکانیسم ماشه به دلیل اینکه به ضرر خود است، ندارد اما هر کدام از سه کشور اروپایی می‌توانند این فرایند را شروع کنند. 

کریمی اظهار کرد: به هر حال سه کشور اروپایی به این جمع‌بندی رسیده‌اند اگر از اکنون روند‌های مربوط به فشار به ایران درباره غنی‌سازی را انجام ندهند، فرصت لازم برای فعال کردن مکانیسم ماشه را از دست می‌دهند لذا علی‌رغم اینکه مذاکرات خوبی با مدیرکل آژانس در تهران انجام شد و ایران نیز پذیرفت غنی‌سازی 60 درصد را در حد 185 کیلوگرم متوقف کند اما سه کشور اروپایی اصرار کردند باید در همین زمان فعلی، قطعنامه آژانس صادر شود تا از ایران خواسته شود نسبت به آن پادمان و موارد مشکوکی که وجود دارد، پاسخ دهد. 

دانشیار روابط بین‌الملل با تأکید بر اینکه قطعنامه شورای حکام یک دوئل یا نبرد جدی بین ایران و کشورهای غربی در طول 9 ماه آینده در راستای فعال شدن یا نشدن مکانیسم ماشه است، گفت: ایران تمام تلاش خود را در طول 9 ماه آینده خواهد کرد. البته 3 ماه پایانی این 9 ماه، فرصت فعال کردن مکانیسم ماشه نیست چراکه آنها حداقل سه ماه زمان می‌خواهند تا قطعنامه 2131 شورای امنیت را مجددا فعال کنند لذا در طول 9 ماه آینده شاهد تلاش جدی ایران برای ممانعت از فعال شدن مکانیسم ماشه خواهیم بود و در مقابل هم تلاش اروپایی‌ها را برای فعال کردن این مکانیسم شاهد هستیم. براین اساس باید دید فرایند مذاکرات چگونه پیش خواهد رفت و آیا برجام به منزله مهمترین دستاورد سیاست خارجی ایران در سطح بین‌الملل، بعد از 10 سال به عاقبت خوش منجر می‌شود یا این دستاورد بزرگ سیاست خارجی بین ایران و قدرت‌های بزرگ به نوعی نابود می‌شود و دستاورد آن از بین می‌رود. 

واکنش طبیعی ایران به قطعنامه آژانس 

وی درباره پاسخ ایران به قطعنامه شورای حکام با راه‌اندازی سانتریفیوژ‌های نسل جدید اظهار کرد: واکنش ایران به هر قطعنامه آژانس طبیعی، تند و سریع بود منتهی در این شرایط می‌بینید در فاصله خیلی کمی از این پاسخ، قرار است مذاکرات ایران و اتحادیه اروپا، جمعه این هفته در ژنو آغاز شود. این نشان‌دهنده حساسیت دو طرف به مسئله زمان باقی‌مانده تا اکتبر 2025 است. اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی به خوبی می‌دانند هر نوع گذشت زمان این فرصت را از آنها می‌گیرد و هم ایران به خوبی واقف است اگر این‌همه تلاش و تحریم را تحمل کرده به دلیل این است که وضعیت ایران در محیط بین‌المللی به وضعیت عادی تبدیل شود اما اگر مکانیسم ماشه اجرا شود انگار در طول این 10 سال فعالیت خاصی انجام نداده‌ایم، با وجود اینکه همواره زیر فشار تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا بوده‌ایم و فرصت‌های توسعه اقتصادی از کشور به این امید که وضعیت ایران در محیط بین‌الملل در سال 2025 عادی می‌شود، گرفته شده است. اگر مکانیسم ماشه در فرصت باقی‌مانده فعال نشود، اثرات قطعنامه 2231 از بین می‌رود و ایران می‌تواند به مانند کشور عادی به فعالیت هسته‌ای بپردازد همانطور که ژاپن، آرژانتین، برزیل و سایر کشورهایی که غنی‌سازی در سطح حداکثری را با هر تعداد سانتریفیوژ تحت نظارت آژانس، نه شورای حکام، انجام می‌دهند.

رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی ایران با تأکید بر اینکه ایران علی‌رغم واکنش تند نسبت به قطعنامه آژانس بلافاصله با مذاکرات با سه کشور اروپایی در ژنو موافقت می‌کند، افزود: دلیل این ضرب‌الاجل موقعیت حساس زمان است. به ویژه اینکه ترامپ در 20 ژانویه به قدرت باز می‌گردد. ما سوابق خطرناک این فرد را در سال 2018 دیده‌ایم که این فرد از برجام خارج شد لذا وضعیت بحث برجام امروز پیچیده است. ایران باید مراقبت‌های لازم را داشته باشد تا اجماع جهانی در محیط منطقه‌‌ای علیه او شکل نگیرد. از طرف دیگر اتحادیه اروپا مراقبت می‌کند تا شرایط ایده‌آل امروز ایران به لحاظ غنی‌سازی به سمت لغو قطعنامه 2231 نرود. 

وی به تحلیل مذاکرات جمعه ایران با سه کشور اروپایی در ژنو پرداخت و گفت: مفروضاتی برای این مذاکرات است؛ ایران به غنی‌سازی بیشتر در حال حاضر احتیاجی ندارد؛ یعنی غنی‌سازی 185 کیلوگرمی 60 درصدی ترتیبات لازم را برای انجام مذاکرات یا به عنوان پشتوانه مذاکرات برای ایران تأمین کرده است. بنابراین افزایش تعداد سانتریفیوژها در صحنه سیاست خارجی و در فرصت 9 ماه باقی مانده، خیلی کمکی به ایران نخواهد کرد. ایران یک هدف اصلی دارد و این است که اکتبر 2025 برسد و قطعنامه 2231 لغو شود و هدف بعدی لغو تحریم‌ها است. 

لغو تحریم‌ها در مذاکره با اروپایی انجام نمی‌شود

کریمی بیان کرد: طبیعتاً لغو تحریم‌ها در مذاکره با سه کشور اروپایی بدست نخواهد آمد، چنانکه ما در طول سال‌های 2018 تا کنون تعاملات خوبی با کشورهای اروپایی داشتیم اما عملاً کاری برای لغو یا رفع تحریم‌ها نتوانستند انجام دهند. بنابراین مذاکره اصلی و جدی ما با آمریکا خواهد بود و با آن کشور باید مناسبات یا مذاکراتی انجام شود تا در جهت کاهش یا کم کردن تحریم‌ها، عادی شدن وضعیت اقتصادی، بانکی، گمرکی اتفاقاتی بیفتد. بنابراین باید نوع مذاکرات ایران با آمریکا به گونه‌ای باشد که بتواند به کاهش این محدودیت‌ها برای کشور منجر شود. 

وی تصریح کرد: در مذاکرات روز جمعه، اروپایی‌ها نیز حتی پیش‌دستی کردند چراکه آنها نیز اختلافاتی با ترامپ دارند و می‌دانند با آمدن ترامپ خیلی از اولویت‌های کشورهای اروپایی از دستور کار خارج می‌شود لذا به عنوان برگ برنده در مذاکرات از کارت ایران نیز می‌خواهند استفاده کنند تا نقش خود را در مذاکرات آینده بین ایران و آمریکا، پررنگ کنند. به نظر من، ایران باید مذاکرات با 3 کشور اروپایی را پررنگ ادامه دهد و مانع سرعت بخشیدن کشورهای اروپایی به موضوع مکانیسم ماشه شوند. در عین حال ترامپ شدیداً مشتاق است که دستاورد مشخصی در عرصه سیاست خارجی در موضوع اوکراین و ایران بدست بیاورد. 

کریمی ادامه داد: اکنون مهمترین بحرا‌ن‌های جهان، بحران اوکراین، بحران غرب آسیا و تنش شدید بین ایران و رژیم صهیونیستی است. لذا ترامپ احتیاج به دستاورد بزرگ در عرصه سیاست خارجی دارد. اگر ایران فعالانه وارد عرصه مذاکرات شود و محدودیت‌های خودساخته‌ گذشته که بسیاری از فرصت‌ها را از ایران گرفت و موقعیت‌های ویژه‌ای را که در عرصه سیاست خارجی به وجود آمد که آن موقعیت‌ها به راحتی بخاطر عدم تصمیم‌گیری یا تعلل در تصمیم‌گیری از بین رفت در این فرصت زمانی با توجه به شرایط دولت چهاردهم، زمینه مذاکرات بیشتر از گذشته فراهم شده، لذا این فرصت وجود دارد تا با زمینه‌سازی با سه کشور اروپایی بتواند مذاکرات مستقیمی را با کشور آمریکا آغاز کند و به نوعی فرایندی را در طول 9 ماه طی کند که اساساً نزدیک شدن به مکانیسم ماشه منتفی شود. 

بکارگیری اهرم‌های مذاکراتی بسیار قوی

رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی ایران بیان کرد: اگر مکانیسم ماشه فعال شود، در واقع دستاورد 9 ساله ایران در عرصه سیاست بین‌الملل و خیلی از فشارها و تحریم‌هایی که ایرانیان متحمل شدند و بر زندگی مردم تأثیر چشم‌گیر داشت و خیلی از فرصت‌های زندگی عادی از مردم گرفته شد، برمی‌گردد و این یک خاطره تلخی را برای مردم ایران باقی می‌گذارد که با وجود این‌همه هزینه مردم، اما دستاورد آن بازگشت قطعنامه 2231 و فعال شدن مکانیسم ماشه باشد و ما همان جایی باشیم که سال 2015 شروع کردیم لذا باید مقامات سیاست خارجی کشور دقت لازم را روی این قضیه داشته باشند تا مبادا شرایط به سال 2015 بازگردد.

وی تصریح کرد: حتماً ایران با توجه به ظرفیت‌های خود و غنی‌سازی 60 درصدی، اهرم‌های مذاکراتی بسیار قوی دارد که می‌تواند منافع ملت ایران را در مذاکرات تأمین کند. 

وی درباره رفتار دولت جدید ترامپ با جمهوری اسلامی ایران، اظهار کرد: طبیعتاً ترامپ فعلی، ترامپ گذشته نیست. با نوع افرادی که در دولت جدید چینش کرده، خیلی از آدم‌های افراطی دوره گذشته که بیشترین تأثیر را در خروج آمریکا از برجام داشتند، امروز در تیم ترامپ نیستند. اگر چه افراد دیگری با رویکردهای متفاوتی را انتخاب کرده که خیلی‌ها در گذشته مواضع افراطی تندی علیه ایران داشته‌اند اما به هر حال ایران در طول چند سال گذشته به ظرفیت‌هایی به لحاظ نظامی و راهبردی دست پیدا کرده که خود را توانسته به عنوان یکی از بازیگران اصلی صحنه خاورمیانه به نظم منطقه‌ای و بین‌المللی تحمیل کند.

دانشیار روابط بین‌الملل اظهار کرد: چه عده‌ای خوششان بیاد و چه بدشان بیاید، ایران موقعیت راهبردی ویژه‌ای در محیط خاورمیانه دارد لذا حتی اگر آمریکا بخواهد نظمی را در خاورمیانه ایجاد کند بدون در نظر گرفتن منافع ایران نمی‌تواند نظم پایداری را ایجاد کند. طبیعتاً چین و روسیه تضاد و محدودیتی با بازگشت ایران به وضعیت طبیعی در منطقه غرب آسیا ندارند. حتی سه کشور اروپایی نیز در گذشته نشان داند، دوست دارند ایران وضعیت عادی و طبیعی در غرب آسیا پیدا کند.

کریمی اظهار کرد: جمهوری اسلامی ایران در این فرصت محدود باقی مانده تا زمان اکتبر 2025 باید تلاش کند تا وارد فرایندهای تقابلی گسترده مشابه گذشته نشود تا زمینه بازگشت قطعنامه‌ها فراهم نشود. در واقع اگر اسنپ‌بک اجرا شد و قطعنامه‌ها برگشت، درست است که تحریم‌های جدید علیه ایران فایده ندارد چون همه تحریم‌ها را آمریکا علیه ایران اعمال کرده ولی بازگرداندن ایران و خارج کردن ایران از زیر فصل هفتم منشور ملل متحد و لغو شش قطعنامه 1929 که تحریمی‌ترین قطعنامه‌های شورای امنیت در طول 75 سال گذشته بود و اصلاح کردن و از بین بردن آن قطعنامه‌ها از فردای اکتبر 2025، فرایند بسیار پیچیده‌ای است و حتماً قدرت استراتژیکی ایران را تخلیه خواهد کرد. لذا توجه به این مقوله در ماه‌های آینده بسیار در نوع رفتار سیاست خارجی ایران تعیین‌کننده است و مطمئن هستم مقامات ایران با عنایت به این متغیر وارد مذاکرات و تعاملات بین‌المللی خواهند شد. 

گفت‌‌وگو از مهدی مخبری