به گزارش تابناک ـ آیا لیتیوم می تواند بر رفع تحریم ها اثر بگذارد؟ کشف اخیر لیتیوم در ایران بسته به قابلیت استخراج و فرآوری لیتیوم و همچنین عوامل ژئوپلیتیکی، پتانسیل تقویت بخش معدن و اقتصاد آن را دارد. این می تواند به عنوان یک ابزار چانه زنی برای رفع تحریم های اعمال شده توسط جهان غرب عمل کند.

ایران دارای ذخایر معدنی قابل توجهی است، اما صنعت معدن کشور با مشکلاتی از جمله کمبود ماشین آلات و تحریم های بین المللی دست و پنجه نرم می کند. کشف اخیر لیتیوم در ایران بسته به قابلیت استخراج و فرآوری لیتیوم و همچنین عوامل ژئوپلیتیکی، پتانسیل تقویت بخش معدن و اقتصاد آن را دارد. این می تواند به عنوان یک ابزار چانه زنی برای رفع تحریم های اعمال شده توسط جهان غرب عمل کند. 

چین به دلیل مشارکت استراتژیک و تخصص خود در فناوری های پالایش و استخراج لیتیوم، بیشترین بهره را از کشف لیتیوم ایران می برد. با این حال، علیرغم پتانسیل قوی معدنی ایران، هزینه‌های زیرساختی بالا، محدودیت‌های تکنولوژیکی و تحریم‌ها مانع توسعه صنعت معدنی این کشور می‌شود. هر چند صرف وجود منابع معدنی غنی در کشور نمی‌تواند عاملی بازدارنده یا برگ قطعی برای چانه‌زنی باشد، چنان که ایران با وجود دارا بودن ذخایر غنی نفت و گاز به دلیل عدم ثبات در سیاست خارجی بین المللی و منطقه ای، همچنان تحت تاثیر تحریم‌های اقتصادی آمریکا قرار دارد که خود بزرگترین مانع برای تامین سرمایه و فناوری لازم جهت توسعه میادین نفت و گاز و معادن غیر نفتی است. اما، بنا به اطهار منابع ایرانی و خارجی، کشف لیتیوم در ایران که بنظر میرسد حدود 7 درصد از کل ذخایر معدنی جهان را در خود جای داده و سرشار از موادی از جمله روی، مس، سنگ آهن، زغال سنگ و گچ است، می تواند برای کمک به صنعت معدن و رونق اقتصادی در ایران اثرات مثبتی داشته باشد. 

با این حال، صنعت معدن ایران هنوز نوپا است و به دلیل کمبود ماشین آلات و تجهیزات لازم و همچنین تحریم های بین المللی به سختی می تواند به رشد اقتصادی کمک کند. ایران در گذشته مواد معدنی مختلفی از جمله سنگ آهن، روی و مس را به کشورهای غربی صادر می کرد. با این حال، تحریم‌های طولانی‌مدت بین‌المللی که در ابتدا در سال 2006 برای مهار برنامه توسعه هسته‌ای ایران اعمال شد، منجر به سرمایه‌گذاری ناکافی در بخش معدن گردید.

در مارس 2023 اعلام شد، کشف لیتیوم با ذخیره 8.5 میلیون تن در ایران، در صورت اثبات صحت، انتظار می رود که بخش معدن و رشد اقتصادی کشور را تقویت کند. 

ایران اولین کشور خاورمیانه است که ذخایر لیتیوم را کشف کرده است. لیتیوم جزء حیاتی باتری های لیتیوم یونی است که در گوشی های هوشمند و وسایل نقلیه الکتریکی استفاده می شود. استقبال روزافزون از وسایل نقلیه الکتریکی باعث افزایش تقاضا برای لیتیوم در سطح جهانی شده است. نیاز زیادی برای افزایش استخراج و پردازش لیتیوم برای پاسخگویی به تقاضا، به ویژه برای تولید خودروهای الکتریکی وجود دارد. آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، در چشم‌انداز جهانی خودروهای برقی برای سال 2022، نشان داد که حدود 50 معدن جدید با اندازه متوسط باید ساخته شود تا تقاضای فزاینده لیتیوم برای وسایل نقلیه الکتریکی برآورده شود و اهداف بین‌المللی انتشار کربن  را عملی نماید. در حال حاضر با افزایش تقاضا برای لیتیوم در سطح جهان نشانه هایی از کمبود لیتیوم وجود دارد. ذخایر لیتیوم یافت شده در ایران این پتانسیل را دارد که کمبود عرضه لیتیوم را در سال های آینده به مازاد برگرداند.به امید رفع تحریم ها و برقراری مجدد روابط دیپلماتیک انتظار می رود که کشف لیتیوم در ایران تمرکز را به سمت  فع تحریم ها و در نتیجه فعالیت های معدنی در منطقه و جهان، هدایت کند. 

در سطح جهانی، ایران می تواند از این کشف برای متقاعد کردن کشورهای غربی مانند ایالات متحده آمریکا و کشورهای اتحادیه اروپا برای لغو تحریم های اعمال شده استفاده کند. این تحریم‌ها شامل محدودیت‌های دسترسی ایران به سیستم مالی جهانی، ممنوعیت سفر برای افراد و نهادهای هدفمند درگیر در فعالیت‌های مرتبط، و محدودیت در تجارت کالاها و فناوری‌های خاص است. در آگوست 2023، ایران و ایالات متحده به توافقی دست یافتند که بر اساس آن ایران قصد داشت در ازای آزادی چند ایرانی زندانی و دسترسی به دارایی های مالی مسدود شده، آمریکایی های بازداشت شده را آزاد کند. اجرای تعهدات نشان دهنده اعتماد متقابل بین کشورهاست که می تواند راه را برای بهبود روابط، کاهش تنش ها و ابتکارات دیپلماتیک آینده هموار کند. دولت آمریکا همچنین مخالفتی با  غنی سازی اورانیوم تا 60 درصد در ایران ابراز ننمود.. این را می توان به عنوان اجازه دادن به ایران برای دستیابی به آرزوهای هسته ای خود تفسیر کرد که می تواند طرفین را به پایبندی به توافق امضا شده تشویق نماید.

با تقویت همکاری و اعتماد بین کشورها، این توافق می تواند تحریم ها را کاهش دهد. علاوه بر این، در صورت ادامه بهبود روابط، ایران به طور بالقوه می تواند از کشورهای غربی برای سرمایه گذاری لیتیوم خود کمک بگیرد.

همچنین در سطح منطقه ای، با توجه به توافق به از سرگیری روابط بین ایران و عربستان سعودی در مارس 2023،که با کمک چین صورت گرفت، منجر به از سرگیری روابط دیپلماتیک، بازگشایی سفارت‌ها و اجرای توافق‌نامه‌هایی در زمینه اقتصاد،‌ سرمایه‌گذاری، تجارت و امنیت بین دو کشور گردید. با برقراری مجدد روابط صمیمانه، عربستان سعودی به احتمال زیاد به سرمایه گذاری های مشترک در بخش معدن ایران، اقدام خواهد نمود که منافع متقابل را برای هر دو کشور فراهم می کند.

همچنین می‌توان انتظار داشت که هند با ایجاد همکاری‌های قوی برای تضمین عرضه منظم لیتیوم، با توجه به اینکه هند یکی از بزرگترین واردکنندگان باتری‌های لیتیوم یون است، به دنبال تقویت روابط خود با ایران باشد. ایران و هند روابط قوی و چند وجهی در زمینه های مختلف مانند تجارت، انرژی، ارتباطات، فرهنگ و همکاری های استراتژیک دارند. از آنجایی که هند در تلاش برای انتقال به منابع انرژی تجدیدپذیر و کاهش ردپای کربن خود است، دسترسی به ذخایر لیتیوم از ایران می‌تواند توسعه و استقرار راه‌حل‌های ذخیره‌سازی انرژی، مانند باتری‌های در مقیاس شبکه و سیستم‌های خارج از شبکه را تسهیل کند. احتمال ایجاد اختلال در رقابت جهانی لیتیوم و روابط ژئوپلیتیکی، با اعلان ذخایر لیتیوم در ایران احتمالاً بر رقابت جهانی برای منابع لیتیوم تأثیر قابل توجهی خواهد داشت، بنابراین، این قدرت را دارد که دینامیک قدرت موجود در رقابت جهانی لیتیوم را مختل کند، زیرا تخمین زده می شود که پس از شیلی دومین ذخیره بزرگ لیتیوم در جهان باشد. ظهور ایران به عنوان یک تولید کننده قابل توجه لیتیوم می تواند زنجیره تامین جهانی را متنوع کند. چین، بزرگترین واردکننده و پردازنده لیتیوم و تولید کننده باتری های لیتیومی، سهم قابل توجهی از بازار لیتیوم را در اختیار دارد. چین به ویژه به تامین کنندگان خارجی لیتیوم از جمله استرالیا، برزیل، کانادا و زیمبابوه وابسته است و حدود 70 درصد از کل واردات لیتیوم آن را تشکیل می دهد. با روابط اقتصادی و سیاسی تثبیت شده چین با ایران، پتانسیل برای سرمایه گذاری های مشترک در زنجیره تامین انرژی پاک وجود دارد. 

علاوه بر این، تخصص چین در پیشرفت‌های فناوری در فناوری‌های مرتبط با لیتیوم، به‌ویژه تولید باتری‌های لیتیوم یون، تصفیه و پالایش لیتیوم، سیستم‌های مدیریت باتری و توسعه مواد باتری، احتمالاً نقش مهمی در دستیابی به لیتیوم ایران، ایفاء خواهد کرد. افزایش دسترسی به لیتیوم ایران از سوی چین، وابستگی آن کشور به تامین کنندگان فعلی لیتیوم را کاهش می دهد و بر عرضه لیتیوم تسلط پیدا کرده و بر تراز تجاری و رشد اقتصادی کشورهای عرضه کننده لیتیوم به چین تأثیر می گذارد. در عین حال، استرالیا که به عنوان منبع اصلی فعلی لیتیوم چین برجسته است و حدود 90 درصد لیتیوم خود را به چین صادر می کند، ممکن است با چالش های سیاسی و اقتصادی مواجه شود. استرالیا، به عنوان متحد نزدیک ایالات متحده، احتمالاً با فشار برای محدود کردن صادرات لیتیوم خود به چین، با هدف محدود کردن دسترسی چین به منابع لیتیوم مواجه خواهد شد. شیلی نیز که تامین کننده اصلی لیتیوم چین است، ممکن است با فشار مشابهی از سوی ایالات متحده روبرو شود. 

ایالات متحده احتمالاً چنین فشارهایی را اعمال خواهد کرد، زیرا موقعیت قوی چین می تواند رقابت فناوری و رهبری ایالات متحده در بازار خودروهای الکتریکی را تضعیف کند و تنش های موجود را تسریع کند و دینامیک قدرت در رقابت جهانی لیتیوم را مختل کند. چین برای تعمیق روابط با ایران، مشارکت گسترده ای را با تمرکز بر نیازهای انرژی چین و منابع فراوان ایران ایجاد کرده است. چین برای بیش از یک دهه شریک تجاری اصلی ایران باقی مانده است. روابط این دو کشور، به ویژه پس از خروج ایالات متحده از توافق هسته ای و اعمال مجدد تحریم ها علیه تهران در سال 2018، قوی تر شد. و برای مقابله با نفوذ ایالات متحده در خاورمیانه و آسیا. در مارس 2021، چین و ایران یک توافقنامه همکاری راهبردی 25 ساله برای تقویت اتحاد اقتصادی و سیاسی کشورها، به ویژه با تمرکز بر سرمایه گذاری در صنعت انرژی و زیرساخت ایران و تضمین عرضه منظم نفت و گاز به چین، امضا کردند. انتظار می رود این امر موجب تقویت بیشتر روابط ایران و چین شود. چین، قابل اعتمادترین متحد استراتژیک ایران و یک تولیدکننده مهم لیتیوم، احتمالاً به عنوان یک شریک حیاتی در ایجاد صنعت لیتیوم ایران عمل خواهد کرد. به عنوان رهبر جهانی در پذیرش خودروهای الکتریکی (به صورت مطلق)، تقاضا برای لیتیوم در چین در سال های اخیر به طور چشمگیری افزایش یافته است.

همچنین، چین به عنوان تنها شریک تجاری قادر به دسترسی و پالایش لیتیوم در مقیاس بزرگ برجسته است. این امر باعث تقویت بیشتر روابط ایران و چین خواهد شد.

با توافق اخیر امضا شده در سال 2023، این امید وجود دارد که بتواند زمینه را برای کاهش تحریم ها علیه ایران هموار کند. علاوه بر این، با توجه به نقش محوری لیتیوم در صنایع متعدد و نگرانی در مورد قدرت غالب چین در زنجیره تامین لیتیوم، دولت ایالات متحده ممکن است کاهش تحریم ها را در نظر بگیرد. اتحادیه اروپا به دلیل عدم اطمینان در مورد زنده بودن ذخایر، تاثیر آن بر محیط زیست در حین استخراج و عدم سرمایه گذاری در انرژی در ایران، احتمالا تحریم ها را کاهش یا لغو و بلافاصله در ایران سرمایه گذاری نخواهد کرد.

با این حال، اگر ایالات متحده در این مسیر حرکت کند، اتحادیه اروپا ممکن است در آینده کاهش تحریم ها را در نظر بگیرد. در صورت تایید ماندگاری ذخایر و مناسب بودن عیار و کیفیت لیتیوم برای استفاده، بسیاری از کشورها احتمالاً علاقه مند به سرمایه گذاری و ایجاد همکاری قوی با ایران هستند. این می‌تواند کل پویایی زنجیره تامین لیتیوم را تغییر دهد و همچنین منجر به کاهش قیمت‌های لیتیوم شود که به دلیل افزایش قابل توجه تقاضای جهانی لیتیوم در حال افزایش است. باید دید آیا فلز ارزشمند لیتیوم، گره کور تحریم های آمریکا و غرب را باز میکند.