قاسم محبعلی سفیر پیشین ایران در یونان در گفت‌وگو با ایلنا، درباره ظرفیت‌های دستگاه دیپلماسی ایران و امکان مقابله با رویکردهای قهری غربی‌ها به ویژه پس از به قدرت رسیدن ترامپ، تصریح کرد: دیپلماسی باید با طرف اصلی یعنی ایالات متحده انجام گیرد، هرچند دیگر طرف‌ها نیز می‌توانند مؤثر باشند، اما به قول معروف، تعیین‌کننده اصلی نیستند. بنابراین، در گام اول لازم است چهارچوب و دستور کار مشخصی تعیین شود تا اختلافات میان ما و طرف مقابل شفاف شود. باید مشخص شود چه نکات کلیدی برای حل مشکلات با اروپایی‌ها سهل‌تر است و چه مسائلی سخت‌تر یا غیرقابل حل هستند. اروپا اهمیت خاصی دارد و باید در نظر داشته باشیم که چگونه به این موضوع فکر کنیم. مسئله اساسی کشور ما که دولت بارها بر آن تأکید کرده، توسعه‌نیافتگی اقتصادی است. بنابراین، مشکلات ما با اروپا و آمریکا باید حل و فصل شود. روابط با تمامی طرف‌ها اهمیت دارد و قطعا باید این روابط را گسترش داد، اما بحران اصلی کشور، یعنی توسعه‌نیافتگی، فقط با دیپلماسی حل نخواهد شد. بنابراین، لازم است روی چند مسئله کلیدی که مورد اختلاف است، به توافق برسیم و روابط را با طرف‌های دیگر بر اساس منافع ملی و امنیت ملی توسعه دهیم.

مماشات با غرب یا اقدام متقابل

رویکرد کدام دولت‌ها توانسته‌ رشد اقتصادی را توسعه دهد؟

وی در پاسخ به این پرسش که با توجه به تجربه تاریخی ایران، میان دوگانه رویکرد مماشات با غرب و نگرش اقدام متقابل، کدام یک باید در دستور کار سیاست خارجی باشد، عنوان کرد: به وضعیت دولت‌های مختلف، از جمله آقای خاتمی و آقای روحانی تا آقای پزشکیان و دولت‌های این دوران نگاه کنید و ببینید کدام یک از این رویکردها توانسته‌اند رشد اقتصادی را توسعه دهند و تهدیدات و تورم را کاهش دهند. می‌دانیم که در دوره آقای خاتمی در شرایط بحرانی که روابط کشور با اروپا به شدت معلق بود و عربستان سعودی، ترکیه و پاکستان سفرای خود را فراخوانده بودند و حتی کشور در آستانه جنگ قرار داشت، دولت آقای خاتمی به ویژه در دوره اول توانست این روابط را بهبود بخشد. برعکس آن یعنی وضعیت دولت دوران احمدی‌نژاد را بررسی کنید. ما در بدترین شرایط ممکن قرار داشتیم و چندین قطعنامه علیه ایران صادر شد که به فصل ۷ شورای امنیت مربوط می‌شد. اگر این روند ادامه می‌یافت، احتمالاً به جنگ منجر می‌شد. اما دولت آقای روحانی با توافق برجام توانست این تهدیدات را رفع کند و وضعیت کشور را بهبود بخشد. اگر برجام ادامه پیدا می‌کرد، شرایط به‌طور کلی متفاوت بود.

اقدام متقابل  یا خودزنی

وی ادامه داد: دولت پس از آقای روحانی وضعیت را مخدوش کرد و سه سال بحرانی را به وجود آورد. اگر این روند ادامه می‌یافت، ممکن بود اکنون در شرایط کامل آماده‌باش جنگی باشیم. آقای پزشکیان نیز این وضعیت را کنترل کرده و راه‌حل را در دیپلماسی و مذاکره می‌داند. راه‌حل دیگری در این زمینه وجود ندارد. موضوع به‌اصطلاح اقدام متقابل، تأثیری در طرف مقابل ندارد. غنی‌سازی چه تأثیری بر مسائل اقتصادی، اجتماعی و روابط بین‌المللی ما دارد؟ زمانی اقدام متقابل موثر است که هزینه‌های طرف مقابل افزایش یابد. اگر هزینه‌ای برای طرف مقابل افزایش نیابد، به نوعی خودزنی خواهد بود.

تا اکتبر سال آینده توافقی بین ایران و غرب صورت نگیرد، آن را بر اساس مکانیزم ماشه به شورای امنیت می‌برند

این دیپلمات پیشین وزارت امور خارجه درباره چیستی مکانیزم ماشه و تاثیر فعال شدن آن بر روابط خارجی ایران، بیان کرد: برجام بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت شکل گرفت و بر اساس یکی از ضمائم شورای امنیت و بیانیه ۵ کشور عضو دائمی شورا امنیت بود. این توافق به‌عنوان یک تصمیم سازمان ملل در شورای امنیت به تصویب رسیده است. آن شش قطعنامه تحریم ایران که بر اساس فصل ۷ بودند، تا سال ۲۰۲۵ معلق شده بودند و این به شرط اجرای برجام بود. اگر برجام اجرا می‌شد و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از هشت سال گزارشی مبنی بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران به شورای امنیت ارائه می‌داد که نشان دهد ایران پروتکل الحاقی را در مجلس تصویب کرده و اجرایی می‌کند، روابط ما با اروپا و آمریکا به حالت عادی برمی‌گشت و آن شش قطعنامه از دستور کار خارج می‌شد. اکنون مشکل این است که اگر تا اکتبر سال آینده توافقی بین ایران و اروپا و آمریکا صورت نگیرد، احتمال دارد آن‌ها این اختلافات را مجدداً بر اساس مکانیزم ماشه به شورای امنیت ببرند. اگر این اتفاق بیفتد احتمال دارد که قطعنامه جدیدی به نفع برجام صادر شود، باید توجه داشت که سه کشور دائمی شورای امنیت، یعنی آمریکا، انگلیس و فرانسه، به احتمال زیاد آن را وتو خواهند کرد.

اگر تحریم‌های شورای امنیت برقرار شود برای همه طرف‌ها از جمله روسیه و چین هم لازم‌الاجرا است

محبعلی با اشاره به مذاکرات هسته‌ای و احتمال فعال شدن قطعنامه‌ها، تصریح کرد: اگر به توافق نرسیم، شش قطعنامه قبلی دوباره فعال می‌شود و تحریم‌های بین‌المللی در کنار تحریم‌های اروپا و آمریکا علیه ایران همچنان باقی خواهند ماند، اما الزامی برای اجرای این تحریم‌ها توسط سایر کشورها وجود ندارد. حالا اگر منافع‌شان به مناسبات‌شان با آمریکا و اروپا وابسته باشد و تحریم‌های شورای امنیت دوباره برقرار شود، آن تحریم‌ها برای همه طرف‌ها، حتی همسایگان ما و همچنین روسیه و چین، لازم‌الاجرا خواهد بود. این وضعیت جدید به این معناست که علاوه بر تحریم‌های اروپا و آمریکا که قانونی می‌شود، شورای امنیت نیز آن را تأیید خواهد کرد. کشورهای دیگر نیز ناچار خواهند بود که از مناسبات تجاری و اقتصادی با ایران بر اساس قطعنامه خودداری کنند.

این تحلیل‌گر روابط بین‌الملل در رابطه با مذاکرات ایران با کشور‌های E3 و واکنش چین و روسیه در این روند مذاکرات هسته‌ای، اظهار کرد: شورای امنیت نیازمند یک قطعنامه جدید برای ادامه برجام و لغو قطعنامه‌های شش‌گانه پیشین است، بنابراین چین و روسیه حتما باید رأی مثبت بدهند. اما طرف‌های مقابل که شاکی هستند، شامل انگلیس، فرانسه و آمریکا می‌شوند و چون شاکی هستند، رأی منفی خواهند داد. بنابراین، رأی مثبت چین و روسیه در اینجا اثربخش نخواهد بود، مگر اینکه قطعنامه‌ای علیه ایران صادر شود. در این صورت چین و روسیه فرصت دارند، آن را وتو کنند. در مورد قطعنامه ۲۲۳۱ و مکانیزم ماشه، موافقت چین و روسیه به اصطلاح مؤثر نیست.

اگر جنگ اوکراین ادامه پیدا کند، رفع تحریم‌های غرب علیه ایران با چالش مواجه خواهد شد

روسیه از تحریم ایران و این تنش‌ها سود می‌برد

وی در خصوص احتمال کارشکنی روسیه در گفت‌وگوهای میان ایران و غرب، عنوان کرد: طرف ما که روسیه و چین  نیستند و در حال حاضر چین  نسبت به ایران منتقد یا تحریم‌کننده نیست، اصل مسئله آمریکا و اروپا هستند که اگر قرار است اختلافات را رفع کنند، موضوع اساسی همین سه کشور است، در نتیجه طرف مقابل ایران همان سه کشور انگلستان، فرانسه و آلمان خواهد بود. منطقا، تا زمانی که جنگ اوکراین ادامه دارد و مناسبات روسیه با اروپا و آمریکا متشنج است و روسیه از تحریم ایران و این تنش‌ها سود می‌برد.  دو مسئله مهم وجود دارد، یکی تحریم ایران و دیگری جنگ‌های خاورمیانه که در جریان است، توجهات اروپا و آمریکا جلب کرده است. یکی به مسئله جنگ خاورمیانه و دیگری به تحریم‌های ایران و وضعیت اوکراین مربوط می‌شود. بنابراین آن‌ها تمایل زیادی به گفت‌وگو دارند ولی تا زمانی که تحریم‌های روسیه رفع نشود، تحریم‌های ایران نیز در این منطقه باقی خواهند ماند.

روسیه و چین در شرایط کنونی بر اساس منافع خود عمل خواهند کرد

وی با بیان اینکه در این شرایط روس‌ها تلاش می‌کنند که مبادا روابط ایران ارپا خوب شود و چین نیز از این وضعیت سود‌ می برد، گفت:‌ روسیه و چین نمی‌خواهند تحت فشار بیشتر قرار گیرند. در مسئله انرژی نیز همین‌طور است؛ اگر روابط ایران با اروپا و غرب تقویت شود، احتمال سرمایه‌گذاری روی انرژی ایران و صادرات گاز به اروپا افزایش می‌یابد. این جایگاه بسیار مهمی برای روسیه  است. برای چین نیز حائز اهمیت است. زیرا چین نفت ما را زیر قیمت می‌خورد و اگر روابط ایران بهبود یابد، دیگر نیازی به تخفیف ویژه نخواهد داشت. اسرائیل نیز تمام تلاش خود را می‌کند تا مناسبات ایران با اروپا و آمریکا بهبود نیابد و وضعیت را متشنج نگه دارد تا بتواند سیاست‌های خود را در خاورمیانه پیش ببرد. 

هزینه مذاکرات دیپلماتیک با اروپا و آمریکا به مراتب کمتر از وضعیت فعلی خواهد بود

وی درباره این موضوع که ایران چطور می‌تواند به یک توافق برد-برد دست پیدا کند، خاطرنشان کرد: سیاست خارجی بر اساس اصل هزینه و فایده است. هر اقدامی در دیپلماسی بر اساس داد و ستد است؛ باید چیزی را داد و چیزی را گرفت. این هزینه و فایده‌ها را باید محاسبه کرد. طبیعی است که هیچ اقدامی در روابط خارجی بدون هزینه نیست، اما هزینه مذاکرات دیپلماتیک با اروپا و آمریکا به مراتب کمتر از وضعیت فعلی خواهد بود. هیچ‌کسی نمی‌تواند ادعا کند که همه خواسته‌های ما برآورده خواهد شد، زیرا طرف‌های مقابل به دنبال منافع خود هستند و ما هم باید به دنبال منافع خود باشیم. اما بدون شک هزینه این مذاکرات از هزینه‌هایی که در سال‌های گذشته بر اثر تحریم‌های هسته‌ای پرداخت کرده‌ایم که به میلیاردها دلار می‌رسید، کمتر خواهد بود.