سرویس هنر خبرگزاری کتاب و (ایبنا): انتشارات ساقی و روایت فتح، هر دو از ناشران تأثیرگذار در حوزه‌های تخصصی خود محسوب می‌شوند که فعالیت خود را در اواخر دهه ۱۳۷۰ آغاز کردند. اگرچه هم‌زمانی تأسیس این دو نشر ممکن است موجب شود برخی تصور کنند رویکردهای مشابهی دارند، اما واقعیت این است که اهداف، مخاطبان و استراتژی‌های آن‌ها کاملاً متفاوت است. در این گفت‌وگو با مهدی محمدخانی، رئیس انتشارات ساقی، به بررسی ویژگی‌های متمایز این دو نشر، نوآوری‌ها در عرصه کتاب‌های صوتی و دیجیتال، و رویکردهای خاص ساقی در تولید آثار هنری و پژوهشی پرداخته شده است. این بحث فرصتی برای درک بهتر از تفاوت‌های اساسی میان دو نشر و تأثیرات آن‌ها در ترویج فرهنگ و هنر فراهم می‌کند.
- چه تفاوت‌های اصلی در اهداف و رویکردهای انتشارات روایت فتح و انتشارات ساقی وجود دارد؟
انتشارات ساقی و روایت فتح هر دو به فاصله یک ماه در سال ۱۳۷۶ شروع به کار کردند. این هم‌زمانی ممکن است باعث شده باشد که برخی از مخاطبان تصور کنند که این دو انتشارات باید رویکردی مشابه داشته باشند، اما در واقع، اهداف و خط‌مشی هر کدام کاملاً متفاوت است.
از ابتدا، هدف روایت فتح پرداختن به حوزه انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و مقاومت بوده است. تمرکز این نشر بیشتر بر روایت زندگی شهدا و سبک زندگی آنان است، به‌ویژه جنبه‌هایی که کمتر به آن‌ها پرداخته شده است. برای مثال، مجموعه کتاب‌های «یادگاران» که شامل ۳۴ اثر درباره زندگی شهدا است، به روایت ابعاد خانوادگی و جنبه‌های کمتر شناخته‌شده زندگی شهدا پرداخته است. در واقع، انتشارات روایت فتح هیچ‌گاه به دنبال تولید آثار سینمایی یا هنری نبوده است. هدف اصلی آن، روایت وقایع مرتبط با انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است. این نشر از ابتدا در نظر داشته است که آثارش بیشتر به حوزه ادبیات پایداری و شهادت بپردازد.
در مقابل، انتشارات ساقی بیشتر به انتشار آثار هنری و پژوهشی پرداخته است. این نشر مجموعه‌هایی را منتشر کرده که در جامعه دانشگاهی و حوزه هنری مورد توجه قرار گرفته‌اند. به عنوان مثال، مجموعه مقالات در مورد هیچکاک که با نگرش شهید آوینی به سینما نوشته شده، یکی از آثار شاخص این نشر است. این نوع نگاه سینمایی، که از تفکرات شهید آوینی الهام گرفته شده، باعث تولید آثاری ماندگار و تأثیرگذار در عرصه سینما شده است. نشر ساقی به عرصه‌های مختلف هنری توجه دارد و بسیاری از آثار آن در دانشگاه‌ها تدریس می‌شوند.
روایت فتح به تولید آثار مرتبط با شهدا و ادبیات پایداری می‌پردازد و تمرکزش بر حفظ میراث شهدا و انقلاب است. هدف این نشر، بیان زندگی شهدا از جنبه‌هایی است که کمتر دیده شده و اغلب از منظر خانواده‌ها و نزدیکان شهدا است.
ساقی در مقابل، به تولید و انتشار آثار هنری و پژوهشی توجه دارد. این نشر به مخاطبان خود در حوزه‌های مختلف هنری و دانشگاهی، به ویژه در زمینه‌های سینما و نقد هنری، خدمات می‌دهد.
روایت فتح از ابتدا در نظر داشته است که به تولید آثار سینمایی یا هنری نپردازد. هدف این نشر بر روایت زندگی شهدا و سبک زندگی آنان بوده و در این مسیر هیچ‌گاه به دنبال تولید محتواهای سینمایی یا هنری نبوده است. هرچند ممکن است مواردی وجود داشته باشد که روایت فتح در قالب آثار هنری و سینمایی به برخی از موضوعات پرداخته باشد، ولی این هدف‌گذاری اصلی نبوده و هرگز ادعایی در این زمینه نداشته است.
ساقی رویکردی متفاوت نسبت به روایت فتح دارد. این نشر بیشتر بر تولید آثار هنری و پژوهشی متمرکز است و در تلاش است تا مخاطبان خود را در حوزه هنری و دانشگاهی جذب کند. آثار این نشر بر اساس دغدغه‌های داخلی خود و نیازهای فرهنگی جامعه تولید می‌شوند. به این ترتیب، انتشارات ساقی بیشتر به دنبال ارائه آثار هنری است تا از الزام‌ها و تکالیف بیرونی.
در نهایت، هر دو انتشارات در حوزه‌های تخصصی خود موفق بوده‌اند و در مسیر خاص خودشان آثار ارزشمندی تولید کرده‌اند. روایت فتح بر ادبیات پایداری و زندگی شهدا تمرکز دارد، در حالی که ساقی به انتشار آثار هنری و پژوهشی پرداخته است. هر یک از این دو نشر، با توجه به اهداف و رویکردهای خود، نقش مهمی در فرهنگ‌سازی و ترویج مفاهیم دینی و هنری ایفا کرده‌اند.
- چگونه در انتخاب گویندگان برای تولید کتاب‌های صوتی، میان شناخته شدن نام‌ها و نیاز محتوایی هر اثر تعادل ایجاد می‌کنید؟
کتاب‌های صوتی ما عمدتاً درباره شهدای مختلف است، اما ارتباط عملیاتی مستقیمی با خانواده یا بستگان شهدا ندارند. ما برای تولید این آثار از متخصصانی استفاده می‌کنیم که صدای مناسبی برای ارائه اثر دارند. البته، اگر به این نتیجه برسیم که صدای فردی مانند محمد آوینی برای اثری مناسب است، قطعاً با او وارد همکاری خواهیم شد. در نهایت، هدف ما این است که کتاب‌های صوتی با بهترین کیفیت و حس ممکن به مخاطب ارائه شوند.
ما گاهی از افراد مختلف دعوت می‌کنیم تا آثارمان را بخوانند. بااین‌حال، انتخاب صداها تنها بر اساس شناخته شدن مانند صدای برادر شهید آوینی، انجام نمی‌شود. اگر اثری درباره شهید آوینی داشته باشیم و به این نتیجه برسیم که استفاده از صدای فردی نزدیک به ایشان مناسب است، این کار را انجام خواهیم داد. اما تاکنون در مجموعه آثار صوتی‌مان، اثری درباره شهید آوینی نداشته‌ایم.
آثار صوتی ما درباره شهدای مختلف است و گاهی نیازمند استفاده از صدای بانوان، بزرگسالان یا حتی افراد کم‌سن‌تر بوده‌ایم. انتخاب صداها کاملاً بر اساس نیاز و ماهیت هر اثر انجام می‌شود.
این نوع کتاب‌ها توسط ما ارائه شده‌اند و شاید بتوان گفت یکی از اولین ناشرانی هستیم که این سبک را معرفی کرده‌ایم. برای مثال، مجموعه «اینک شوکران» را چند سال پیش به کتاب‌های رادیویی تبدیل کردیم و بازخوردهای بسیار مثبتی دریافت کردیم.
در این سبک، کتاب توسط یک کارشناس به شکلی جذاب و بخش‌به‌بخش تعریف می‌شود. همچنین، قسمت‌هایی از کتاب توسط گویندگان مختلف، مانند مژده لواسانی، خوانده می‌شود. اما بخش اصلی روایت کتاب در این مجموعه توسط آقای جوادزاده انجام شده است.
کتاب به‌گونه‌ای برای مخاطب تعریف می‌شود که او تمایل پیدا کند متن کامل کتاب را بخواند. این روش نه‌تنها جذابیت کتاب را نشان می‌دهد، بلکه به ترویج کتاب کاغذی نیز کمک می‌کند.
در این نوع، کتاب‌ها با صدای گویندگان معروف و حرفه‌ای تولید می‌شوند. تاکنون آثاری را با خوانش گویندگانی همچون صفا آقاجانی، میرطاهر مظلومی و دیگر عزیزان منتشر کرده‌ایم.
تاکنون، ۶ اثر در قالب کتاب رادیویی و چندین اثر دیگر در قالب کتاب صوتی سنتی با کیفیتی در خور شأن تولید کرده‌ایم. حضور صداهای آشنا و حرفه‌ای باعث شده، این آثار تأثیرگذاری بیشتری داشته باشند و به اهداف فرهنگی مورد نظر نزدیک‌تر شوند.
- چگونه استفاده از صوت راوی و کدهای QR در کتاب‌های مستند داستانی به جذابیت و تعامل بیشتر با مخاطب کمک می‌کند و چه چالش‌هایی در زمینه ذخیره‌سازی و ارائه اطلاعات وجود دارد؟
برای اینکه اتفاقات بهتری در آثار رخ دهد، ما معمولاً از صوت راوی اثر استفاده می‌کنیم. این اصوات، که شامل مصاحبه با مادر شهید، اقوام یا اطرافیان شهید هستند، به مستند بودن کتاب کمک می‌کنند و ارتباط بهتری با مخاطب ایجاد می‌کنند. البته به دلیل محدودیت‌هایی مانند حجم و زمان، نمی‌توانیم همه صوت‌ها را استفاده کنیم. به همین دلیل، بخش‌هایی جذاب و مهم انتخاب می‌شوند تا جذابیت اثر حفظ شود.
کتاب‌های ما بیشتر در قالب مستند داستانی تولید می‌شوند. درحالی‌که اساس آثار بر واقعیت است، جذابیت داستانی در آن‌ها نیز حفظ می‌شود. اتصال بین مستند و کتاب از طریق کدهای QR انجام می‌شود که مخاطبان می‌توانند با اسکن آن‌ها به محتوای اضافی دسترسی پیدا کنند.
یکی از چالش‌ها در این حوزه، احتمال از دست رفتن اطلاعات ذخیره‌شده در فضای ابری است. گاهی به دلایل فنی مانند تغییر فضای ابری اشتراکی یا جابه‌جایی دامنه، ممکن است این مشکل ایجاد شود. بااین‌حال، ما از دامنه ثابت revayatfath.ir استفاده می‌کنیم و با تهیه منظم نسخه پشتیبان از اطلاعات، در صورت تغییر فضای ابری، بلافاصله فایل پشتیبانی را به فضای ابری جدید منتقل می‌کنیم. این فرآیند تاکنون بدون ایجاد مشکلی پیش رفته است.
در آینده، سیستم به سمتی حرکت خواهد کرد که بتواند اطلاعات بیشتری را ثبت و ارائه کند. به‌طور خاص، به دنبال افزودن بخش‌های جذاب مانند پشت‌صحنه تولید کتاب‌ها هستیم تا آثار تعاملی‌تر شوند. این امر نیازمند فضای ذخیره‌سازی بیشتری است، اما تاکنون در این زمینه با محدودیت حجمی مواجه نشده‌ایم.
اطلاعات ما به دو دسته تقسیم می‌شود. اولین دسته را متن و عکس تکشیل می‌دهند که حجم زیادی اشغال نمی‌کند. دومین دسته شامل فیلم‌ها هستندکه معمولاً در فضای ابری اختصاصی بارگزاری نمی‌شود. برای استفاده از فیلم‌ها، با تهیه‌کنندگان یا نهادهایی مانند تلویزیون تفاهم‌نامه امضا می‌کنیم. این روش هم هزینه‌های ذخیره‌سازی را کاهش می‌دهد و هم از بروز مشکلاتی مانند ترافیک سایت جلوگیری می‌کند. در کل، برای تمامی جنبه‌های تولید، نگهداری و ارائه محتوا فکر شده و رویکردی سیستماتیک اتخاذ شده است.
- استفاده از کدهای QR و جنبه‌های هنری و تصویری، که به پویایی کتاب و خروج آن از از حالت ایستایی کمکی کرده است؟ در این زمینه، بنیاد روایت چه اقداماتی انجام داده و چه قالب‌های هنری جدیدی را به آثار خود اضافه کرده است؟
تفاوت اصلی کتاب‌های نشر روایت فتح با سایر کتاب‌ها نوع و رابطه مخاطب و رابطه خاص آن است. در این نشر، راوی خانواده‌ی یک شهید است و موضوع کتاب نیز درباره‌ی شهیدی است که دیگر جسمی در قید حیات نیست.
این راوی ویژگی‌ها و احساسات خاص خود را دارد که از طریق صوت و تصویر می‌تواند ارتباط بیشتری با مخاطب برقرار کند. در گذشته، ما کمتر از صوت و تصاویر ضبط‌شده مصاحبه‌ها استفاده می‌کردیم، اما متوجه شدیم که جای چنین ابزارهایی خالی است.
از طرفی، برای هر شهید ممکن است تولیدات دیگری نیز وجود داشته باشد. حتی مستندهایی که در تلویزیون یا سازمان‌های دیگر تولید شده باشند. این تولیدات معمولاً پراکنده و جدا از هم هستند.
ما تصمیم گرفتیم که این آثار را گردآوری و تکمیل کنیم. همچنین با توجه به افزایش قیمت کاغذ و محدودیت‌های ناشران در حجم کتاب، به فکر استفاده از روش‌های جدید افتادیم. یکی از این روش‌ها، استفاده بیشتر از کدهای QR است.
ما بخشی از اطلاعات مازاد بر کتاب، شامل عکس‌ها، فیلم‌ها، صدای راویان و… را در سایت خودمان بارگذاری و دسته‌بندی کرده‌ایم. همچنین قصد داریم در آینده نزدیک، قدم‌های فراتر برداریم تا مخاطبان به شکلی کامل‌تر با روایت‌ها و محتوای مرتبط آشنا شوند.
∎