محمد دانشور معاون آب منطقه‌ای قم با اشاره به وضعیت کنونی سد ۱۵ خرداد استان اظهار داشت: امروز شاهد این هستیم که حجم مخزن سد ۱۵ خرداد به دلیل کاهش ورودی‌ها کاهش محسوس داشته است و در حال حاضر (حداقل در ۱۰ سال گذشته) در کم‌ترین میزان بهره‌برداری قرار داریم.
دانشور گفت: از ۲۰۰ میلیون مترمکعب حجم سد ۱۵ خرداد، در حال حاضر حجم مخزن فقط ۲۳ میلیون مترمکعب معادل ۱۲ درصد است. این میزان در ۱۰ الی ۱۲ سال گذشته کم‌ترین میزان سطح آب در سد بوده است.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای قم بیان کرد: میزان آب موجود در این سد در سال گذشته در همین روز‌ها حدود ۳۳ میلیون مترمکعب بوده که ۳۰ درصد نسبت به سال گذشته با کاهش روبه‌رو بوده‌ایم و بر اساس متوسط بلندمدت تقریبا ۵۰ درصد کاهش پیدا کرده است.
همه دلایل کاهش میزان آب در سد ۱۵ خرداد
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای قم در تشریح عوامل مؤثر در کاهش میزان آب در سد ۱۵ خرداد گفت: یکی از عوامل تأثیرگذار بر روند کاهشی آب سد، کاهش ورودی به دریاچه سد است؛ همچنین به جهت فعالیت‌هایی است که چند سال گذشته در بالادست و در استان‌های مرکزی و اصفهان درحال اجراست. برای مثال سدها، بند‌های انحرافی و نهر‌های جدید که در بالادست احداث شده موجب کاهش شدید ورودی آب به سد ۱۵ خرداد شده است.
دانشور تصریح کرد: بند فرنق خمین یکی از بند‌هایی است که با حجم ۹ میلیون مترمکعب در بالادست احداث شده است. سد آغچه فریدن با حجم ۱۱ میلیون مترمکعب، بند‌های انحرافی لریجان و ازنا از دیگر طرح‌های توسعه منابع آبی است که با احداث در بالادست باعث کاهش چشمگیر ورودی آب به سد ۱۵ خرداد شده است.
خروجی سد ۱۵ خرداد بیشتر از ورودی سد است
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای قم گفت: از دیگر مواردی که می‌توان به عنوان عامل مؤثر در کاهش آب سد باشد دخل و تصرفاتی است که در بستر رودخانه درحال انجام است. ما در بازدید اخیر خود از بالادست سد، شاهد این بودیم که در نیم‌وَر (شهری در شهرستان محلات استان مرکزی) محل و نزدیک ورودی سد به بهانه لایروبی، دخل و تصرفاتی در بستر رودخانه کردند و سطح آب را پایین آوردند تا یک مقدار آبی هم که به صورت زیرسطحی وجود دارد بهره‌گیری کنند.
وی افزود: در شرایط کنونی حدود ۱۰۰ لیتر در ثانیه ورودی به سد داریم که آن هم ورودی رودخانه‌ای نیست بلکه به صورت زه‌آبی است که از داخل دریاچه می‌آید. این عدد با توجه به مصارفی که در این سد داریم، بسیار کم است. ما عدد قابل توجهی تبخیر داریم و بخش از آن هم خروجی شرب است که برای شهر قم می‌آید. بر همین اساس خروجی سد بیشتر از ورودی سد است.
دانشور با تاکید بر اینکه قطع حق‌آبه‌ها توسط کشاورزان نیز موجب کاهش ورودی آب سد ۱۵ خرداد شده است، اذعان کرد: عامل دیگری که باعث کاهش ورودی به مخزن سد شده است، بحث قطع حق‌آبه‌هایی است که در بالادست سد داریم. ما در پایین دست سد، انهار (جمع نهر) ۲۱ گانه داریم که از پایین‌دست سد شروع می‌شود و تا آخرین نهر آن که در طایقان واقع هست ادامه دارد. یک شبکه انهار ۱۱ گانه دیگر نیز در پایین‌دست وجود دارد که برای خود قم است.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای قم بیان کرد: اینها حق‌آبه‌های رسمی و قانونی دارند که عدد آن حدود ۷۷ میلیون مترمکعب حق‌آبه است. این حق‌آبه از محل نیم‌وَر محلات تأمین می‌شده است که پس از احداث سد ۱۵ خرداد (سال ۱۳۷۳_۱۳۷۴) این حق‌آبه‌ها توسط کشاورزان مسدود شد.
وی خاطرنشان کرد: حق‌آبه‌ها به این صورت بود که از گردش ۱۱ شبانه‌روز حدود ۲ روز از آن را باید به قم ارسال می‌کردند که جلوی آن را هم گرفته‌اند. این یک رقم قابل توجهی است که طی ۳۰ سال گذشته کاهش پیدا کرده است؛ بنابراین یکی از عواملی که باعث کاهش ورودی است، بحث عدم ارسال حق‌آبه توسط کشاورزان است.
سد ۱۵ خرداد، یکی از منابع تأمین‌کننده کشاورزی و شرب قم
دانشور در پاسخ به این سوال که در صورت خشک شدن رودخانه و سد ۱۵ خرداد چه تبعاتی برای استان رقم خواهد خورد، عنوان کرد: یکی از اهداف اصلی که برای سد ۱۵ خرداد درنظر گرفته‌اند این است که تأمین کننده بخشی از آب شرب قم باشد. بخش دوم آن صرف تأمین آب بخشی از اراضی کشاورزی (حق‌آبه‌ها) است.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای قم گفت: اگر این اتفاق بیفتند و سد رو به خشک شدن برود، ما یکی از منابع تأمین کننده کشاورزی و شرب قم را از دست خواهیم داد. البته تأمین کننده اصلی آب شرب انتقال آب از کوچری است و استفاده از آب سد ۱۵ خرداد در جهت مباحث پدافندی و ایجاد مشکل انجام می‌پذیرد.
دانشور تاکید داشت: چنانچه خشکی آب سد رخ دهد، منابع آبی شرب و کشاورزی را از دست خواهیم داد. ما در این شرایط کم آبی و کاهش آب مخزن در سال تقریبا ۵ الی ۶ میلیون مترمکعب رهاسازی کشاورزی داشته‌ایم. به این موارد نیز باید توجه لازم را داشت. از طرفی ما بخشی از نیاز زیست‌محیطی رودخانه را از طریق رهاسازی و جریان پایه‌ای که باید در رودخانه وجود داشته باشد از طریق این سد انجام داده و می‌دهیم.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای قم با اشاره به راهکار‌هایی که می‌تواند وضعیت کنونی سد را به شرایط مطلوب سوق دهد، بیان کرد: ما این اعتقاد را داریم که حق‌آبه‌های قدیمی که مردم داشتند باید برقرار شود. همان‌طور که از اسم حق‌آبه مشخص است، حقی است که بهره‌بردار نسبت به آن رودخانه دارد. این حق در ۳۰ سال گذشته حذف شده است و باید پیگیری شود.
وی عنوان کرد: ما مکاتبات متعددی انجام داده‌ایم و اخیرا بازدیدی هم داشتیم و پیگری‌های لازم را دنبال می‌کنیم. ما قسمتی از این حوزه هستیم که در پایین دست استان‌های مرکزی و اصفهان قرار گرفته‌ایم. دخل و تصرفاتی که در بالادست ما روی رودخانه و منابع آبی اتفاق می‌افتد، نتیجه منفی آن برای استان ماست. این موارد باید از طریق وزارت نیرو مکاتبه شود و با شرکت‌های آب منطقه‌ای استان‌های مرکزی و اصفهان در زمینه مباحث مربوط حق‌آبه‌ها و ورودی به سد را در نظر داشته باشند.
سالانه حدود ۱ متر سطح آب رودخانه کاهش می‌یابد
دانشور درباره اهمیت رودخانه و سد ۱۵ خرداد گفت و تصریح کرد: استان قم در پایاب ۲ حوزه آبریز اصلی قرار دارد. حوزه آبریز رودخانه قره‌چای از منشأ بالادست ساوه، حوزه آبریز قمرود که از گلپایگان شروع و تا خمین و محلات به همراه سرشاخه‌های دیگر به قم می‌رسد. رودخانه قمرود حدود ۱۷۷ میلیون مترمکعب در محل سد ۱۵ خرداد ورودی داشته است. این رودخانه وقتی به سمت پایین دست می‌آمد، تمام شبکه انهار ۲۱ گانه و ۱۱ گانه را تأمین آب می‌کرده و به عنوان منابع اصلی کشاورزی استان بوده است.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای قم افزود: علاوه بر اینکه رودخانه قمرود تغذیه منابع آب زیرزمینی استان را داشته است، درحال حاضر متأسفانه به دلیل کاهش حجم آب و علیرغم اینکه منابع آب سطحی برای کشاورزان محدود شده، سبب کاهش شدید آب سد آبخوان شده است. باتوجه به اینکه اهمیت زیادی برای منابع آبی استان دارد، ما سالانه حدود ۱ متر کاهش سطح آب را داریم.
منبع تسنیم