به منظور بررسی پوشش رسانه‌ای اخبار و گزارش‌های مربوط به رئیس جمهور پزشکیان و همچنین تحلیل نظرات و بازخوردهای افکار عمومی پیرامون ایشان، گروه داده کاوی ایرنا به بررسی کمی و کیفی ۱۰۰ روز اول ریاست جمهوری ایشان در بازه زمانی ۲۲ مرداد ماه تا ۱ آذر ماه سال ۱۴۰۳ پرداخته است.
با توجه به معرفی وزیران پیشنهادی در ۲۲ مرداد ماه در عمل بحث‌ها در مورد دولت پزشکیان از این تاریخ زیر ذره بین قرار گرفت و به همین دلیل مبدا این بررسی، ۲۲ مرداد ماه قرار گرفته است.
اطلاعات به دست آمده در این گزارش، به استناد یکی از سامانه‌های پایشگر شبکه‌های اجتماعی و به وسیله هوش مصنوعی استخراج شده است. در بخش کمی گزارش، میزان محتوا، بازدید و همچنین فعال‌ترین رسانه‌ها و کاربران بررسی و در بخش کیفی، مضامین و موضوعات برجسته منتشرشده، تحلیل شده است.
مقایسه توزیع محتوا در ۵ رسانه پرکاربرد اجتماعی
در گراف زیر، ۵ بستر و رسانه اجتماعی پرکاربرد از نظر میزان تولید محتوا مقایسه شده‌اند:
بیشترین حجم محتوا در هر ۵ بستر مربوط به ۳۱ شهریور ماه و سخنان رئیس جمهوری در سازمان ملل بوده است.
رای اعتماد و اظهارات رئیس‌جمهوری در اواخر مرداد دومین قله این گراف مقایسه‌ای است.
بحث درباره فیلترینگ در اواخر مهر ماه و انتخاب ترامپ به عنوان رئیس جمهور در آبان ماه از دیگر نقاط برجسته این نمودار از نظر میزان تولید محتواست.
از نظر میزان تولید محتوا، فراوانی قابل توجه کانال‌های ایتا و تلگرام نسبت به دیگر بسترها، قابل توجه است. از سوی دیگر کمترین میزان محتوا به روزنامه‌ها و وبسایت‌های خبری مربوط بوده است.
در ادامه تحلیل کمی و کیفی این ۵ بستر پرکاربرد ارائه شده است:
۱. وبسایت‌های خبری
در مقایسه با شبکه‌های اجتماعی و از لحاظ میزان محتوا و بازدید، روزنامه‌ها و وبسایت‌های خبری از میزان کمتری از تعداد و مشاهده برخوردار بودند که به خوبی اهمیت و نفوذ رسانه‌های اجتماعی و کانال‌های خبری مانند تلگرام و ایتا را نشان می‌دهد. در مجموع در دوره ۱۰۰ روزه بررسی این گزارش، حدود ۱۷۰ هزار خبر مرتبط با پزشکیان و شامل اسم و عنوان وی منتشر شده که حدود یک میلیون بار بازدید گرفته است.
با توجه به محتوای این ۱۷۰ هزار خبر، مجموعه آنها را می‌توان در ۴ محور کلی طبقه‌بندی کرد:
اخبار مرتبط با پزشکیان و انتخابات ریاست جمهوری
اخبار مرتبط با پزشکیان و رای اعتماد وزیران
اخبار مرتبط با پزشکیان و حضور در سازمان ملل
اخبار مرتبط با پزشکیان و واکنش به جنایات رژیم صهیونیستی
بررسی منابع خبری شامل بیش از ۱۰۰۰ سایت خبری که به زبان فارسی اخبار منتشر کرده و از طریق سامانه هوش مصنوعی استخراج شده، نشان می‌دهد طیف متنوعی از خبرگزاری‌ها و وبسایت‌های خبری، اخبار شخص رئیس‌جمهوری را بازتاب داده و تا حدی شعار وفاق ملی در پوشش خبری وبسایت‌ها محقق شده است.
«آخرین خبر» با ۵ هزار مطلب، با اختلاف، سایت خبری بوده که بیشترین تعداد خبر با کلیدواژه‌های مرتبط با پزشکیان را انتشار داده است. از دیگر وبسایت‌های فعال در این عرصه از خبرگزاری‌های منتسب به اصولگرایان مانند فارس و فردا نیوز تا خبرگزاری‌های دولتی مانند ایرنا و ایسنا و همچنین برخی وبسایت‌های سرگرمی همچون مجله اینترنتی خواندنی‌ها و نیز برخی سایت‌های طیف اعتدالی و میانه مانند فرارو و خبرآنلاین، از پربازنشرترین رسانه‌های خبری بودند که درباره پزشکیان تولید محتوا کردند.
۲. روزنامه‌ها
از میان بیش از ۲۰۰ روزنامه رسمی و بومی که در این گزارش از آنها پایش صورت گرفته، نزدیک به ۵۰ هزار مطلب مرتبط با رئیس جمهوری با کلیدواژه پزشکیان در بازه زمانی ۲۲ مرداد تا ۱ آذر ماه منتشر شده‌اند.
در نمودار زیر مهم‌ترین قله‌های خبری تحلیلی که بیشترین واکنش را در روزنامه‌ها داشته، استخراج و مشخص شده است:
رای اعتماد کابینه چهاردهم با اختلاف، بالاترین حجم محتوای مربوط به پزشکیان را در مطبوعات به خود اختصاص داده است که تولید محتوا در این موضوع، از چند روز قبل از جلسه رای اعتماد شروع شده و تا روز بعد رای اعتماد ادامه داشته است.
سخنرانی در سازمان ملل در اواخر شهریور ماه، دومین قله محتوایی در این گراف است و بعد از آن به ترتیب، دیدار با پوتین و بحث فیلترینگ، در کنار انتخاب ترامپ و واکنش‌های تهران و شخص ریاست جمهوری، بیشترین حجم واکنش و تولید محتوا در میان روزنامه‌ها را داشته‌اند.
برخلاف وبسایت‌های خبری که فعال‌ترین رسانه‌ها طیف متنوعی از رسانه‌های اصولگرا، اصلاح‌طلب، میانه‌رو و دولتی است، در روزنامه‌ها طیف اصلاح‌طلب و روزنامه‌های منتسب به آنها توجه بیشتری به اخبار و اتفاقات رئیس جمهور پزشکیان داشتند.
روزنامه اعتماد با اختلاف رتبه نخست اطلاع‌رسانی و نشر خبر و گزارش پیرامون پزشکیان را در میان روزنامه‌ها در این گزارش به خود اختصاص داده است.
آرمان ملی، هم میهن، آرمان امروز، توسعه ایرانی، شرق و ایران، دیگر روزنامه‌هایی که بیشترین اخبار مرتبط با رئیس‌جمهوری منتشر کرده‌اند، همگی از رسانه‌های نزدیک به دولت چهاردهم یا نزدیک به اصلاح طلبان بودند و از سوی دیگر، روزنامه کیهان تنها روزنامه اصولگرایی بوده که از توجه به پزشکیان غافل نشده و مطالب متعددی درباره او منتشر کرده است.
۳. تلگرام فارسی
از مجموع ۸۰۰ هزار محتوایی که در بستر تلگرام فارسی در مدت ۱۰۰ روز درباره پزشکیان منتشر شده، بیش از ۹۰ درصد محتوا ( حدود ۷۳۷ هزار) مطلب، محتوای اصلی و غیرفورواردی بوده که نشان دهنده این موضوع است که بر خلاف ایکس فارسی، در تلگرام فارسی مطالب اصلی اهمیت و مشاهده بیشتری می‌گیرند. این تعداد محتوا به طور مشخص از سوی ۳۴ هزار کانال منحصر به فرد منتشر و یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون بازدید گرفته‌اند.
سه قله محتوایی در بازه زمانی بررسی این گزارش از مرداد تا آبان ماه در تلگرام فارسی مشاهده می‌شود که به ترتیب به شرح زیر است:
اواخر مرداد ماه و اطلاع‌رسانی در مورد کابینه مسعود پزشکیان
اواخر شهریور ماه و بازخوردها و اظهارنظرها درباره حضور پزشکیان در سازمان ملل
اواخر مهر ماه و بازنشر بازخوردها به اظهارات پزشکیان درباره فیلترینگ
در تلگرام فارسی نیز مانند روزنامه‌ها، فعال‌ترین کانال‌های تلگرامی، کانال‌های نزدیک به گفتمان اصلاحات و شخص پزشکیان بوده‌اند با این تفاوت که کانال‌های هواداری و به اصطلاح فن پیج‌ها در این بستر فعالیت بیشتری داشتند.
کانال دکتر پزشکیان و حامیان پزشکیان با انتشار بیش از ۳ هزار مطلب با اختلاف، بیشترین محتوا را درباره ایشان منتشر کردند. کانال‌های خبری دیگری مانند رواج نیوز، صدای اصلاحات، جماران نیوز و چند ثانیه از دیگر رسانه‌های فعال در حوزه اخبار مربوط به پزشکیان و نزدیک به جریان اصلاح طلبی و جریان غیر اصولگرا بودند.
نکته جالب توجه، فعالیت اندک کانال‌های خبری فارسی زبان خارجی و رسانه‌های معاند و برانداز در میان فعال‌ترین‌های تلگرام است. گویا عمده توجه و تمرکز رسانه‌های فارسی زبان خارجی روی صفحات اینستاگرامی و حتی حساب‌های ایکس فارسی بوده است و در تلگرام، فعالیت آنها قابل قیاس با همتایان داخلی آنها نیست.
۴. ایکس فارسی
حدود نیم میلیون توئیت و ریتوئیت از سوی ۷۵ هزار کاربر منحصر به فرد ایکس فارسی در ارتباط با مسعود پزشکیان و در بازه زمانی ۱۰۰ روزه منتشر شده که در مجموع ۹ میلیون لایک دریافت کردند.
در ایکس فارسی و بررسی روند انتشار محتوا نشان می‌دهد که حضور پزشکیان در سازمان ملل و سخنرانی ایشان در آنجا، بیشترین واکنش را در روز ۳۱ شهریورماه با ۸۷ هزار توئیت و ریتوئیت و یک و نیم میلیون لایک بدست آورده‌اند.
تحلیل مضامین و موضوعات توئیت‌های مرتبط با مسعود پزشکیان که از حدود نیم میلیون توئیت در مدت ۱۰۰ روز استخراج شده، از طریق بررسی ابرکلمات ممکن خواهد شد که گراف آن در ادامه آمده است:
کلیدواژه‌هایی چون آقای پزشکیان، دولت پزشکیان، مسعود پزشکیان و جناب پزشکیان بیشترین تعداد تکرار را داشتند. به جز این، موارد مختلفی از جمله رفع فیلترینگ، قطع برق، ظریف، گشت ارشاد و داماد پزشکیان از پرتکرارترین مواردی بودند که از سوی کاربران مورد اشاره قرار گرفتند.
(آیت‌الله) خامنه‌ای و جمهوری اسلامی از کلیدواژه‌های پرتکراری بودند که به طور ویژه از سوی براندازان و مخالفان نظام مورد استفاده قرار می‌گیرد و دلالت بر این نکته دارد که در انتشار تولیدمحتوای مربوط به پزشکیان، براندازان موثر و فعال عمل کردند.
وفاق ملی و نهج البلاغه از دیگر واژگان مختص مسعود پزشکیان بوده که از سوی کاربران مورد نقد و حمایت قرار گرفته اند.
در حوزه بین الملل نیز، حزب‌الله و سازمان ملل از جمله کلیدواژه‌هایی بودند که به واکنش رئیس‌جمهوری به جنایات رژیم صهیونیستی و همچنین حضور ایشان در پایان شهریور ماه در سازمان ملل اشاره دارند.
فعال‌ترین اکانت‌های ایکس فارسی که بیشترین محتوا را درباره رئیس جمهور پزشکیان نشر و بازنشر کردند، در جدول زیر ارائه شده است:
نکته حایز اهمیت در ارتباط با این ۱۰ حساب فعال ایکس فارسی این است که از احزاب و گرایش‌های فکری مختلف بوده‌اند؛ به گونه‌ای که از حساب ایکس فارسی منتسب به شخص رئیس‌جمهور تا چند رسانه خبری فارسی زبان خارجی، دو خبرگزاری داخلی نزدیک به دولت و منتسب به اعتدالیون و برخی کاربران اپوزیسون و انقلابی و حتی حساب کاربری منتسب به مجاهدین خلق در این لیست قابل مشاهده است.
در فهرست ۱۰ حساب کاربری فعال، بیشترین تعداد محتوای نشری و بازنشری به حساب ایکس فارسی دکتر پزشکیان با ۹۲۷ توئیت و کمترین به حساب توئیتری سیمای آزادی با ۳۹۱ توئیت مربوط می‌شود. در این میان، چند حساب کاربری با میانگین ۵۰۰ توئیت در ۱۰۰ روز بررسی این گزارش مشاهده می‌شوند که خبرگزاری ایسنا، انتخاب نیوز، عبدی‌مدیا از جمله شناخته شده‌ترین آنها هستند.
۵. ایتا
کانال‌های ایتایی از نظر تعداد محتوا، بیشترین تعداد مطلب را درباره پزشکیان نشر و بازنشر کردند و حدود ۲۰ درصد بیشتر از تلگرام فارسی که ۸۰۰ هزار مطلب داشته، تولید محتوا داشتند. این بستر با یک میلیون و ۱۰۰ هزار پست از سوی تنها ۴۷ هزار کانال، ۶۴ میلیون بازدید گرفته است. نکته جالب اینکه با وجود تولید محتوای بیشتر کانال‌های ایتایی نسبت به کانال‌های تلگرامی(۲۰درصد بیشتر)، میزان بازدید کانال‌های ایتایی ۴ درصد کانال‌های تلگرامی بوده است که نشان می‌دهد که در ایتا به اندازه تولید محتوا بازدید وجود ندارد.
روند انتشار محتوا و قله‌های آن در ایتا همانند دیگر بسترهای مجازی بوده است و بیشترین میزان محتوا به ترتیب در تاریخ حضور پزشکیان در سازمان ملل (۳۱ شهریور)، رای اعتماد کابینه (۲۷ مرداد) و همچنین بحث فیلترینگ (۲۸ مهر ماه) بوده است.
تحلیل ابرکلمات تمامی محتوای منتشر شده درباره پزشکیان در کانال‌های ایتایی نشان می‌دهد که در این محتواها، نقل قول و بازنشر اظهارات مقام معظم رهبری با کلیدواژه‌هایی مانند رهبر معظم انقلاب، (آیت‌الله) خامنه‌ای، مقام معظم رهبری و رهبر انقلاب علاوه بر اینکه در این بستر نسبت به دیگر بسترهای مجازی بیشتر بوده بلکه میزان آن نیز در مقایسه با دیگر کلیدواژه‌های پرتکرار ایتا، قابل توجه است.
شهید رئیسی و حسن نصرالله از دیگر اشخاصی بودند که بعد از پزشکیان و رهبر انقلاب، بیشترین تکرار را در پست‌های ایتای مربوط به پزشکیان داشته‌اند و یادبود این شهدای گرانقدر با متن و تصویر مربوط بوده است.
وزیران پیشنهادی و رای اعتماد که در بررسی روند انتشار در میان قله‌ها بودند، در کنار کلیدواژه سازمان ملل که بیشترین میزان محتوا را در ایتا در ۳۱ شهریور داشت، از دیگر واژگان برجسته این گراف است.
اصلاح طلب و اصلاح‌طلبان که به نظر می‌رسد محتوای انتقادی و تخریبی علیه آنان منتشر شده از معدود گروه‌های سیاسی بودند که در این بستر پرتکرار شدند.
کانال لشگر سایبری قدس با ۳ هزار و ۶۲۳ پست، کانال ایتایی بوده که درباره پزشکیان بیشترین مطلب را منتشر کرده است.
جمع‌بندی
۱. از نظر کمی، بیشترین تولید محتوای مربوط به پزشکیان در بازه زمانی ۱۰۰ روزه به ترتیب در ایتا، تلگرام، ایکس فارسی، وبسایت‌های خبری و در آخر، روزنامه‌ها بوده است. با وجود محتوای بیشتر در ایتا نسبت به تلگرام، میزان بازدید در تلگرام فارسی با اختلاف قابل توجه، ۲۵ برابر ایتا و ۱۲ برابر ایکس فارسی بوده است.
۲. از نظر کیفی، بیشترین بحث و نظر و تبادل خبر در مورد حضور رئیس‌جمهوری در سازمان ملل، رای اعتماد کابینه و همچنین اظهارنظر درباره فیلترینگ بوده است که همین موضوعات به ترتیب بیشترین قله‌های تولید محتوا را در ۳۱ شهریور ماه، ۲۷ مرداد و همچنین ۲۸ مهر ماه داشته‌اند.
۳. فعال‌ترین رسانه‌های نشر و بازنشردهنده اخبار و نظرات پیرامون پزشکیان در تلگرام و ایکس، صفحات اختصاصی منتسب به رئیس جمهوری و پایگاه خبری برای ایران بودند. در میان روزنامه‌ها، روزنامه اعتماد بیشترین محتوا را تولید کرده و در وبسایت‌های خبری و ایتا به ترتیب آخرین خبر و کانال لشگر سایبری قدس بیشترین تعداد محتوا را به ثبت رساندند.
۴. مضامین انتقادی نسبت به رئیس‌جمهوری به طور ویژه در بستر ایکس فارسی مطرح شده است. از پرتکرارترین موضوعات انتقادی در این بستر، می‌توان به مسائل معیشتی، گشت ارشاد، فیلترینگ و برخی انتصابات فامیلی در دولت اشاره کرد. در کانال‌های ایتایی، نوع انتقاد و بعضا تخریب شیوه دیگری داشته است؛ به گونه‌ای که با برجسته شدن کلیدواژه‌هایی مانند اصلاح طلب و اصلاح‌طلبان به نظر می‌رسد برخی کاربران ایتا به جای شخص رئیس‌جمهور، طیف سیاسی اصلاح‌طلبان را مورد اشاره و انتقاد قرار داده اند.
۵. رصد فعالیت رسانه‌های فارسی زبان خارجی از نظر میزان تولید محتوا نشان می‌دهد فعالیت اصلی این رسانه‌ها در صفحات اینستاگرامی و همچنین ایکس فارسی بوده، درحالی که جریان اصلی تولید محتوا در تلگرام فارسی و وبسایت‌ها توسط رسانه‌های داخلی انجام شده است.