همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: پایگاه‌های داده‌های تنوع زیستی (Biodiversity Databases) منابع اطلاعاتی هستند که در سه سطح اصلی ژن، گونه و اکوسیستم، داده‌های مربوط به همه گونه‌ها، زیستگاه‌ها، توزیع جغرافیایی، و وضعیت حفاظتی موجودات زنده را جمع‌آوری، سازمان‌دهی و ارائه می‌کنند.

در ایران مدیریت اطلاعات مربوط به تنوع زیستی و مرجعیت آن به وزارت جهاد کشاورزی داده شده است در حالی که از نظر کارشناسان، تنوع زیستی لزوما در ارتباط با امنیت غذایی برای گونه انسان محدود نمی‌شود. به زودی سازمان حفاظت محیط زیست پایگاهی از داده‌های مربوط به تنوع زیستی در ایران راه‌اندازی خواهد کرد و همه افراد جامعه علاوه بر دسترسی به داده‌های آن می‌توانند اطلاعات خود را در تعاملی دوطرفه با دیگران به اشتراک بگذارند.

دسترسی آزاد به داده‌های تنوع زیستی کشور

محمدرضا اشرف‌زاده، مدیر کل دفتر موزه ملی، تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی: بیش از یکسال است که کارشناسان در سازمان حفاظت محیط زیست بر روی راه‌اندازی پایگاه داده تنوع زیستی کار می‌کنند. به دنبال این هستیم که داده‌های تنوع زیستی را در سه سطح گونه، ژن و اکوسیستم آنچنان که در کنوانسیون تنوع زیستی به آن تاکید شده، تهیه کنیم. پایگاه داده‌های تنوع زیستی به زودی راه‌اندازی خواهد شد.

شکل پایگاه داده سازمان به مانند پایگاه‌های داده در دنیا خواهد بود بعلاوه ساختار به گونه‌ای خواهد بود که همه افراد بتوانند اطلاعات خود را در آن قرار دهند و کارشناسان هر حوزه آن را داوری کنند. هر فردی از اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها، دانشجویان، سازمان‌ها و ... تا افراد که به طور مثال آزاد در حال تحقیق در مورد یک گونه هستند، می‌توانند داده‌های خود را در این پایگاه وارد کنند. مثل پایگاه‌های پرنده‌نگری که افراد عکس‌های مربوط به گونه‌های شناسایی شده را در سایت‌های مربوطه ثبت می‌کنند.

به همین نسبت افراد به فراخور نیاز خود خروجی‌های متنوعی مثل جدول، نمودار، نقشه و ... دریافت خواهد کرد. به طور مثال برای مدیران سازمان حفاظت محیط زیست مهم است که نقشه تنوع زیستی را به روز در اختیار داشته باشند. پایگاه داده اساس تصمیم‌گیری برای مدیران است. برخی از مناطق در کشور به عنوان «مناطق داغ تنوع زیستی» شناخته می‌شود؛ این مناطق را وقتی می‌توانیم شناسایی کنیم که نقشه صدها گونه را همزمان از پایگاه داده تنوع زیستی بخواهیم. وقتی همپوشانی زیستگاه گونه‌ها زیاد شود، نقاط داغ تنوع زیستی بدست می‌آید.

مدیران با این نقشه‌هاست که متوجه می‌شوند کدام منطقه نیاز به حفاظت بیشتر دارد و یا در کریدور عبور حیات وحش است و یا در منطقه آزاد قرار دارد و نیاز به حفاظت دارد. با همین نقشه‌هاست که متوجه می‌شویم عملکرد سازمان در حفاظت از گونه‌ها در گذر زمان چگونه بوده است. هم اکنون برخی مناطق آزاد وضعیت بهتری از مناطق حفاظت شده دارند و با این نقشه‌ها می‌توانیم هدفمند و علمی مناطق را حذف و اضافه کنیم.

همچنین می‌توانیم متوجه بشویم که مسائلی مانند تغییر اقلیم، چرای بی‌رویه دام، آتش سوزی و ... چه تاثیری بر تنوع زیستی یه منطقه داشته است.

بخش از پایگاه داده‌ها مربوط به زیستگاه‌های حساس می‌شود. به طور مثال داده‌های مربوط به غارهای کشور به عنوان زیستگاه‌های منحصر به فرد در این پایگاه گنجانده خواهد شد؛ غارها در ایران به لحاظ تعداد و تنوع بسیار شگفت‌انگیز است.

حفظ تنوع زیستی رسالت سازمان حفاظت محیط زیست است نه وزارت کشاورزی

حسن اکبری، معاون سابق محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست: تامین امنیت غذایی و بهره‌برداری از منابع و تولید غذا بر عهده جهاد کشاورزی است، در حالی که روح حاکم بر کنوانسیون تنوع زیستی در تمام دنیا حفاظت از تنوع زیستی است و تنها دستگاهی که رسالت اصلی آن، حفظ تنوع زیستی است، سازمان حفاظت محیط زیست است. مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی بر عهده وزارت جهاد کشاورزی است. یک مطالبه جدی در کشور از سوی مدافعان محیط زیست و کارشناسان، انتقال مرجعیت تنوع زیستی به سازمان محیط زیست است. ما نیز آن را از دولت مطالبه کردیم و در این راستا با وزارت امور خارجه و رییس جمهوری مکاتباتی انجام دادیم و امیدواریم دولت نیز ما را کمک کند. کنوانسیون تنوع زیستی بیشتر با رویکرد حفاظت از حیات وحش شکل گرفته است چراکه حیات وحش در دنیا به‌شدت رو به کاهش و انقراض بود و با هدف احیای حیات وحش کنوانسیون تنوع زیستی تشکیل شد و تنها متولی حفاظت از حیات وحش در ایران سازمان حفاظت از محیط زیست است. وزارت جهاد کشاورزی از بسیاری از اقداماتی که سازمان حفاظت محیط زیست برای حفاظت از حیات وحش انجام داده است، اصلا اطلاعی ندارد اما اگر کنوانسیون به سازمان حفاظت محیط زیست منتقل شود، این سازمان می‌تواند با همکاری وزارت جهاد کشاورزی و سازمان منابع طبیعی کشور به مراجع بین‌المللی بهتر پاسخگو باشد.

اثرات راه اندازی پایگاه‌های داده با منبع آزاد

کمک به حفاظت از گونه‌ها:

شناسایی گونه‌های در معرض خطر و طراحی برنامه‌های حفاظتی

ارائه داده برای تعیین مناطق کلیدی تنوع زیستی(Key Biodiversity Areas)

حمایت از پژوهش‌های زیست‌شناسی، اکولوژی، و تغییرات اقلیمی

ارائه اطلاعات برای مطالعات مرتبط با ژنتیک، تکامل، و زیستگاه‌ها

حمایت از تصمیم‌گیری‌ها:

کمک به سیاست‌گذاران و نهادهای محیط‌زیستی برای طراحی قوانین و معاهدات بین‌المللی

پیش‌بینی تأثیر فعالیت‌های انسانی بر تنوع زیستی

آموزش و افزایش آگاهی عمومی:

به اشتراک‌گذاری داده‌ها با عموم مردم، دانش‌آموزان و فعالان محیط زیست

تسهیل پروژه‌های آموزشی و مشارکتی

نمونه‌های برجسته از پایگاه‌های تنوع زیستی در جهان

پلتفرم جهانی که داده‌های تنوع زیستی را از منابع مختلف جمع‌آوری و منتشر می‌کند: GBIF (Global Biodiversity Information Facility)

فهرست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت: IUCN Red List

پایگاه داده تنوع زیستی دریایی: OBIS (Ocean Biogeographic Information System)

پلتفرم مشارکتی برای ثبت داده‌های پرندگان: eBird

پایگاه داده برای شناسایی گونه‌ها با استفاده از ‌دی‌ان‌ای : BOLD (Barcode of Life Data System)