پریسا ساسانی: در خبرها آمده بود معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرده که نمایشگاه هنری «چشم در چشم» تا پایان آذرماه برپا است اما ازدحام جمعیت برای تماشای این نمایشگاه دیدنی بود و جوانانِ علاقمند به هنر مدرن و معاصر از ابتدای خیابان کارگر منتهی به خیابان فاطمی، در برگ ریزان پاییز ایستاده بودند و سرمای روزهای نخست آذرماه را تاب می‌آوردند تا نوبت‌شان شود.
تعریف پرتره در یک خط
بعد از ورود به موزه هنرهای معاصر، نمایشگاه با طرحی از معرفی آثار با عنوانِ «چشم در چشم، پرتره در هنر مدرن و معاصر» به قلم جمال عرب زاده نمایشگاه گردان از سمت راست آغاز می‌شد. در متن معرفی این نمایشگاه چنین آمده بود: «تصویری حاوی بازنمایی خصوصیات فردی سوژه؛ این عمومی‌ترین تعریف ارائه شده از یک پرتره است. در حالی که تاریخ پرتره نگاری مشتمل بر مفاهیمی فراتر از آن است در واقع پرتره یکی از عمومی ترین و کهن ترین اشکال تصویری است که خاستگاه آن را می‌توان تا تمدن‌های اولیه دنبال کرد اولین ارجاعات بصری پرتره، عموماً کارکردی نمادین داشتند.یعنی از همان ابتدا پرتره بر چیزی ورای ظاهر سوژه اش دلالت می کرد. تجلی ملموس یک خدای باستانی یا نمادی از یک حکمران خیلی زود ارتباط بین این ژانر تصویری و بازنمایی قدرت در جامعه آشکار و در تمدن هایی مانند مصر و یونان به صورتی گسترده به کار گرفته شد.همچنین کشف گستردگی ابعاد جایگزینی در پرتره امکان گسترش این قدرت نمادین را به عرصه ای فراتر از حیات سوژه یعنی مرگ مهیا ساخت. لذا باعث شد تا برای قرن‌ها پرتره ها قدرت نمادین مردگان را برای زندگان نمایندگی کنند. اگر چه آغاز این کارکرد پرتره از دوران باستان بود اما در پایان قرون وسطی و به واسطه پذیرفته شدن شمایل‌های مقدس (آیکن) در مسیحیت به اوج خود رسید؛ هرچند این جنبه گرایش به فردگرایی را در پرتره کم رنگ تر کرد بازگشت دوباره به فردگرایی که ثمره اومانیسم دوران رنسانس بود جان تازه ای به پرتره نگاری بخشید.ابداع عکاسی در نیمه اول قرن نوزدهم، اگرچه باعث شد تا پرتره بازنمایانه به تدریج از نقاشی به عکاسی مهاجرت کند، اما همزمان نقاشان پرتره را به کاوش در مسیری جدید واداشت، جهان پنهان روح سوژه.این نمایشگاه با ارجاع به بعضی از مفاهیم دخیل در پرتره نگاری منتخبی از آثار پرتره هنر مدرن و معاصر ایران و جهان متعلق به گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران را به نمایش می گذارد.»
«طره مو بر پیشانی» اثر: از هانری دوتولوزلوترک
نمایش بخش عظیمی از گنجینه موزه هنرهای معاصر که در متن معرفی این نمایشگاه آمده بود، دلیل اصلی استقبال از نمایشگاه «چشم در چشم» بود. گنجینه‌ای که شاید کمتر در معرض نمایش قرار گرفته بود. اما هرچه بود این گستردگی پرتره‌های روی دیوار رفته حرف دیگری از ورود نسل جدید و جوانِ علاقمند به دنیای هنرتجسمی و به شکل خاص نقاشی و پرتره را می‌داد.
بررسی دلایل استقبال از نمایشگاه «چشم در چشم»
البته نا گفته نماند که در نظرگرفتن شرایط مناسب برای ورود افراد در گروه سنی مختلف به خصوص تخفیف‌های دانشجویی و یا تسهیلات ویژه برای بازنشستگان و دانش‌آموزان در میزان استقبال بی‌تاثیر نبوده است. ضمن اینکه مقرر کردن ورودی هر نفر با قیمت بیست و پنج هزارتومان و تخفیف‌های شامله در قیاس با قیمت بلیت سایر هنرهای جاری مانند سینما، تئاتر و کنسرت، اساسا هزینه زیادی بر دوش خانواده‌ها نمی گذارد و امکان حضور و تماشای آثار هنری را برای علاقمندان به خصوص خانواده‌ها با توجه به تورم و گرانی موجود فراهم می‌کند.
پرتره «زن قاجار» اثر اردشیر محصص
حسن نوفرستی مدیر روابط عمومی موزه هنرهای معاصر ، حضور مخاطبان عام و خاص را یکی از مهمترین دلایل دیده شدن این نمایشگاه عنوان کرد و به خبرنگار خبرآنلاین گفت: چیدمان آثار هنری و موضوع نمایشگاه با عنوان «چشم در چشم» حسِ خوب دیدار و ملاقات با هنرمندان را می‌داد در واقع رودرویی مخاطب با اثر موجب می شد تا بازدید کنندگان با هم درگیر شوند؛ هرچند نقش فضای مجازی در معرفی این آثار هنری را نباید نادیده گرفت.
این مدیر خبری در موزه هنرهای معاصر در پاسخ به این سئوال که آیا پرتره هنرمندان برای اولین بار است که در معرض دید عموم قرار گرفته است؛ توضیح داد: خیر چنین نبوده است. آثار هنرمندانی چون پیکاسو، بیکن و دیگران در نمایشگاه‌های دیگر هم روی دیوار رفته است اما آنچه در این جشنواره مورد توجه قرار گرفت موضوع پرتره هنرمندان مدرن و معاصر بود در واقع انتخاب این عنوان تاثیر مهم و مثبتی در دیده شدن آثار داشته است.
ایران درودی چون پرتره کار نکرده بود، اثری از او در این نمایشگاه نبود
وی ادامه داد: نمایشگاه «چشم در چشم، پرتره در هنر مدرن و معاصر»، منتخبی از آثار ایرانی و خارجی گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران است که با رویکرد پژوهشی سعی در کنکاش مضامین تصویری مرتبط با پرتره دارد. برخی از جنبه‌های روانکاوانه، بخش‌های اصلی این نمایشگاه را در برمی‌گیرد. در این نمایشگاه ۱۲۰ اثر در قالب‌هایی چون نقاشی، مجسمه و عکس از هنرمندانی چون فرانسیس بیکن، لوترک، پیکاسو، ونسان ونگوگ، اندی وارهول، جیاکومتی، جیمزانسور، ادوارد مونه، جیم داین، رابرت راشنبرگ، فرنان لژه، خوان میرو، کمال‌الملک، بهمن محصص، مارکو گریگوریان، محمود جوادی‌پور، احمد اسفندیاری، ژازه تباتبایی، کامبیز درم بخش، غلامحسن نامی، مهدی سحابی، فرشید ملکی، کوروش گلناری و... در پنج گالری موزه به نمایش در آمده است.
نقاشی از سالوادور دالی
یکی از نکات دیگری که در همصحبتی با نوفرستی مطرح شد، نبود اثری از ایران درودی به عنوان یک نقاش مهم و تاثیرگذار در هنر مدرن ایران است که او به موضوع نمایشگاه اشاره کرد و گفت: دلیل نبود اثری از بانوی نقاش ایران به موضوع این نمایشگاه یعنی «پرتره» برمی گردد و چون خانم درودی پرتره کار نکرده بود در این نمایشگاه جای نگرفتند.
حضور دانشجویان و محصلان که عموما هنرجوی رشته نقاشی، گرافیک و یا انیمیشن بودند یکی از نکات مهم و قابل توجه این نمایشگاه بود. چراکه برخی از گروه‌های دانشجویی و یا محصل با کاغذ و قلم‌های طراحی مقابل نقاشی‌های معروف از هنرمندانِ هنر معاصر ایستاده بودند و نقاشی‌هایی که از آنها بر دیوار بود را دوباره مشق می کردند.
یک استاد دانشگاه: دیدن گنجینه موزه هنرهای معاصر برای جوانان هنر دوست غنیمت است
مسعود نایینی از مدرسان نقاشی در آموزشگاه که برخی از هنرجویان خود را برای تماشای آثار روی دیوار در قالب اردوی فرهنگی به موزه هنرهای معاصر آورده بود درباره تاثیر برپایی نمایشگاه‌هایی از این دست گفت: آشنایی با هنرمندان نامی در حوزه هنرهای تجسمی از جمله نقاشی یکی از مهمترین دستاوردهای برپایی این دست نمایشگاه‌ها است و انگار هنرجویان با صرف هزینه معقول به یک کارگاه عملی دعوت شده‌اند. ضمن اینکه به واسطه آشنایی جوانانِ هنرمند با آثار بزرگ هنری در غرب، دیدن گنجینه این موزه بسیاربرای آنها بسیار ارزشمند و به عبارت بهتر فرصت غنیمتی است.
مجید ملانوروزی هنرمندِ هنرهای تجسمی که در دولت یازدهم به عنوان مدیرکل هنرهای تجسمی و سرپرست موزه هنرهای معاصرتهران فعالیت می‌کرد به خبرآنلاین گفته بود که یکی از دلایل استقبال از نمایشگاه «چشم در چشم» آشنایی جامعه هنری ایران با فرهنگ و هنر جهانی است. زیرا جامعه هنری ایران به واسطه گسترش فضای رسانه‌ای و مجازی با هنرغرب بیش از پیش آشنا شده‌اند و این درک و آشنایی با هنر موجب شده نسبت به رویدادهای هنری و مفهومی به واسطه تغییراتِ اجتماعی واکنش موثرتری داشته باشند. این در حالی است که ما در دوران دانشجویی شاید به دلیل عدم شناخت هنرغرب، استقبال کمتری می‌کردیم. بنابراین سخن گزافه‌ای نیست اگر بگوییم این استقبال در چند سال اخیر کم‌نظیر بوده است.
سلفی با سالوادور دالی
عکاسی از پرتره‌های روی دیوار، عکس سلفی با هنرِ هنرمندان معاصر و یا با پرتره چهره هنرمندان معروف مثل دالی، مائو، پرویز تناولی و دیگران یکی از بخش‌های جذاب در حوزه «پرسه‌زنی» بود.
لازم به توضیح است نمایشگاه نقاشی «چشم درچشم» تا پایان آذر ماه تمدید شده است و غیر از دوشنبه ها موزه هنرهای معاصر از ساعت ۹ تا ۱۸ پذیرای علاقمندان است.
*عکس: مهربد شاه‌ولی
۲۴۳۵۷
∎