سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): با توجه به رشد استفاده از هوش مصنوعی میان کاربران فضای مجازی و بهره‌گیری از این حوزه فراگیر در شاخه‌های متعدد، در این گفت‌وگو می‌پردازیم به موضوع هوش مصنوعی و ادبیات، با این چالش که با توجه به یافته‌ها و داده‌های اخیر این فناوری تا چه اندازه می‌تواند به کاربران و نویسندگان ادبی در تولید اثر کمک کند. خبرنگار ایبنا به سراغ امیرحسین ثقه‌الاسلامی، مشاور و مدرس دیجیتال مارکتینگ استراتژی و بازار آنلاین، موسس مجموعه رشدینو و انجمن گیمفیکشن ایران رفته است. وی همچنین سه کتاب تخصصی در حوزه رشد هک در ایران را ترجمه کرده و مقالات متعددی در حوزه توسعه کسب و کار در بازار آنلاین و فضای دیجیتال در نشریات مختلف کشور ارائه داده است در ادامه با این گفت‌وگو همراه ما باشید.
ابتدا درباره آمار استفاده از هوش مصنوعی در میان کاربران توضیحی دهید و اینکه به صورت علمی و آماری این فناوری تا چه اندازه توانسته است کاربران را متقاعد کند که پاسخگو و منبع موثقی برای پژوهش های کاربر است؟
در مطالعه‌ای در مقاطع تحصیلی پنجم و ششم دبستان در ایران در میان ۱۰۰ دانش آموز، ۷۰ درصد افراد اپلیکیشن GPT Chat را در صدر ده اپلیکیشن برتر پر استفاده قلمداد کرده‌اند، طبق آخرین آمار وبسایت ChatGPT به ۳ میلیارد و ۷۰۰ میلیون بازدید ماهانه رسیده است درحالی که میزان استفاده از مرورگر کروم ماهانه ۳ میلیارد و ۴۵۰ میلیون نفر است، به این معنی که با اندکی اختلاف در این رقابت پیشرانه در دست ChatGPT است. درباره استدلال این بدافزار باید گفت، آخرین نسخه از GPT Chat معادل یک دانشجوی PHD استدلال می‌کند.
آیا هوش مصنوعی قادر است محتوای ادبی تولید کند؟
هوش مصنوعی می‌تواند محتواهای ادبی تولید کند، اما باید توجه داشت که هوش مصنوعی از خلاقیت و درک انسانی بهره‌مند نیست در مدل‌های زبان بزرگ مانند 3GPT و 4GPT، که از میلیون‌ها نمونه متنی آموزش دیده‌اند وبه آنها توانایی تولید متنی شبیه به نوشته‌های انسانی را داده است. این مدل ها می‌توانند ساختارهای دستوری پیچیده الگوهای ادبی را بدون خلاقیت و بدعت تقلید کنند و حتی در ایجاد روایت‌های ساده یا شعرهایی با ریتم مشخص موفق باشند.
در این میان هوش مصنوعی برای تولید ادبیات با چه چالش‌های اصلی مواجه است؟
نبود آگاهی و احساسات، تقلید به جای خلاقیت و همچنین محدودیت در توسعه شخصیت و طرح روایت از چالش‌هایی است که هوش مصنوعی در تولید ادبیات به کلی با آن مواجه است.
هوش مصنوعی چه قابلیت‌ها و کاربردی برای کاربران ادبی در حوزه نویسندگی و ادبیات دارد؟
برخی از نویسندگان از هوش مصنوعی به عنوان ابزاری کمکی برای تولید ایده‌های اولیه یا پیشنهادهای زبانی استفاده می‌کنند این فناوری به نویسندگان کمک کنند تا ایده‌های اولیه خود را شکل دهند.
تولید محتوای خودکار از کابردهای دیگر هوش مصنوعی در حوزه ادبیات است. هوش مصنوعی به خوبی در تولید محتوای ساده و ساختارمند مانند مقالات خبری، گزارش‌های مالی یا حتی برخی اشعار موفق بوده است. بسیاری از این کاربردها نیاز به درک و تفسیر عمیق ندارند و بیشتر به ساختار و قواعد زبانی وابسته هستند. به طور مثال از هوش مصنوعی خواستیم تا به سبک شاعران مختلف ایرانی شعر بنویسد و با الهام از مولانا اینگونه نوشت:
رقص دل در ژرفای جانم، نجوایی طنین می‌اندازد
آوازی از فراسو، که بی مرزی می‌آفریند
دل می‌چرخد در خاموشی، در خلوت خویش
کشیده به یار، در رقص بی‌پایان
عشق، آتشی می‌افروزد که هیچ آبی خاموشش نمی‌کند،
می سوزد بی‌دود، بی‌ترس و بی‌شرم
جان، رها از بند، بی‌وقفه در جست وجوست
به سوی دوست، در جایی که همه دنیاها به هم می‌رسند.
این فناوری با الهام از سعدی نوشتت:
در باغ حکمت آهسته گام بردار، دوست من
که هر برگ از حقایقی فراتر سخن می‌گوید
هر گل با شکیبایی و وقار شکفته می‌شود
و به دل آموختن جایگاهش را می‌آموزد
اگر مهربانی چون آب است، بگذار آزادانه جریان یابد
و غرور را در دل خود جای مده
زندگی سفری است کوتاه و گذراست
پس بذر نیکی بکار، که هدیه ی واقعی زندگی است
همچنین از هوش مصنوعی خواستیم با بهره‌گیری از سبک و فضای آثار صادق هدایت متنی بنویسد. این متن را در ادامه برایتان می خوانم: «او هر روز، در همان ساعت مشخص، به نیمکتی در پارک می‌رفت و در سکوت می‌نشست، با نگاه خسته‌اش به برگ‌های خشکیده خیره می‌شد، گویی در آنها حقیقتی مدفون شده بود. گاهی رهگذران بی اعتنا از کنارش می‌گذشتند، اما او همچنان با نگاه سردش محو افکار خودش بود.یک شب، همان طور که زیر نور کم رنگ چراغ خیابان نشسته بود، سایه‌ای پشت سرش ظاهر شد. او نیم نگاهی به آن انداخت و زمزمه ای در گوشش پیچید: چرا هر شب اینجا می نشینی؟ او به آرامی لبخندی زد و گفت: برای دیدن همان چیزی که همه از آن فرار می‌کنند.»
این نوشتار در مولفه‌های چون؛ تنهایی، نگاه به بی‌معنایی زندگی و مرگ الهام گرفته از آثار هدایت است و سعی دارد مانند بسیاری از داستان‌های هدایت، روایت بر حالت‌های درونی و پیچیدگی‌های فکری شخصیت تمرکز کند که در سکوت و بی اعتنایی دیگران، غرق در جهان خود به تماشای حقیقتی تاریک نشسته است.
به این شکل هوش مصنوعی فارغ از هرگونه خلاقیت ادبی و پیچیده‌گویی طرحی و معنایی، تنها ساختارهایی برساخته را در نوشتن آثار ادبی رعایت می‌کند.
بله. عمدتاً این دسته‌بندی ساختاری در موضوعات مشخصی برایش تعریف شده است مانند؛ تحلیل و بازسازی ساختار دستوری، ایجاد روایت با رویکرد داستان‌پردازی کلاسیک، حفظ سبک و لحن متناسب با ژانر، بهره‌گیری از نمادها و تمثیل‌ها، طراحی شخصیت‌ها بر اساس الگوهای شخصیتی، توجه به پیوستگی معنایی و پیوستگی موضوعی، استفاده از توصیف و تصویرسازی ادبی.
∎