ماجرای مافیای زباله نه‌تنها نگران‌کننده، بلکه خطرناک شده است؛ پیش از این رضا عبدلی، مدیرعامل وقت سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران به ناتوانی در برابر مافیای پرقدرت جمع‌آوری زباله اعتراف کرده و با اشاره به سود سرشار این تجارت گفته بود هرگونه تلاش برای ساماندهی، با مقاومتی شدید از سوی این باندها روبه‌رو خواهد شد.
مدیریت پسماند؛ چالش‌ها و راهکارها
عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت با اشاره به اینکه در مدیریت پسماند، بدون تفکیک از مبدأ توسط شهروندان، تمام فرایندها محکوم به شکست است و هیچ نوع فناوری نمی‌تواند این کار را به نتیجه برساند، می‌گوید: اگر به پسماند و تفکیک آن توجه نشود و فرهنگ‌سازی رخ ندهد، نمی‌توان به آینده مدیریت پسماند امیدوار بود. فناوری به‌تنهایی مشکلات این حوزه را حل نمی‌کند.
ابوعلی گلزاری در گفت‌وگو با قدس، مهم‌ترین چالش‌های حوزه پسماند را اجرا نشدن تکالیف و وظایف محول شده در قانون توسط بیشتر دستگاه‌ها می‌داند و می‌افزاید: عمل نکردن به وظایف قانونی توسط سازمان حفاظت محیط زیست و در اولویت نبودن مسئله پسماندها توسط دستگاه‌ها، تخصیص نیافتن اعتبارات موردنیاز و رهاسازی سالانه میلیون‌ها تن پسماند در طبیعت از دیگر چالش‌های این حوزه است.
وی با اشاره به اینکه براساس اعلام سازمان محیط زیست، رقم ۸۴هزار میلیارد تومان آسیب نبود مدیریت پسماند در کشور است، می‌گوید: روزانه ۵/۱میلیون لیتر شیرابه در کشور از پسماندهایی تولید می‌شود که در آن، همه چیز از فلزات سنگین تا بسیاری از مواد خطرناک دیگر وجود دارد که متأسفانه حتی یک لیتر از این شیرابه‌ها هم تصفیه نمی‌شود.
یکی از تصمیمات بد در مدیریت پسماند، گذاشتن سطل‌های زباله سر کوچه‌هاست؛ اگر همین امروز این سطل‌ها را از سر کوچه‌ها برداریم، زباله‌گردها جمع می‌شوند.
تولید سالانه ۲۰میلیون تن پسماند
گلزاری به مدیریت هزینه فایده پسماندها و زباله‌ها اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: اگر تنها ۲۰میلیون تن پسماندهای عادی و شهری را مدیریت کنیم ارزش اقتصادی آن حدود ۱۰میلیارد دلار از همین طلای کثیف است؛ به شرط آنکه مدیریت شود و تفکیک اصولی صورت بگیرد؛ به‌ویژه اینکه براساس اعلام بانک جهانی، هر ۹هزار دلار یک شغل محسوب می‌شود که با همین پسماندها می‌توان برای یک میلیون و ۲۶۰هزار نفر شغل ایجاد کرد.
متأسفانه هیچ همتی برای مدیریت این زباله‌های ارزشمند در کشور وجود ندارد، درحالی که هم در اقتصاد مقاومتی، هم در اقتصاد چرخشی، هم در سیاست‌های ابلاغی رهبر معظم انقلاب و هم در قانون اساسی بر این موضوع تأکید شده است.
وی می‌افزاید: قانون مدیریت پسماند که سال‌ها از ابلاغ آن می‌گذرد در اولویت هیچ دوره‌ای از شهرداری‌ها نبوده است، به‌طوری که همین الان اگر شهروندان زباله‌ها را تفکیک کنند و بیرون منزل بگذارند دوباره شهرداری آن‌ها را مخلوط می‌کند و با خود می‌برد.
این استاد دانشگاه به وجود فساد و باندهای مافیایی در تفکیک نشدن پسماندها و زباله‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: از نظر شهروندان یک بطری پلاستیکی آب معدنی بی‌ارزش است، برای همین آن را دور می‌اندازند؛ اما مافیا، یعنی کسی که ارزش این بطری پلاستیکی را می‌داند، برای آن برنامه‌ریزی می‌کند. اصلی‌ترین مسئله در ایجاد مافیای پسماند این است مالکیت آن مشخص نیست، برای همین هر کسی که زورش بیشتر باشد، ادعای مالکیت آن را دارد، از طرفی هیچ آمار دقیقی از اینکه چقدر پسماند تولید می‌شود و چقدر از آن به دردبخور است، نداریم؛ تنها آمارهای موجود از مراکز دفن است که در آنجا هم اثری از زباله‌های خوب نیست و فقط تفاله و شیرابه‌اش باقی مانده و کم‌ارزش است؛ چراکه از داخل سطل‌های زباله و همچنین در مسیر خانه تا مراکز دفن، بخش مهمی از زباله‌های باارزش برداشته می‌شود.
جولان مافیای زباله‌گردها
گلزاری با اشاره به سازماندهی مافیای زباله‌گردی اظهار می‌کند: گردش مالی این مافیا براساس آمار اتحادیه بازیافت پسماند، گاهی سالانه به ۳.۵میلیارد دلار می‌رسد؛ اگر زباله‌های خشک زباله شهری، کارخانه‌ای و ساختمانی را با هم در نظر بگیریم گردش مالی این تجارت سالانه به ۱۰میلیارد دلار هم می‌رسد.
فساد حاکم بر جمع‌آوری، تفکیک و پردازش پسماندها به‌خصوص در کلانشهرها، آن‌قدر سازمان‌یافته و منسجم با شبکه‌سازی قوی و دارای گردش‌های مالی بالاست که حتی به اعتراف برخی مسئولان نهادهای حاکمیتی، این باندهای مافیایی و تبهکار گاه با برخی از شهرداری‌ها در ارتباط بوده و شهرداری مافیای پسماند را می‌شناسد؛ با این‌حال، ابعاد این باندهای مافیایی و فساد سازمان‌یافته با سرعتی بسیار بیشتر از سرعت اقدامات حاکمیت در برخورد با آن در حال گسترش است.
وی با اشاره به اینکه ما چهار نوع پسماند در قانون مدیریت پسماند داریم، می‌گوید: پسماندهای عادی که شهروندان تولید می‌کنند، پسماندهای صنعتی که صنایع تولید می‌کنند، پسماند کشاورزی که توسط فعالیت‌های کشاورزی تولید می‌شود و پسماند بیمارستانی که در درمانگاه‌ها و بیمارستان‌ها و... تولید می‌شود.
گلزاری به خلأ قانون مدیریت پسماند در برخی مناطق شهری و روستایی و برخی ارگان‌ها و وزارتخانه‌ها اشاره می‌کند و می‌افزاید: مسئولیت پسماندهای صنعتی بر عهده وزارت صنایع، پسماندهای بیمارستانی بر عهده وزرات بهداشت و پسماندهای کشاورزی هم بر عهده جهاد کشاورزی است که متأسفانه در جهاد کشاورزی ساختار مدیریت پسماندی وجود ندارد.
این مدرس دانشگاه و متخصص حوزه پسماند، با اشاره به اینکه پسماند عادی و شهری ما سالانه ۲۰میلیون تن و پسماند صنعتی سالانه حدود ۲۰ تا ۲۵ میلیون تن است، ادامه می‌دهد: مقدار پسماند نخاله‌های ساختمانی نیز حدود ۳۰میلیون تن در سال است که در حال تولید است و پسماندهای کشاورزی هم به سالانه ۳۰میلیون تن می‌رسد.
پسماندهایی که در برخی وزارتخانه‌ها مثل وزارت بهداشت تولید می‌شود روزانه حدود ۲هزار تن در کشور است، دفن این زباله‌ها باوجود اینکه گفته می‌شود بی‌خطر است، اما به هیچ عنوان بی‌خطر نیست.
وی عنوان می‌کند: در مدیریت پسماند، بدون تفکیک از مبدأ توسط شهروندان، تمام فرایندها محکوم به شکست است و هیچ فناوری نمی‌تواند این کار را به نتیجه برساند؛ ما در این حوزه حتی عقب‌گرد هم داشته‌ایم؛ یک زمانی برای گذاشتن زباله در ساعت ۹شب فرهنگ‌سازی خوبی انجام گرفته بود، اما الان افراد بسیاری هر ساعتی از روز و شب زباله می‌گذارند.
وی به فرهنگ غلط تولید زباله‌های پلاستیکی، به عنوان مثال مصرف لیوان‌های پلاستیکی یک‌بار مصرف در کشور که سالانه ۵۰۰هزار تن است، اشاره می‌کند و می‌افزاید: در هیچ مدرسه و دانشگاهی هیچ چیزی به عنوان مدیریت پسماند در کشور وجود ندارد و حتی رسانه ملی هم محتوایی تولیدی برای این موضوع ندارد و فرهنگ‌سازی صورت نمی‌گیرد.
مدیران و مسئولان پای کار نیستند
مدیرعامل سابق مدیریت پسماند شهرداری تهران هم با اشاره به اینکه مدیران شهرداری، شورای شهر و همچنین مردم باید همکاری کنند تا مدیریت پسماند به نتیجه برسد، به ما می‌گوید: متأسفانه مدیران ارشد و فعلی شهری از نقاط قوت و ضعف پسماند شهر و از نقاطی که پسماندها برای محیط زیست خطرساز هستند اطلاع چندانی ندارند و این‌گونه نیست که تمام قد پای پسماند بایستند و معضلات آن را حل کنند.
رضا عبدلی تأکید می‌کند: مدیریت پسماندها در جمع‌آوری، زیرساخت‌های جمع‌آوری، حمل و پردازش در مراکز دفن دچار نقص و مشکلات فراوانی است که البته همه این موضوعات به سرمایه‌گذاری نیاز دارد.
وی با بیان اینکه همین الان بالای هزار مترمکعب شیرابه زباله در شهری مثل تهران تولید می‌شود، می‌افزاید: همه این‌ها در حال آلوده کردن محیط زیست هستند، اما ما همچنان در جمع‌آوری پسماندها در ایستگاه‌های میانی، از حمل با تریلی‌ها تا مرکز دفن آن در آرادکوه که شیرابه‌های جمع شده تصفیه نمی‌شود مشکل داریم؛ ایراد اساسی نیز به آشنا نبودن مدیران ارشد شهرداری با رفع این معضل برمی‌گردد.
یکی از اولویت‌دارترین موضوعات شهری به‌خصوص در شهر تهران همین ساماندهی پسماندهاست که اگر مدیران ارشد شهرداری و شورای شهر پای کار بیایند این معضل، موضوعی نیست که حل نشود.
عبدلی به پدیده زباله‌گردی نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: زباله‌گردها که درحاشیه شهرها و حتی خارج از حاشیه شهری و حریم تهران زندگی می‌کنند توسط مافیای زباله‌گردها روزها و شب‌ها به صورت مدیریت شده با کامیون در سطح شهر رها می‌شوند و در ساعاتی خاص نیز این افراد را جمع‌آوری می‌کنند.
زباله‌گردها برای شهرها هم آلودگی می‌آورند، منظر شهری را به هم می‌ریزند و همین زیرساخت‌های ناقصی را هم که وجود دارد از بین می‌برند و چون پشت آن بسیاری از مسائل دیگر است اراده‌ای برای جمع‌آوری آن‌ها وجود ندارد.
وی با تأکید براینکه زباله‌های پزشکی در هیچ جای دنیا دفن نمی‌شود، اما زباله پزشکی شهر تهران با وضع بسیار ناخوشایندی جمع‌آوری و دفن می‌شود، می‌گوید: زیرساخت‌ها برای جمع‌آوری این زباله‌ها وجود ندارد و تفکیکی صورت نمی‌گیرد؛ توان مدیریت پسماند در سطح تهران و به اصطلاح مدیرعامل پسماند و سازمانی که دارد، در کنار مناطق و پیمانکار و... در حد این است که نگذارند در روند روزمره مشکلی پیش بیاید.
به نظر نمی‌رسد قانون مدیریت پسماند که سال‌هاست عملیاتی نشده نقش چندانی در ساماندهی معضل پسماندها داشته باشد؛ زیرساخت‌های ما هنوز ایراد دارد و با مشکل اجرا نشدن قانون در جمع‌آوری، حمل و پردازش مواجه هستیم.
مدیرعامل سابق مدیریت پسماند شهرداری تهران به نبود مدیریت هزینه فایده زباله‌ها در کشور اشاره و عنوان می‌کند: اعتقاد دارم زباله شهر تهران را با درآمد خودش می‌شود بدون هیچ هزینه‌ای جمع‌آوری کرد؛ ما روزانه ۵ یا ۶هزار تن زباله داریم که اگر ۳۰درصدش هم زباله ارزشمند باشد با میانگین کیلویی ۲۰هزار تومان، عدد بسیار بالایی بدست خواهد آمد.
وی ادامه می‌دهد: الان شیرابه‌های سطح شهر تهران آن‌قدر آلودگی بالایی دارند که حتی تصفیه‌خانه‌های سازمان آب هم آن‌ها را نمی‌پذیرند و همین‌طور رها می‌شوند؛ اینکه کجا رها می‌شود و چه اتفاقی برای آن‌ها می‌افتد کسی پاسخگو نیست.