نهال فرخی
چشم ها دوباره به وین دوخته شده و البته که ایرانی ها به این دوخته شدن چشم به وین و ژنو و برخی شهرهای دیگر اروپایی عادت کرده اند. حالا این بار جلسه شورای حکام آژانس در وین دلیلی دیگر برای توجه ایرانیان شده است. این شرایط در حالی است که کشورهای غربی پیش از برگزاری نشست شورای حکام، به طور رسمی قطعنامه جدیدی را در انتقاد از عدم همکاری هسته‌ای ایران، به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه کردند. در همین حال کشورهای غربی از جمله بریتانیا، فرانسه و آلمان با همراهی حمایت آمریکا این قطعنامه انتقادی جدید را اکنون ارائه کرده‌اند.
نکته اینجاست که بر اساس پیش‌نویس این قطعنامه که توسط خبرگزاری فرانسه رویت شده، کشورهای غربی این بار خواهان ارائه گزارش جامع توسط رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی هستند.
گزارشی که هدف از ارائه آن، روشن کردن فعالیت‌های هسته‌ای ایران و نیز همکاری تهران با آژانس در مورد آثار اورانیوم یافت شده در سایت‌های اعلام نشده باشد.این شرایط اما در حالی است که در گزارش فصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آمده که ایران با این نهاد در مورد محدود کردن ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود گفتگو کرده و در این راستا اقداماتی مقدماتی را آغاز کرده است.
گزارش آژانس و همکاری ایران
در گزارش فصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آمده که ایران با این نهاد در مورد محدود کردن ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود گفتگو کرده و در این راستا اقداماتی مقدماتی را آغاز کرده است. طبق گزارش آژانس، در این گفتگوها که در هفته گذشته در نشست‌هایی در سطح بالا میان مقامات ایرانی و آژانس صورت گرفته، امکان عدم گسترش بیشتر ذخایر اورانیوم غنی شده تا ۶۰ درصد، که سطحی نزدیک به درجه ۹۰ درصد تسلیحاتی است، مطرح شد. از سوی دیگر در گزارش سه ماههای که به اعضای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه شده، آمده که آژانس خواسته است ایران اقداماتی مقدماتی را در جهت متوقف کردن افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده تا ۶۰ درصد آغاز کند. در این گزارش آمده که در تاریخ ۱۶ نوامبر (۲۶ آبان)، آژانس تأیید کرد که ایران اقدامات مقدماتی برای متوقف کردن افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد را آغاز کرده و همچنین انتظار می‌رود مبادلات بین آژانس و ایران در این راستا ادامه یابد.
این مذاکرات البته در زمان سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به ایران صورت گرفت و نشان می دهد که ایران می تواند آماده انجام مصالحه هایی در برنامه هسته ایش باشد و به کاهش تنش ها با غرب بپردازد، به ویژه که در این میان خود را برای بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید نیز آماده می کند. بنا بر گزارش یورونیوز و بر پایه این گزارش محرمانه که برخی رسانه های غربی بخش هایی از آن را منتشر کرده اند، ایران پیشنهاد تازه خود را مشروط به آن کرده است که قدرت های غربی از فشار برای تصویب قطعنامه ای علیه ایران در جلسه این هفته ۳۵ کشور عضو شورای حکام، به دلیل عدم همکاری با نهاد نظارت هسته ای سازمان ملل، دست بردارند.
تروئیکا اروپایی به دنبال امکان بازرسی و
گزارش قطعی تر آژانس
هم چنین اخیرا گزارش شده بود که ایران در ماه های اخیر ذخایر اورانیوم غنی شده خود را افزایش داده و به بیش از ۳۲ برابر حد تعیین شده در برجام رسانده است. ذخایر این اورانیوم تا تاریخ ۵ آبان به عدد ۶۶۰۴.۴ کیلوگرم رسید که افزایشی برابر ۸۵۲.۶ کیلوگرم از زمان گزارش سه ماهه قبلی در ماه اوت را نشان می دهد. حال در شرایطی سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان از ماههای گذشته فشار به ایران را در دستور کار قرار دادهاند و با تفسیری منحصر به خود درخواست همکاری‌های فراپادمانی و برجامی از ایران دارند که طبعا از سوی ایران پذیرفته نیست.
از سویی روابط ایران و آژانس درباره ۲ مکان، بازرسان آژانس و درخواست‌های آژانس برای اعمال اقدامات نظارتی بیشتر، در ماههای اخیر کمتر پیشرفت داشته است.
این در حالی است که وضعیت برجام در سال هشتم یعنی ۲۰۲۵، سال سرنوشت‌سازی برای ایران است؛ چرا که ۶ قطعنامه تحریمی شورای امنیت علیه ایران در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ لغو خواهد شد.مقامات ایران نیز تلاش دارند تا فضای همکاری و تعامل به لحاظ فنی و سیاسی با آژانس و اعضای برجام حفظ شود هر چند که توافق هسته‌ای عملا از سوی ۲ طرف اجرا نمی‌شود. در همین راستا نیز «محمد اسلامی» رییس سازمان انرژی اتمی ایران، اخیرا درباره چگونگی واکنش ایران به هرگونه صدور قطعنامه علیه ایران در نشست تازه شورای حکام تاکید کرد که صدور هرگونه قطعنامه در شورای حکام را «قاطع و به سرعت» پاسخ می دهیم یعنی تا رأی‌شان به قطعنامه خشک نشده ما اقدام‌مان را انجام می دهیم.
اولتیماتوم وزیر خارجه ایران به گروسی
«سید عباس عراقچی»، وزیر امور خارجه نیز دیروز در گفت‌وگوی تلفنی با «رافائل گروسی» مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، با اشاره به سفر آقای گروسی به ایران خاطرنشان کرد که تفاهمات صورت‌گرفته در جریان این سفر، بار دیگر حسن نیت و اراده جمهوری اسلامی ایران را برای ارتقای تعاملات و همکاریها با آژانس اثبات نمود.
رئیس دستگاه دیپلماسی همچنین تصریح کرد: در صورتی که طرف‌های مقابل بی‌توجه به حسن نیت و رویکرد تعاملی ایران، اقدامات غیرسازنده را در نشست شورای حکام از طریق صدور قطعنامه در دستورکار قرار دهند، ایران به نحو مقتضی و متناسب
پاسخ خواهد داد.
پیش از این نیز «سید عباس عراقچی» وزیر خارجه ایران در تماس تلفنی با وزیر خارجه فرانسه، تصمیم سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس برای ارائه قطعنامه در نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به شدت تقبیح کرد و تصریح کرده بود که این حرکت سه کشور اروپایی در تقابل آشکار با فضای مثبت ایجاد شده در تعاملات ایران و آژانس تلقی می‌شود و صرفا به پیچیده‌تر شدن موضوع خواهد انجامید.
ایران و آژانس
در وصل و جدایی های پیچیده
تهران در ماه های اخیر اما تلاش کرد با دعوت از «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس هسته‌ای به تهران و ارائه میزبانی صمیمانه از او برای پاسخ به شبهات آژانس، کوشید نقش سازنده خود را در رفع اختلافات جاری به رخ کشد.
براساس گزارش مقام‌های ایرانی و اظهارات گروسی در رضایت از نتایج سفر اخیر خود به تهران، چنین تصور می‌شد که تروئیکای اروپایی از صرافت تهیه پیش‌نویس قطعنامه خود برای نشست کنونی شورای حکام دست کشیده و به سوغاتی توجه کنند که گروسی با خود از تهران به ژنو آورده است.
کما این که گروسی اظهار کرد که در تهران با پیشرفت‌هایی در اجرای توافق مارس ۲۰۲۳ (اسفند ۱۴۰۱)دست یافته است.
تروئیکا اروپایی
به دنبال مکانیسم ماشه است؟
اما اکنون می توان تصور کرد که تروئیکای اروپایی برخلاف گذشته، رویکردی ستیزه‌جویانه را در قبال تهران در دستور کار قرار دادهاند. برای چرایی رویکرد ستیزه جویانه اروپائیان شاید بتوان به گزارش اخیر وال استریت ژورنال درباره نقشه راه غرب، برای کلید زدن مکانیزم ماشه علیه ایران توجه کرد .لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال نوشته که در اینجا مسیری احتمالی برای فشار سه کشور اروپایی و آمریکا بر ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه شده است. البته این مسیر به 5 گزینه زیر وابسته است:
۱. درخواست برای تهیه گزارشی جامع از مسائل پادمانی ایران توسط مدیرکل آژانس در این هفته.
۲. مدیرکل گزارش را اوایل سال 2025 ارائه می‌کند.
۳. بررسی گزارش در شورای حکام در ماه مارس، ژوئن یا در یک نشست ویژه.
۴. عدم همکاری ایران در حل نگرانی‌ها منجر به صدور قطعنامه‌ای درباره عدم پایبندی در ماه ژوئن یا سپتامبر می‌شود و موضوع به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع می‌شود.
۵. پس از تابستان و با نزدیک شدن به موعد انقضای در ماه اکتبر، سه کشور اروپایی مکانیسم اسنپ‌بک تحریم‌ها را تحت برجام فعال می‌کنند و البته سؤال بسیار بزرگ این است که پس از آن چه اتفاقی خواهد افتاد؟
مساله اما اینجاست که وال استریت ژورنال، ادعا می کند که برای دیپلمات های اروپایی این اولین گام برای آماده‌سازی زمینه برای بازگشت احتمالی همه تحریم‌های تعلیق شده بر اساس توافق هسته‌ای 2015 خواهد بود، توافقی که اکثر تحریم‌های بین‌المللی علیه تهران را در ازای محدودیت‌های سخت اما موقتی در فعالیت‌های هسته‌ای این کشور لغو کرده بود.
بر پایه این گزارش که برخی رسانه های غربی آن را منتشر کردند، ایران پیشنهاد تازه خود را مشروط به آن کرد که قدرت های غربی از فشار برای تصویب قطعنامه ای علیه ایران در جلسه این هفته اعضای شورای حکام، به دلیل عدم همکاری با نهاد نظارت هسته ای سازمان ملل، دست بردارند
مکانیسم ماشه در اکتبر 2025 (مهرماه سال 1404) منقضی می‌شود و اگر تروئیکای اروپایی و شرکای غربی آنان و از جمله آمریکا در پی رسیدن به این مکانیسم بر علیه ایران هستند باید پیش از اکتبر سال آتی میلادی برنامه خود را پیش ببرند و در مقابل ایران نیز سعی دارند این روند را متوقف کند؛ این تلاش البته در شرایطی است که پیشتر و در سال 2018 دونالد ترامپ ایران را از برجام خارج و تحریم‌های تازه ای را علیه تهران تعریف کرده است و با این همه بخش عمده‌ای از تحریم‌های بین‌المللی به طور رسمی به حالت تعلیق باقی مانده و به کشورهایی مانند روسیه و چین اجازه می‌دهد تا با تهران تجارت قانونی داشته باشند.
البته در رابطه با امکان بازگشت مکانیسم ماشه هشدا وزیر خارجه را نیز نباید نادیده گرفت. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، شامگاه شنبه ۲۶ آبان بار دیگر گفت که فرصت زیادی برای دیپلماسی و مذاکرات هسته‌ای باقی نمانده و این فرصت محدود است.
عراقچی که در برنامه‌ای تلویزیونی حاضر شده بود گفت که برجام در مهرماه سال آینده به انقضا می‌رسد و اگر تا قبل از آن، مذاکرات برای توافق جدید انجام نشود ما با یک شرایط بحرانی مواجه خواهیم بود. این بدان معناست که اروپایی ها و ایرانی ها حالا به یک اندازه می دانند یک زمان محدود کمتر از یک سال برای فعال شدن مکانیسم ماشه باقی مانده است.
آیا اروپایی ها نگران تغییر
دکترین هسته ای ایران هستند؟
نکته این جاست که وال استریت ژورنال در گزارش منتشر شده تاکید دارد که پس از موضع گیری‌ها و اظهارنظرهای مقامات بلندپایه ایران در باب تسلط تهران بر بخش عمده‌ای از تکنیک‌های فنی در حوزه برنامه هسته‌ای، نگرانی‌ها در پایتخت‌های غربی در مورد اینکه ایران ممکن است از آستانه گریز هسته‌ای عبور کند، افزایش یافته است.
به ادعای این رسانه، بحث‌های در مورد این که آیا تغییر دکترین هسته‌ای بهترین شکل بازدارندگی را در برابر اسرائیل تعریف خواهد کرد یا خیر، افزایش یافته است.
این در حالی است که ایران همیشه تاکید داشته که فعالیت هسته‌ای‌اش صرفاً برای اهداف غیرنظامی و صلح‌آمیز است.از منظری دیگر به ادعای نورمن، هم دولت آینده ترامپ و هم تهران درباب آینده روابط‌شان با یکدیگر بعد از ورود ترامپ به کاخ سفید در 20 ژانویه پیام‌های متفاوتی را ارسال کرده‌اند، این که طرفین به دنبال رویارویی باشند یا تعامل دیپلماتیک باشند اکنون محل سوال است.
مکانیسم ماشه در اکتبر 2025(مهرماه سال 1404) منقضی می‌شود و اگر غربی ها و از جمله آمریکا در پی رسیدن به این مکانیسم بر علیه ایران هستند باید پیش از اکتبر سال آتی میلادی برنامه خود را پیش ببرند و در مقابل ایران نیز سعی دارند این روند را متوقف کند
در این شرایط اما به نظر می رسد که اگرچه تهران به رغم مواضع خصمانه غرب، همچنان بر تعامل در روابط و کاهش تنش‌ها تأکید دارد، اما در نهایت در برابر فشار حداکثری دستور کار خود را اقدام براساس پاسخ به هر اقدام احتمالی قرار داده و سیاست‌هایش را در این چارچوب اجرا خواهد کرد. تقابل یکسویه اروپا علیه تهران، آیا خواهد توانست به اهدافش نزدیک شود؟ بازی قمار دو رو دارد؛ برد و باخت. در این بین پرسش بی پاسخ مانده هنوز همان است که کدام وجه ماجرا را اروپا پیش روی خود خواهد دید.