رسول سلیمی: برابر اعلام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار است نشست فصلی شورای حکام آژانس، چهارشنبه ۲۰ نوامبر مقارن ۳۰ آبان در وین اتریش برگزار شود. از مهمترین موضوعات مرتبط این نشست، راستی‌آزمایی و نظارت در جمهوری اسلامی ایران ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل و توافق ان‌پی‌تی با جمهوری اسلامی ایران خواهد بود. آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کرده این نشست غیرعلنی خواهد بود.
پیشتر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بیانیه جلسه قبلی شورای حکام مدعی شد که به دلیل اجرایی نشدن تعهدات هسته‌ای ایران از جمله تعهداتش در پروتکل الحاقی، آژانس نتوانسته است فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارتی‌اش را به درستی انجام دهد. گروسی گفته «آژانس نتوانسته است راستی‌آزمایی و فعالیت‌های نظارتی برجامی را درباره تولید و موجودی سانتریفیوژها، روتور و بیلوز [قطعات سانتریفیوژها]، آب سنگین و کنسانتره سنگ اورانیوم(UOC) را به مدت تقریبا دو سال انجام دهد، از جمله پنج ماهی که تجهیزات نظارتی نصب نبودند.»
او با اشاره به گزارشش در زمینه توافق پادمانی ان‌پی‌تی با ایران، بیان کرد: «من در این گزارش نگرانی جدی‌ام را درباره این که هیچ پیشرفتی در شفاف‌سازی و حل‌وفصل مسائل باقی‌مانده پادمانی در این بازه زمانی حاصل نشده است، اعلام کردم. در این راستا، امیدوارم نشست فنی برنامه‌ریزی شده میان آژانس و ایران برگزار شود اما مایلم تاکید کنم که این نشست باید بر شفاف‌سازی و حل‌وفصل موثر این مسائل معطوف باشد.»
چه اینکه گروسی قبل از سفر به ایران در مصاحبه با خبرگزاری فرانسه و یک روز پیش از سفر به تهران مدعی شده بود: «دولت ایران باید درک کند که اوضاع بین‌المللی به طور فزاینده‌ای درحال متشنج شدن است و فرصت‌ها برای مانور در حال کاهش است و یافتن راه‌هایی برای دستیابی به راه. حل. های دیپلماتیک ضروری است.» او در ادامه به دسترسی آزاد کارشناسان و بازرسان آژانس برای بازرسی از تأسیسات هسته‌ای ایران اذعان کرد اما گفت: «ما باید بیشتر بررسی کنیم. با توجه به اندازه، عمق و جاه‌طلبی برنامه هسته‌ای ایران، ما باید راه‌هایی پیدا کنیم تا دسترسی آژانس بیشتر شود.»
این در شرایطی است که سفر قبلی گروسی به ایران به اردیبهشت ۱۴۰۳ باز میگردد و در آن سفر نیز رافائل گروسی به اصفهان رفت و همچنان تاکید دو طرف این بود که قرار نیست سند توافق تازه‌ای بین ایران و آژانس امضا شود. گروسی گفته بود که «پیشنهادی شامل گام‌های عملیاتی به ایران داده است و نمایندگان ایران و آژانس در حال تعریف این گام‌های دو طرفه هستند.»
ناظران سیاسی معتقدند بر اساس تفسیری که ایران از توافق با آژانس دارد، به دلیل آنکه ایران پروتکل الحاقی را به دلیل خروج امریکا از برجام تعلیق کرده و اجرا نمی‌کند، در چارچوب توافق جامع پادمانی نمی‌تواند اجازه دهد که آژانس دوربین‌های نظارتی را نصب کند. بنابراین اختلاف بین ایران و آژانس بر مبنای تفاوت در تفسیر و برداشتی است که دو طرف از اساسنامه آژانس و توافق جامع پادمانی دارند.
در همین راستا کارشناسان می گویند «کماکان اختلافات بین ایران و آژانس بیشتر از آنکه آن را اختلاف در تفسیر از واژه‌ها بدانیم، در برداشت و تفسیر از توافق صورت‌گرفته است. برداشت آژانس این بوده که ایران باید اجازه می‌داد آژانس در مراکزی که سانتریفیوژها مونتاژ یا تولید می‌شوند، دوربین نصب کند که این موضوع بر اساس توافق جامع پادمانی یا سی‌اس‌ای بود؛ یعنی از نظر آژانس، عدم اجرای پروتکل الحاقی در ایران مانع از نصب این دوربین‌ها نیست، در صورتی که بر اساس تفسیر جمهوری اسلامی ایران از این توافق، به دلیل آنکه ایران پروتکل الحاقی را به دلیل خروج امریکا از برجام تعلیق کرده و اجرا نمی‌کند، لذا در چهارچوب توافق جامع پادمانی نمی‌تواند اجازه دهد که آژانس این دوربین‌ها را نصب کند.»
گروسی در پایان سفرش به ایران گفته بود «دیدار با پزشکیان یکی از بخش‌های ضروری سفر من بود. این دیدار فرصتی برای تعامل در بالاترین سطح با دولت جدید، گوش فرادادن به دیدگاه‌های او و توضیح رویکرد و تلاش من برای پیشرفت در یکی از چالش‌برانگیزترین مسائل عرصه بین‌المللی بود.»
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در کنفرانس خبری پایان سفرش به ایران تاکید کرده بود «بازرسی یک فصل از روابط ما را تشکیل می‌دهد که قابل بحث هم نیست و باید حتما انجام شود. فصل بعدی، همکاری‌های فنی است که باید در قالب تعامل انجام شود»
این در حالی است که سخنگوی کمیسیون امنیت ملی در پایان سفر گروسی به ایران در جلسه ای با اسلامی «از اینکه اجازه بازدید از مراکز هسته‌ای کشور به آقای گروسی داده شده، انتقاد کردند لذا با تاکید بر لزوم ایجاد بازدارندگی مطرح کردند که باید همه امتیازهای فراتر از پادمان متوقف شود. برخی هم معتقد بودند که دکترین هسته ای کشور باید تغییر کند.»
در واکنش به طرح مسئله تغییر دکترین هسته ای که برخی نمایندگان تندرو مجلس از آن برای ساخت بمب اتم یاد می کنند، انتقاد سایر اعضای کمیسیون امنیت ملی از جمله ظهره وند را برانگیخت و او بر این موضوع تاکید کرد که «تصمیم‌گیری درباره تغییر دکترین هسته‌ای در اختیارات نهادهای عالی نظام است و حضرت آقا نیز موضع قاطع و رسمی ایران را اعلام کرده‌اند» او درباره افرادی که به دنبال تغییر دکترین هسته ای ایران و ساخت بمب اتم هستند گفته «من نمی‌دانم (این افراد) چه هدفی را دنبال می‌کند یا این فرد نادان است و یا می‌خواهد روی ایران فشار ایجاد کند.»
در همین راستا پزشکیان نیز در ملاقات با گروسی در تهران تاکید کرد «ما همانگونه که بارها اعلام کرده‌ایم بر اساس فتوای صریح رهبری معظم انقلاب اسلامی به هیچ وجه به دنبال ساخت سلاح اتمی نبوده و نخواهیم بود و کسی هم اجازه عدول از سیاست ایشان را نخواهد داشت.»
چالش های آژانس بین المللی انرژی اتمی با ایران به فرصتی استثنایی برای نتانیاهو تبدیل شده تا از رهگذر حل نشدن منازعات بر سر برنامه هسته ای جمهوری اسلامی، ترامپ را برای حمله به زیرساخت های اتمی کشورمان متقاعد کند.
کارشناسان سیاسی می گویند نتانیاهو تلاش خواهد کرد حمایت ترامپ را برای حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران جلب کند؛ بنابراین به ایران توصیه می کنند که به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه دهد تا نظارت های خود را از کارخانه های غنی سازی بر اساس برجام از سر گیرند.
تحلیلگران معتقدند سفر پیش روی گروسی به تهران در راستای تفاهم سال ۱۴۰۱ باشد که در زمان دولت سیزدهم حاصل شد و اکنون دولت چهاردهم به ریاست مسعود پزشکیان مسئولیت پیشبرد آن را برعهده دارد. تجربه دو دهه همکاری ایران و آژانس نشان داده که کار با این نهاد به شدت تحت تاثیر فضای سیاسی حاکم بر سیاست خارجی ایران است.
ناظران سیاسی تاکید می کنند اقلیتی ازتندروها در ایران بدون توجه به سیاست های رهبری درباره مسئله هسته ای، با تولید نیاز کاذب ضرورت ساخت سلاح اتمی از سوی ایران، در حال گمراه کردن منازعه سیاسی ایران با اسرائیل بر سر جنگ در غزه و پیوندزدن آن به پرونده هسته ای ایران در آژانس هستند.
پرونده هسته ای ایران که از همان ابتدای دهه ۷۰ در بیش از سه دهه مذاکره و گفتگو با غربی ها در تلاش برای اقناع سازی صلح آمیز بودن کارکرد آن برای ایران بوده حالا به دستاویزی از سوی تندروهای داخلی تبدیل شده که فراتر از خطوط قرمز امنیت ملی و فتوای شرعی رهبری، سخن از تغییر فتوای مذهبی در حرمت ساخت و استفاده از سلاح هسته ای بزنند.
سخنان هدفمندی که هدف آن انزوای هر چه بیشتر ایران در جهان و ماهیگیری ناشیانه از منازعه ایران و اسرائیل بر سر مسئله فلسطین برای پیچیده تر کردن پرونده هسته ای ایران و افزایش تحریم ها علیه ایران است. مشخص نیست این گروه از تندروها که از حمایت معنوی برخی تندروهای مذهبی داخلی هم برخوردارند، بعد از ساخت بمب اتم با چه استدلال شرعی قصد استفاده از آن را خواهند داشت؟ اگر چنین استدلال شرعی برای استفاده از بمب اتم علیه دشمنان وجود دارد، بیان آن به آگاهی افکارعمومی کمک خواهد کرد. در غیر این صورت، ایجاد مطالبه کاذب از سوی تندروها و بر خلاف فتوای شرعی رهبری در میانه منازعه آژانس بین المللی انرژی اتمی با ایران، کدام هدف مشترک با اسرائیل را دنبال می کند؟
۳۱۱۲۱۳
∎