جوان آنلاین: حتی تصورش هم سخت است، روزی میکروب‌ها آنقدر مقاوم شوند که دیگر نتوانیم برای مقابله با آنها تدبیری بیندیشیم، اما این کابوس ترسناک به دلایل متعددی در حال تعبیر است. نسخه‌هایی پر از دارو‌های آنتی‌بیوتیک، خود‌درمانی و داروخانه‌هایی که حاضرند بدون نسخه پزشک و با قیمتی بالاتر دارو بفروشند، در کنار چالش باقیمانده آنتی‌بیوتیک‌ها در شیر و فرآورده‌های دامی کاتالیزور‌های تعبیر این کابوس‌اند. آن هم در شرایطی که چالش مقاومت میکروبی یکی از ۱۰ تهدید اصلی است که نه فقط دنیای سلامت با آن مواجه است، بلکه به عنوان تهدیدی جدی برای توسعه پایدار نیز شناخته می‌شود. این پدیده در حال حاضر تبدیل به یک بحران اجتماعی- اقتصادی شده که نه‌تن‌ها سلامت انسان‌ها در هر گروه سنی و هر منطقه از جهان، بلکه سلامت حیوانات و گیاهان و نیز سلامت و امنیت غذایی را به شدت تحت‌تأثیر قرار داده و محیط‌زیست را به محلی برای ذخیره و انتقال باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک تبدیل خواهد کرد.
مقاومت میکروبی آنقدر موضوع مهمی است که هفته‌ای برای اطلاع‌رسانی درباره مقاومت میکروبی و تجویز منطقی آنتی‌بیوتیک اختصاص داده شده‌است. براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی سالانه ۵ میلیون نفر به دلیل مقاومت آنتی‌بیوتیک جان خود را از دست می‌دهند و اگر مداخله مؤثری صورت نگیرد، پیش‌بینی می‌شود این آمار در سال ۲۰۳۰ به ۱۰ میلیون و در ۲۰۵۰ به ۵۰ میلیون نفر افزایش یابد. ایران هم جزو کشور‌هایی است که بالاترین میزان مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک را دارد. یک بخش از این آمار ناشی از مصرف خودسرانه بیماران، یک بخش دیگر به دلیل تجویز پزشکان و بخش سوم مربوط به تبلیغات شرکت‌های تولیدکننده یا وارد‌کننده است. مهم‌تر از همه اینکه مقاومت میکروبی که در اثر مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها به‌وجود می‌آید با دارو‌های موجود قابل‌درمان نیست و نیاز به آنتی‌بیوتیک‌های جدید دارد که برای کمپانی‌هایی دارویی تولید
آنها سودآور نیست در نتیجه نه‌تن‌ها در ایران بلکه در کل جهان نباید به آنها امیدی داشته‌باشیم.
نسخه‌هایی که میکروب‌ها را مقاوم می‌کنند!
هر چند رواج خود درمانی میان مردم یکی از چالش‌هایی است که به مقاومت میکروبی دامن می‌زند، اما ردپای اصلی این معضل را باید در نسخه پزشکان جست‌وجو کرد؛ پزشکانی که با یک سرماخوردگی ساده هم برای بیمارشان آنتی‌بیوتیک می‌نویسند. البته که بخشی از این ماجرا هم به واسطه اصرار خود بیماران است، اما همین اصرار هم فرهنگی است که خود پزشکان در شکل‌گیری آن نقش داشته‌اند. این در حالی است که آنتی‌بیوتیک‌ها عفونت‌های باکتریایی را درمان می‌کنند و اگر بیماری شما ویروسی باشد، آنتی‌بیوتیک فایده‌ای نخواهد داشت. در این میان برخی از پزشکان هم با تجویز آنتی‌بیوتیک تزریقی که با سرم به بیمار تزریق می‌شود، سعی می‌کنند تا بیمار در کمترین زمان بهبودی نسبی پیدا کند، اما همین تجویز و مصرف دارو باعث می‌شود تا بدن، مقاومت میکروبی نسبت به آنتی‌بیوتیک پیدا کند. با افزایش این مقاومت، در صورت بروز بیماری‌های جدی‌تر آنتی‌بیوتیک‌ها اثر مطلوبی نخواهند داشت و حتی می‌تواند جان بیمار را به خطر بیندازد. به همین خاطر هم در تمام کشور‌های دنیا تلاش می‌شود با اصلاح روند نسخه‌نویسی جلوی مقاومت میکروبی به آنتی‌بیوتیک‌ها را بگیرند.
سر‌نخ در بخش ویژه بیمارستان
سالانه بیش از ۵ میلیون نفر در سراسر جهان به دلیل مقاومت میکروب‌ها در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها جان خود را از دست می‌دهند. سالانه حدود ۳۰ درصد کل نسخه‌های آنتی‌بیوتیکی که در سراسر دنیا تجویز می‌شود، غیرضروری است و بر اساس آخرین گزارش سازمان WHO ایران دومین مصرف‌کننده آنتی‌بیوتیک در جهان است. طبق گفته مسئولان سازمان غذا و دارو، آموکسی‌سیلین و سفکسیم پرمصرف‌ترین آنتی‌بیوتیک در کشور هستند.
یکی از عوامل اصلی تشدید این بحران، تجویز بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها، به‌ویژه در بخش‌های ویژه بیمارستان‌ها است.
آنطور که دکتر سید رضا رئیس کرمی، سرپرست دانشگاه علوم پزشکی تهران، می‌گوید مقاومت میکروبی نه‌تن‌ها زمان بستری بیماران را افزایش داده و خطر مرگ‌ومیر را به‌طور چشمگیری بالا برده، بلکه باعث نیاز به تولید آنتی‌بیوتیک‌های جدید و پرهزینه شده‌است. این موضوع فشار مالی زیادی به نظام سلامت وارد کرده و بسیاری از بیماران را با هزینه‌های سنگین درمانی روبه‌رو کرده‌است.
محمد‌رضا ظفرقندی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هم درباره ایجاد مقاومت میکروبی نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها هشدار می‌دهد و می‌گوید: «از بین شش منطقه سازمان جهانی بهداشت، منطقه مدیترانه شرقی و از بین ۶۴ کشور گزارش‌دهنده به سازمان جهانی بهداشت، ایران بالاترین میزان مصرف دارو‌های ضد میکروبی را به خود اختصاص داده‌است. پیش‌بینی می‌شود در فاصله بین سال‌های ۲۰۲۵ و ۲۰۵۰ میلادی، بیش از ۳۹ میلیون مرگ در اثر باکتری‌های مقاوم اتفاق افتد.»
طبق توضیحات وی اگر اقدام مؤثری در این زمینه انجام نشود، در دهه آتی، جهان شاهد ۵/۷ درصد کاهش تولیدات دامی، بین یک تا ۴/۳ تریلیون دلار کاهش تولید ناخالص داخلی (GDP) و سقوط ۲۸ میلیون نفر به زیر خط فقر خواهد بود. این در حالی است که مطالعات نشان داده کاهش ۳۰ درصد مصرف دارو‌های ضدمیکروبی در صنایع دامی منجر به افزایش ۱۴بیلیون GDP تا سال ۲۰۵۰ خواهد شد. این در حالی است که تولید یک آنتی‌بیوتیک جدید به ۱۰ تا ۱۵ سال زمان و بیش از یک میلیارد دلار هزینه نیاز دارد.
بهبود شاخص تجویز
بر اساس شاخص اعلام شده از سوی سازمان جهانی بهداشت، میانگین نسخ حاوی آنتی‌بیوتیک در ایران از ۵۵ درصد در سال ۱۳۷۵ به ۳۶درصد در سال ۱۴۰۱ کاهش یافته‌است. این کاهش نشان‌دهنده ثمر بخش بودن آموزش‌ها و نظارت‌های به عمل آمده توسط وزارت بهداشت، سازمان غذا و دارو و دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسرکشور است، اما هنوز هم برخی از پزشکان بدون توجه به عوارض آنتی‌بیوتیک این دارو را تجویز می‌کنند یا بسیاری از داروخانه‌ها بدون نسخه آنتی‌بیوتیک در اختیار بیمار قرار می‌دهند؛ دارو‌هایی که بیشتر از آنکه انسان و دام را درمان کند به میکروب‌ها کمک می‌کند تا قوی‌ترین‌هایشان را برای جنگ با بشر انتخاب کنند.